Στην Αθήνα κατά την οθωμανική περίοδο οι κανονιοβολισμοί από τον Βράχο της Ακρόπολης, το «Κάστρο», χρησιμοποιούνταν για να σημάνουν τη λήξη της ημερήσιας νηστείας την περίοδο του Ραμαζανιού, αλλά και την αναγγελία σημαντικών πολιτικών αποφάσεων που αφορούσαν όλους τους κατοίκους, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τον συγγραφέα της «Ιστορίας των Αθηνών», Ιωάννη Μπενιζέλο, η δημόσια ανάγνωση του φιρμανιού που έβαζε τέλος στην αυταρχική διοίκηση του βοεβόδα της πόλης Χατζή Αλί Αγά Χασεκί (1775-1795) συνοδεύθηκε από κανονιοβολισμούς. Στη Θεσσαλονίκη η μετατροπή του τεμένους Γενί Τζαμί αρχικά σε προσφυγικό κατάλυμα (1923-1925) και έπειτα σε Αρχαιολογικό Μουσείο συνοδεύθηκε από τις ανάλογες αλλαγές στους ήχους που περικλείονταν στο εσωτερικό του αλλά και διαχέονταν στον περιβάλλοντα χώρο. Τα ηχοτοπία του τεμένους που βασίζονταν κυρίως στην ανθρώπινη φωνή αντικαταστάθηκαν σταδιακά από τις σιωπές του μουσείου.
Ακούγοντας κτίρια ή κείμενα
Τι ιδιαίτερο λένε οι ήχοι για την ιστορία μιας πόλης; Πώς «ακούμε» αρχιτεκτονικά και φωτογραφικά τεκμήρια; Ποιες πληροφορίες για τον ήχο κρύβονται μέσα σε ένα κείμενο;
«Η αφήγηση της ιστορίας του ήχου μιας πόλης αποτελεί μια διαφορετική πύλη για την κατανόηση της ιστορίας της και του πολιτισμού της. Με την πάροδο του χρόνου ένας ήχος μετασχηματίζεται ή δίνει τη θέση του σε έναν καινούργιο. Κάποιοι ήχοι γερνούν μαζί μας, ενώ κάποιους άλλους είμαστε αναγκασμένοι, κάποια στιγμή, να τους αποχωριστούμε», αναφέρει στην «Κ» η λέκτορας στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Ελένη Καλλιμοπούλου.
«Η μελέτη αυτών των αλλαγών μας αφηγείται την ιστορία των πολιτικών και κοινωνικών μετασχηματισμών. Οι ήχοι συντροφεύουν τους ανθρώπους στην καθημερινότητά τους, τους μεταφέρουν συγκεκριμένα μηνύματα και τους βοηθούν να περιηγηθούν στην πόλη. Τα θρησκευτικά ηχόσημα, όπως η κωδωνοκρουσία στη χριστιανική παράδοση ή η πρόσκληση για προσευχή στο Ισλάμ, λειτουργούν ως συνεκτικά στοιχεία», προσθέτει από την πλευρά του στην «Κ» ο λέκτορας (υπό διορισμό) στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παναγιώτης Πούλος.
Η κ. Καλλιμοπούλου, ο κ. Πούλος μαζί με τον επισκέπτη επίκουρο καθηγητή Νεώτερης Ελληνικής και Βαλκανικής Ιστορίας στο Brown University, Κωνσταντίνο Κορνέτη, και τον φοιτητή Σπύρο Τσιπίδη αποτελούν την ομάδα που μας προτείνει να μάθουμε τον πολιτισμό από τα ηχοτοπία της πόλης. Αυτός άλλωστε είναι και ο τίτλος της μελέτης τους, που χρηματοδοτήθηκε το 2012 στο πλαίσιο του προγράμματος «Επιστημονικές Μελέτες» από το ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση. «Το ερευνητικό μας πρόγραμμα αποτελεί ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που κωδικοποιεί τη μεθοδολογία με την οποία προσεγγίζουμε την ιστορία του ήχου μιας πόλης. Η μεθοδολογία επεξηγείται μέσω χαρτογραφικών εφαρμογών που εστιάζουν κυρίως στην πόλη της Θεσσαλονίκης, αφορούν όμως σε μεγάλο βαθμό το σύνολο των νεοελληνικών πόλεων που βίωσαν στην ιστορία τους τη μετάβαση από την οθωμανική κυριαρχία στο σύγχρονο ελληνικό κράτος» λέει ο κ. Πούλος. «Το εκπαιδευτικό αυτό εργαλείο έχει σχεδιαστεί κατ’ αρχήν για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αποτελεί ένα διεπιστημονικό πλαίσιο διδασκαλίας που φέρνει σε διάλογο τις επιστήμες της ιστορίας, της ανθρωπολογίας, της εθνομουσικολογίας κ.ά.» προσθέτει, καθώς τόσο ο ίδιος όσο η και κ. Καλλιμοπούλου χρησιμοποιούν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στη διδασκαλία των μαθημάτων τους στα ΑΕΙ.
Βέβαια, το πρόγραμμα έχει εφαρμογές και πέρα από την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Για παράδειγμα, χρησιμοποιείται στο πλαίσιο που προγράμματος εκπαίδευσης ενηλίκων Ακαδημία Πλάτωνος – Η Πολιτεία και ο Πολίτης. Θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Φτάνει το ελληνικό σχολείο να είχε την απαραίτητη φαντασία να αξιοποιήσει φρέσκες ιδέες για την υλοποίηση των οποίων δεν αρκεί η διεκπεραίωση του μαθήματος…