Με τη «Μικρά Αγγλία» μεσοπέλαγα, ένα δεκαήμερο μετά την πρεμιέρα της ταινίας, ο καιρός είναι ευνοϊκός για ψύχραιμα λόγια για το χθες και το σήμερα του κορυφαίου σκηνοθέτη μας. Με τη «Μικρά Αγγλία» ο Βούλγαρης επιχείρησε να επαναφέρει το ελληνικό σινεμά στην κλασική ρότα της μεγάλης αφήγησης και σε έναν ορίζοντα όπου η δραματική ένταση και η συγκίνηση έχουν πρωτεύοντα ρόλο. Ο σύγχρονος ελληνικός κινηματογράφος μάς έχει συνηθίσει τελευταία σε νοσηρές οικογενειακές καταστάσεις, ως μικρογραφίες μιας κοινωνίας σε πολύπλευρη κρίση. Η «Μικρά Αγγλία» διαφοροποιείται διότι δεν έχει πρόθεση να σοκάρει, η μυθοπλασία της απέχει χρονικά από το σήμερα και δείχνει κατανόηση ακόμα και στους «κακούς». Ετσι θα την τοποθετούσε κανείς σε ένα καρτ ποστάλ της εποχής μας.
Ο Βούλγαρης είναι ο μοναδικός Ελληνας σκηνοθέτης που, στις σπουδαιότερες στιγμές της σαραντάχρονης καριέρας του, περιστράφηκε συστηματικά γύρω από τη γυναίκα. Πάντα ευγενικός κι ευαίσθητος -για κάποιους λυρικός- δεν αντιμετώπισε το γυναικείο πρόσωπο σαν καθρέφτη ψυχοδραμάτων. Τοποθέτησε τη γυναίκα και το ψυχολογικό της δράμα κοινωνιολογικά μέσα στο κάδρο της ηθογραφίας.
Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα στη «Μικρά Αγγλία», δράμα παραλίγο επικών διαστάσεων από το ομότιτλο μυθιστόρημα της συντρόφου του, της Ιωάννας Καρυστιάνη, που επωμίστηκε και τη μετατροπή του σε σενάριο. Η γυναίκα είναι και πάλι στον αφρό μιας μικρής τραγωδίας που εκτυλίσσεται στη Μικρά Αγγλία (η Ανδρος από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι την εποχή του Μεσοπολέμου).
Το «Προξενιό της Αννας», με το οποίο ο Βούλγαρης ξεκίνησε ουσιαστικά την καριέρα του το 1972, είναι σαν ένας κύκλος που ανοίγει και κλείνει με την ίδια πανοραμική εικόνα σε μπαλκόνια και στέγες πολυκατοικιών της Αθήνας. Στο ενδιάμεσο, το βλέμμα του Βούλγαρη μεταφέρεται σε μια μικροαστική μονοκατοικία με κήπο κάπου στην Αθήνα. Μια οικογένεια (η ηλικιωμένη μητέρα, η κόρη της και ο γαμπρός της) προξενεύουν την ψυχοκόρη τους. Το προξενιό χαλάει για ασήμαντη αφορμή και η ψυχοκόρη, που προέρχεται από πάμπτωχη και πολυμελή αγροτική οικογένεια, αποδέχεται τη μοίρα της εσώκλειστης υπηρέτριας καλών αφεντάδων. Η ρεαλιστική ηθογραφία έχει μια υποψία ψυχολογικού δράματος.
Σήμερα, σε μια από τις πιο μουντές δεκαετίες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, ο Βούλγαρης πάει μερικές δεκαετίες πιο πίσω από το ’70 και σε ένα προξενιό που θα ζήλευε και ο Παπαδιαμάντης. Στη μητριαρχική κοινωνία της Μικράς Αγγλίας η γυναίκα είναι ο θύτης και ταυτόχρονα το θύμα. Αυτή τη φορά πρόκειται για μια πλούσια οικογένεια: καραβοκύρηδες και καπεταναίοι του ’30 και του ’40. Η Μίνα, σκληρή και δηλητηριώδης σαν οχιά, σύζυγος καπετάνιου που έχει χρόνια να πατήσει το πόδι του στο νησί, καταστρέφει την ευτυχία και των δύο θυγατέρων της. Η οικογένεια μοιάζει με τέρας, σαν αυτά τ’ απόκοσμα τέρατα που καταπίνουν ναύτες και καπεταναίους στα ναυτικά παραμύθια.
