Σκουπίδια, μπάζα, δύσοσμο νερό. Και μερικές εκατοντάδες μέτρα μετά, ένας μικρός φυσικός παράδεισος. Το ρέμα της Πικροδάφνης είναι ένα από τα τελευταία στην Αττική που διατηρεί, έστω και σε μικρό βαθμό, την αίσθηση της αρχικής του κατάστασης. Παραμένει όμως απαξιωμένο, χαμένο σε μια πόλη πνιγμένη στο μπετόν. Μια πρόσφατη μελέτη ανέδειξε τα προβλήματά του, αλλά και την ιδιαίτερη -για τα δεδομένα μιας μεγαλούπολης- οικολογική του αξία. Η προστασία και η ανάδειξή του όμως είναι μια δύσκολη υπόθεση, καθώς απαιτεί συντονισμό και πόρους από διαφορετικούς φορείς.
Το ρέμα της Πικροδάφνης πηγάζει από τον Υμηττό και καταλήγει στη θάλασσα στον Αλιμο, αφού διασχίσει τους δήμους Βύρωνα, Ηλιούπολης, Αγίου Δημητρίου και Παλαιού Φαλήρου. Εχει μήκος περί τα 9,3 χλμ., από τα οποία τα πρώτα 3 είναι εγκιβωτισμένα. Τα υπόλοιπα παραμένουν στην επιφάνεια, η κοίτη του όμως έχει περιοριστεί από την αυθαίρετη και νόμιμη δόμηση. Το 1993 μάλιστα συμπεριελήφθη στα ρέματα της Αττικής που έχουν χαρακτηριστεί «ιδιαιτέρου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος».
Το 2012, με χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο, ξεκίνησε για πρώτη φορά ένα πρόγραμμα για την παρακολούθηση της οικολογικής του κατάστασης και τη διατύπωση προτάσεων για την αποκατάστασή του. Το πρόγραμμα ανέλαβε το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων/ΕΛΚΕΘΕ. «Το ρέμα της Πικροδάφνης είναι από τα ελάχιστα στην Αττική που διατηρεί τη φυσική του κατάσταση σε κάποιο βαθμό. Δεν είναι όλο βέβαια σε καλή κατάσταση, ούτε στην ίδια κατάσταση» εξηγεί στην «Κ» ο ερευνητής στο ΕΛΚΕΘΕ, Ηλίας Δημητρίου. «Σε κάποια σημεία η κοίτη του έχει χάσει τη φυσική της μορφή από τα μπαζώματα, που καταρρέουν με την πρώτη δυνατή βροχόπτωση. Και σε άλλα έχει ζωή: στις εκβολές και στην παρόχθια ζώνη του έχουν εντοπιστεί περισσότερα από 100 είδη πουλιών, ενώ πλούσια είναι και η εντομοπανίδα του».
Οι πηγές ρύπανσης του ρέματος είναι πολλές, καθιστώντας την αποκατάστασή του ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. «Για παράδειγμα, στο ρέμα καταλήγουν αστικά λύματα από δύο αντλιοστάσια της ΕΥΔΑΠ, όταν λόγω έντονων βροχοπτώσεων υπερχειλίζουν. Πρόσφατα, σε μια πλημμύρα, ο αγωγός ακαθάρτων “άδειασε” στο ρέμα. Επίσης, στο ρέμα καταλήγουν αγωγοί ομβρίων αλλά και αρκετές παράνομες συνδέσεις. Για παράδειγμα, στις οδούς Σωκράτους και Βεργίνας στα σύνορα Αγίου Δημητρίου και Παλαιού Φαλήρου, η ΕΥΔΑΠ ουδέποτε παρέλαβε τους αγωγούς αποχέτευσης εξαιτίας κακοτεχνίας. Υπάρχει λοιπόν η υπόνοια ότι πολλά από τα σπίτια στους δύο αυτούς δρόμους έχουν παράνομες συνδέσεις με τους αγωγούς ομβρίων, που με τη σειρά τους καταλήγουν στο ρέμα…».
Τα τελευταία χρόνια, οι δήμοι τους οποίους διατρέχει το ρέμα έχουν ξεκινήσει προσπάθειες για την αναστροφή της κατάστασης. «Ανά τακτά διαστήματα διοργανώνουμε δράσεις καθαρισμού, χωρίς μηχανήματα» λέει στην «Κ» η δήμαρχος Αγίου Δημητρίου, Μαρία Ανδρούτσου. «Επίσης, το Δημοτικό Συμβούλιο ενέκρινε χρηματοδότηση για να συνεχιστεί για ακόμα ένα έτος το πρόγραμμα του ΕΛΚΕΘΕ γιατί μας προσέφερε πολύτιμη πληροφορία».
Τι μπορεί να γίνει, λοιπόν, για την αναστροφή της κατάστασης; «Ενα πρώτο βήμα πρέπει να είναι η καταγραφή των παράνομων συνδέσεων και η ανίχνευση των πηγών ρύπανσης» λέει στην «Κ» ο κ. Δημητρίου. «Οσον αφορά την αποκατάσταση της φυσικής ισορροπίας του ρέματος, μπορούμε να επέμβουμε με φυσικό τρόπο, για παράδειγμα ενισχύοντας τους καλαμιώνες που “φιλτράρουν” το νερό. Τέλος, στις εκβολές του ρέματος πρέπει να γίνουν κάποιες παρεμβάσεις ώστε να μην εμποδίζεται η είσοδος ψαριών από τη θάλασσα». «Πρέπει να γίνει μια προσπάθεια ανάπλασης και ανάδειξης του ρέματος, τόσο ως υδραυλικό έργο, όσο και ως χώρος φυσικού περιβάλλοντος», όπως αναφέρει η κ. Ανδρούτσου. «Εκτιμώ ότι στην αλλαγή της υφιστάμενης κατάστασης θα βοηθούσε η δημιουργία δύο μονοπατιών, εκατέρωθεν του ρέματος, ώστε να μπορεί κάποιος να κάνει τον περίπατό του και να σταθεί σε κάποια σημεία. Η παρουσία του κόσμου ενισχύει την ασφάλεια του ρέματος και αποτρέπει την απόρριψη μπάζων και λυμάτων».