Θα αποτελέσει άραγε και η Τράπεζα Γενετικού Υλικού, η πρώτη και μεγαλύτερη τράπεζα σπόρων της Ελλάδας, άλλο ένα θύμα της κρίσης; Η Τράπεζα, που ιδρύθηκε το 1981 στη Θέρμη Θεσσαλονίκης με στόχο την προστασία και τη διάσωση των φυτών της ελληνικής βιοποικιλότητας, ανήκει στο Κέντρο Γεωργικής Ερευνας Βόρειας Ελλάδας του ΕΘΙΑΓΕ. Στο πλαίσιο, ωστόσο, της πρόσφατης αναδιάρθρωσης των φορέων που υπάγονται στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, το Κέντρο συγχωνεύθηκε με άλλους τέσσερις οργανισμούς του ΕΘΙΑΓΕ (που με τη σειρά του έχει πλέον μετονομαστεί σε Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Ερευνας). Το γεγονός αυτό αφήνει μετέωρη την Τράπεζα Γενετικού Υλικού, που ουδείς γνωρίζει εάν, με ποιο καθεστώς και υπό ποίον φορέα θα συνεχίσει να λειτουργεί. Σύμφωνα με τους ερευνητές του Κέντρου, δεν υπάρχει διαθέσιμος προϋπολογισμός για τη λειτουργία της ΤΓΥ (σήμερα υποστηρίζεται από τον σφόδρα μειωμένο προϋπολογισμό του Κέντρου).
Πάντως, η υποβάθμιση της Τράπεζας έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια. Μολονότι αρχικά πραγματοποιούνταν εξερευνητικές αποστολές σε όλη την ελληνική επικράτεια για την επισήμανση και τη συλλογή απειλούμενου γενετικού υλικού, τα τελευταία χρόνια οι σπόροι συλλέγονται «παρεμπιπτόντως». «Σήμερα, οι ερευνητές ταξιδεύουν στη χώρα για λογαριασμό άλλων μικρών ερευνητικών προγραμμάτων της ειδικότητάς τους και στο πλαίσιο αυτών συλλέγουν και υλικό για την Τράπεζα», λέει στην «Κ» η αναπληρώτρια ερευνήτρια του Κέντρου κ. Φωτεινή Μυλωνά. Ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα αποτελεί η διατήρηση των καταχωρίσεων. Οι περίπου 15.000 σπόροι φυλάσσονται σήμερα στην Τράπεζα σε θαλάμους μέσης διάρκειας, 4 βαθμών Κελσίου, ενώ σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα θα έπρεπε να διατηρούνται σε θαλάμους βαθιάς κατάψυξης, -20 βαθμών Κελσίου. «Ενα μικρό μόνο ποσοστό διατηρείται στις σωστές συνθήκες, η πλειονότητα, όμως, όχι», λέει η κ. Μυλωνά. «Αυτό θα έχει επιπτώσεις στη βιωσιμότητα των σπερμάτων μακροπρόθεσμα», εξηγεί. Επιπλέον, λόγω της ανεπαρκούς υποδομής, δεν υπάρχει η δυνατότητα συλλογής ιστών.
Κι όμως, εδώ και τουλάχιστον δύο χρόνια έχει εγκαινιαστεί στη Θέρμη νέο κτίριο για την εξυπηρέτηση των αναγκών της Τράπεζας, το οποίο ουδέποτε παραδόθηκε και ουδείς γνωρίζει εάν και ποτέ θα χρησιμοποιηθεί. Στα «χαρτιά», πάντως, είναι εξοπλισμένο με τελευταίας τεχνολογίας μηχανήματα για τη σωστή διατήρηση των σπερμάτων και των ιστών.
Αυτή τη στιγμή στην Τράπεζα φυλάσσονται τα περισσότερα από τα καλλιεργούμενα είδη, ντόπιες, αλλά και παραδοσιακές ποικιλίες, όπως και συγγενή άγρια είδη. Μεγάλη είναι η συμβολή της στην αντιμετώπιση της γενετικής διάβρωσης, της εξαφάνισης, δηλαδή, σπάνιων ελληνικών ποικιλιών.
Οι τοπικές ποικιλίες
Σημειώνεται ότι σήμερα καλλιεργείται μόνο το 2%-3% των ποικιλιών λαχανικών που καλλιεργούνταν πριν από 50 χρόνια, ενώ οι ντόπιες ποικιλίες αντιπροσωπεύουν μόλις το 1% των καλλιεργούμενων σιτηρών. Σύμφωνα με τις οργανώσεις ΒΙΟΖΩ και ΗΛΕΣΙΟΝ, οι τοπικές ποικιλίες είναι δημιούργημα της επιλογής των αγροτών και της προσαρμογής τους στο περιβάλλον όπου καλλιεργούνται. Ανάμεσά τους τα ρόδια Ερμιόνης, η κορινθιακή σταφίδα, τα φασόλια Πρεσπών, το τοματάκι Σαντορίνης, ο ξινόμαυρος οίνος της Νάουσας, οι επιτραπέζιες ελιές Χαλκιδικής κ.ά. Σε ειδικές συνθήκες οι σπόροι μπορούν να παραμείνουν ζωντανοί και για περισσότερα από 100 χρόνια, συμβάλλοντας στην έρευνα, αλλά και στην αποκατάσταση των πληθυσμών τους ύστερα από κάποια καταστροφή.
«Λόγω εδαφοκλιματικών συνθηκών και γεωγραφικής θέσης, η Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλο πλούτο βιοποικιλότητας», λέει η κ. Μυλωνά. «Πρόκειται για έναν ολόκληρο θησαυρό, τον οποίο κάλλιστα θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής της χώρας, αυτή την κρίσιμη εποχή». Σημειώνεται ότι στη Γερμανία, η αντίστοιχη Τράπεζα Σπόρων είναι άμεσα συνδεδεμένη με το υπουργείο Γεωργίας, τροφοδοτώντας το με πολύτιμη γνώση για τη χάραξη της αγροτικής πολιτικής.