Tην εξέλιξη του ανθρώπου μέσα από την επίδραση της γενετικής, της
τεχνολογίας και των εμφυτευμάτων επιχειρούν να διερευνήσουν νέα
φιλοσοφικά ρεύματα και αποτέλεσαν κεντρικό θέμα σε συνεδρίες του
Παγκοσμίου Συνεδρίου Φιλοσοφίας που διεξήχθη στη Φιλοσοφική Σχολή
Αθηνών, 4-10/8. Η προσπάθεια αναζήτησης των ορίων της ανθρώπινης
επέμβασης στην εξέλιξη του είδους έφερε αντιμέτωπους εκπροσώπους
των νέων ρευμάτων και του κλασικού ανθρωπισμού. Το φιλοσοφικό ρεύμα
που συνδέεται με τους όρους posthumanism και transhumanism
γεννήθηκε στη δεκαετία του ’60 όταν και ο Ιρανός καθηγητής
μελλοντολογίας, Φερεϊντούν Εσφαντιάρι, μετονομάστηκε σε FM-2030 και
έγραψε το βιβλίο «Are You a Transhuman?».
Βαθύτερη κατανόηση
Μιλώντας με τον Στέφαν Λόρεντς Ζόργκνερ στους διαδρόμους της
Φιλοσοφικής Σχολής δημιουργήθηκε η ψευδαίσθηση ότι η συζήτηση βγήκε
από τις σελίδες του «Inferno», του νέου μυθιστορήματος του Νταν
Μπράουν, στο οποίο η έννοια του posthumanism αποτελεί κεντρικό
θέμα. Οπως ανέφερε ο κ. Ζόργκνερ, «ήταν πολύ ενδιαφέρων ο τρόπος
που προσέγγισε το θέμα». Λίγο μετά τη σχετική συνεδρία, o Γερμανός
λέκτορας Ιατρικής Ηθικής στο πανεπιστήμιο της Νυρεμβέργης και
διευθυντής και συνιδρυτής του οργανισμού «Beyond Humanism Network»,
εστίασε στην κριτική πρόταση του posthumanism: «Προτείνουμε μία
βαθύτερη κατανόηση της πραγματικότητας. Προσπαθούμε να ξεπεράσουμε
τον καρτεσιανό διαχωρισμό μεταξύ σώματος και νου. Αν συμβεί, οι
συνέπειες θα είναι τεράστιες. Αντιμετωπίζουμε ζητήματα της σχέσης
του ανθρώπου με την τεχνολογία, επιχειρείται ο επανακαθορισμός της
οντολογίας, της ανθρωπολογίας. Επανεξετάζεται ο διαχωρισμός των
ανθρώπων και των ζώων. Επίσης, υπάρχουν κίνδυνοι από την
τεχνολογική εξέλιξη. Για παράδειγμα, η Google έχει όλες τις
πληροφορίες για το τι κάνουν οι άνθρωποι online. Είδαμε τι έγινε με
τις παρακολουθήσεις. Με ενθουσιάζει η χρήση των νέων τεχνολογιών,
αλλά πρέπει να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα που εμφανίζονται».
Μαζί με τον κ. Ζόργκνερ, την οργάνωση δύο εκ των συνεδριών είχε
αναλάβει ο λέκτορας (Π.Δ. 407/80) Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου
Πελοποννήσου, Πάνος Ηλιόπουλος. Η οπτική του είναι αυτή του
κλασικού ανθρωπισμού και ασκεί τη δική του κριτική στον όρο του
μετανθρωπισμού: «Ως ανθρωπισμό δεν εννοούμε μόνο ένα πράγμα,
γνωρίζει διάφορες εξελίξεις στη διάρκεια του ανθρώπινου πολιτισμού.
Οφείλουμε πολλά στην αρχαία ελληνική διανόηση, όπου υποδηλώνεται
ένας σαφής ανθρωποκεντρισμός, όχι όμως με αρνητικό περιεχόμενο. Το
ρεύμα του posthumanism θα μπορούσα να το δεχτώ ως μία κριτική είτε
απέναντι στα σφάλματα του ανθρωπισμού, είτε σε ζητήματα που δεν
έχουμε βρει απαντήσεις, είτε σε προβληματικές περιοχές όπου οι
απαντήσεις δεν είναι τόσο λειτουργικές. Εδώ, όμως, έχουμε κάτι
άλλο. Εχουμε μία φιλοσοφική τάση που βάζει ένα σύνορο, συνεπώς ένα
εμπόδιο, μέσω της χρήσης του προθέματος post ή meta. Δηλαδή δεν
μιλάμε πλέον για τον φυσικό άνθρωπο, αλλά για τον τεχνητό άνθρωπο
που προσπαθεί να ομοιάσει στον πολιτισμό του, να διαρρήξει τους
δεσμούς με τη φύση και να καταστεί ένα τεχνητό ον υπερβαίνοντάς
την. Η υπάρχουσα εξέλιξη, μέσα από τα φάρμακα και τη χρήση τεχνητών
μελών ή τις υποσχέσεις της ευγονικής, δεν σημαίνει ότι καθιστά τον
άνθρωπο μετα-άνθρωπο. Το ανθρώπινο ον οφείλει να διατηρήσει τη
φυσικότητα, πνευματικότητα και λογικότητά του, τα τρία στοιχεία που
το διακρίνουν ποιοτικά. Οι συνομιλητές μας, οι οπαδοί του
posthumanism, μίλησαν για μη μέθοδο, για απόρριψη της μεθόδου και
να είναι κανείς ανοικτός στις επιλογές που υπάρχουν σε ένα ανοικτό
πεδίο. Ενα πολύ ανοικτό πεδίο, όμως, μπορεί να γίνει εξαιρετικά
συγκρουσιακό. Αν δεν υπάρχει μέθοδος σε ένα ιδεολογικό πεδίο, οι
συγκρούσεις είναι απρόβλεπτες και ένα σύστημα αυτοκαταστρέφεται
εφόσον δεν υπόκειται σε αρχές και σε συγκροτημένες προσεγγίσεις.
Αρχές, όπως η φιλανθρωπία, η ανεκτικότητα, η ισοτιμία δεν είναι
εφικτό να υπάρχουν σε αυτό το πλαίσιο».
Στη χαραυγή της εποχής όπου το ανθρώπινο γονιδίωμα, προγενετικά, θα
μοιάζει με λογισμικό, η διαλεκτική στο πεδίο σύγκλισης τεχνολογίας
και ανθρώπου αναμένεται να κορυφωθεί.