Οπως στο «Προξενιό της Αννας», το νέο άστυ καταπίνει μια μικρή ανθρώπινη ιστορία, στη «Μικρά Αγγλία» ένας κύκλος που ανοίγει και κλείνει με την εικόνα της αφρισμένης θάλασσας καταπίνει μια άλλη μικρή κι εξίσου τραγική ανθρώπινη ιστορία.
Γυναίκες
Το ερωτικό και οικογενειακό δράμα γίνεται τραγωδία με συναρπαστικό τρόπο στο τελευταίο ημίωρο της ταινίας. Ο Βούλγαρης δεν αποπειράται να κατανοήσει την ψυχοσύνθεση της γυναίκας εκείνης της εποχής, αλλά να ρίξει φως σε κοινωνικές συνθήκες που ευθύνονται για τη δυστυχία της. Τα κορίτσια μεγαλώνουν με όνειρα και στην πρώτη τρικυμία καταλήγουν τσακισμένες γυναίκες. Η Μίνα δεν δέχεται για γαμπρό της τον υποπλοίαρχο Σπύρο Μαλταμπέ, που είναι ερωτευμένος με τη μεγαλύτερη κόρη της, την Ορσα. Οταν όμως ο παρακατιανός Μαλταμπές θα ανέλθει κοινωνικά, η «οχιά» θα τον δεχτεί για γαμπρό της, για τη μικρότερη κόρη της, τη Μόσχα, που μόλις την απέσπασε από τον αγαπημένο της.
Το μελόδραμα μπαίνει σε τραγική τροχιά στην κρισιμότερη στιγμή: την ώρα που η ηθογραφία και το άπλωμα σε περιγραφές γίνονται ύπουλος εχθρός σε αυτό το μεγάλο μπάρκο του ελληνικού σινεμά. Μια πιο πυκνή «Μικρά Αγγλία» θα ’ταν αριστούργημα.
Δείτε
Μικρά Αγγλία (2013)
Το πολυδιαβασμένο μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη (εκδόθηκε το 1997 και τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος) μεταφέρθηκε στην οθόνη από τον Παντελή Βούλγαρη. Το σενάριο είναι της συγγραφέως. Μια ταινία με κεντρικό πρόσωπο τη γυναίκα και θέμα τη διάψευση των προσδοκιών. Ανδρος των δεκαετιών του ’30 και του ’40. Η Ορσα, κόρη καπετάνιου και καραβοκύρη που έχει ξεχάσει τον δρόμο του γυρισμού στην Ιθάκη του, ερωτεύεται τον Σπύρο Μαλταμπέ, νεαρό υποπλοίαρχο από ταπεινή οικογένεια ναυτικών. Ο Μαλταμπές ρισκάρει σε επικίνδυνα μπάρκα θέλοντας να ανέλθει κοινωνικά με τη δουλειά του. Η μητέρα της Ορσας, η Μίνα, του αρνείται το προξενιό και την παντρεύει με έναν άλλον. Λίγο μετά, ο Μαλταμπές γίνεται καπετάνιος και ζητάει από τη Μίνα να του δώσει για σύζυγο τη μικρότερη κόρη της, τη Μόσχα. Η Μίνα, που τρέμει τον εκρηκτικό κι απρόβλεπτο χαρακτήρα της μικρής, δέχεται το προξενιό. Τα σκηνικά είναι του Αντώνη Δαγκλίδη και η φωτογραφία του Σίμου Σαρκετζή. Παίζουν: Πηνελόπη Τσιλίκα, Σοφία Κόκκαλη, Ανδρέας Κωνσταντίνου, Αννέζα Παπαδοπούλου. (Προβάλλεται στις αίθουσες).