Ο Ζαν Ζενέ περιγράφει την κόλαση της Σατίλα

Ο Ζαν Ζενέ περιγράφει την κόλαση της Σατίλα

3' 1" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΖΑΝ ΖΕΝΕ

Τέσσερις ώρες στη Σατίλα

μετ.: Σεραφείμ Βελέντζας

εκδ. Υψιλον

Οι λιγοστές -μόλις 31- σελίδες της μαρτυρίας του Ζαν Ζενέ (1910-1986) από την επίσκεψή του στους προσφυγικούς καταυλισμούς Σάμπρα και Σατίλα, όπου τον Σεπτέμβριο του 1982 σάπιζαν κάτω από τον καυτό ήλιο του Λιβάνου, τυμπανισμένα και μαύρα από τις μύγες, τα πτώματα των βασανισμένων και κατασφαγμένων Παλαιστινίων, διαβάζεται μέχρι σήμερα λιγότερο ως καταγγελία και περισσότερο ως κείμενο ακραίας ανατρεπτικότητας· αποσκοπεί μάλλον στο να μεγαλώνει την αναταραχή στο διηνεκές, παρά σε κάποια απόδοση δικαιοσύνης. Ας είναι προειδοποιημένος ο αναγνώστης, αναθυμούμενος κάθε στιγμή ποιος είναι ο γράφων. Πρόκειται βέβαια για πολιτικοποιημένο συγγραφέα – πολιτικοποιημένο όμως μέσα από την απόλυτη οπτική ενός γκουρού των Καταραμένων. Αυτό καθιστά το ανάγνωσμα εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά ολότελα ακατάλληλο για απλοϊκές ερμηνευτικές προσεγγίσεις.

Πολιτικά ενεργός από τη δεκαετία του ’60, ο Ζενέ τάσσεται στο πλευρό των Μαύρων Πανθήρων στις ΗΠΑ, υποστηρίζει τον Κον-Μπεντίτ στον Μάη του ’68 και συνδέεται με το κίνημα για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης, περνώντας έξι μήνες στους παλαιστινιακούς καταυλισμούς της Ιορδανίας (1970-71).

Νιώθοντας, ίσως, πως είχε φθάσει η ώρα του να επιστρέψει στους αγαπημένους του Παλαιστινίους, ο Ζενέ, άρρωστος από καρκίνο, στερεμένος από συγγραφική έμπνευση, ακολουθεί τη φίλη του Λαϊλά Σαχίντ, υπεύθυνη της Επιθεώρησης Παλαιστινιακών Μελετών στη Βηρυτό και πέφτει πάνω στη σφαγή. Η μαρτυρία του για τη Σατίλα, όσο κι αν δεν έχει ίχνος συναισθηματισμού, ξεκινά ωστόσο με μια διαυγή ομολογία πάθους προς τους «φενταγίν», τους Παλαιστίνιους μαχητές όπως τους γνώρισε και τους έζησε άλλοτε, στα βουνά της Ιορδανίας. Το κείμενο αρχίζει ανακαλώντας στη μνήμη την απερίγραπτη, όπως τη θεωρεί, ομορφιά των φενταγίν, το 1971.

Η αποτύπωση, τώρα, του μαρτυρίου τους, η σαφής ενοχοποίηση του Ισραήλ για τη σφαγή, δεν αρκούν για να παρεκκλίνει ο αφηγητής από την πρωταρχική του αναζήτηση: ο Ζενέ μοιάζει να έχει έρθει στη Δυτική Βηρυτό, λίγα χρόνια πριν πεθάνει, για να ακουμπήσει ξανά τα χείλη του στη ζωογόνο πηγή της επαναστατικής ομορφιάς. Την ομορφιά αυτή εννοεί να τη βρει οπωσδήποτε, έστω και στα πυρωμένα σοκάκια της Σατίλα. Η ιστορία του γλιστρά σαν το φίδι ανάμεσα στα ακρωτηριασμένα πτώματα, την παράξενη ακινησία, τις ηλικίες, τις ενδυματολογικές λεπτομέρειες που προδίδουν τον βασανισμό, ανακαλώντας κάθε τόσο, τελετουργικά, την ομορφιά εκείνων των μηνών του 1970: «Στις παλαιστινιακές βάσεις, την άνοιξη του 1971, η ομορφιά ήταν ανεπαίσθητα διάχυτη σ’ ένα δάσος ζωντανεμένο από την ελευθερία των φενταγίν». Με το ίδιο μοτίβο, την ομορφιά αυτών των νεαρών ανδρών που σκοτώνουν και σκοτώνονται, κλείνει την εξιστόρηση.

«Δεν άντεχαν άλλο»

Ενώ o Ζενέ μετακινείται, μέσω της μαρτυρίας του, από το «ωμό» γεγονός στην έντεχνη αφήγηση, ο Ισραηλινός σκηνοθέτης Αρι Φόλμαν (1962) πραγματοποιεί, δεκαετίες αργότερα, αντίστροφη πορεία. Στην πολυβραβευμένη του ταινία animation «Βαλς με τον Μπασίρ» (2008) επεξεργάζεται την εμπειρία των ίδιων γεγονότων, που τα έζησε υπηρετώντας τη θητεία του στον ισραηλινό στρατό. Από την εποχή της λήθης που αναπαριστούν τα κινούμενα σχέδια καταλήγει στη «ζωντανή» εικόνα, σε υλικό ντοκιμαντέρ δηλαδή, με σκηνές εκείνων των ημερών· έτσι τελειώνει το φιλμ. Ο αυτοβιογραφούμενος ήρωας του animation film πάσχει από μερική αμνησία, που καλύπτει ακριβώς τα επίμαχα γεγονότα. Η ταινία αφηγείται την προσπάθειά του να ξαναθυμηθεί. Παρά τη χαρακτηριστική ρευστή και λεία αίσθηση του animation, ο θεατής βρίσκεται από την αρχή σε ένα εφιαλτικό τούνελ, το ίδιο που ο αφηγητής ανεβαίνει κόντρα στο ρεύμα, τη λήθη, έρποντας με οδυνηρές τριβές. Το κίτρινο-πορτοκαλί χρώμα στοιχειώνει τον ουρανό – σαφής αναφορά στις φωτοβολίδες που ο ισραηλινός στρατός εκτόξευε για να φωτίσει το μακελειό, διευκολύνοντας τους φυσικούς αυτουργούς. Σε μια συνέντευξη του Ζενέ, που δημοσιεύεται ως παράρτημα στο υπό συζήτηση βιβλίο, η Παλαιστίνια Λαϊλά Σαχίντ, που τον συνοδεύει και πάλι, θυμάται την «κούραση» και τη «θλίψη» των Ισραηλινών στρατιωτών. «Ναι, δεν άντεχαν άλλο», συμπληρώνει ο Ζενέ.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή