«Αν και η αγορά του παιδικού βιβλίου πηγαίνει καλά – δεδομένων των συνθηκών, η Ελλάδα παραμένει μια χώρα με χαμηλό δείκτη αναγνωσιμότητας», παρατηρεί η κ. Ελένη Πατάκη, εκδότρια-υπεύθυνη παιδικού βιβλίου. Σύμφωνα με την επίσης υπεύθυνη παιδικού βιβλίου των εκδόσεων «Ψυχογιός», κ. Δομηνίκη Σάνδη, «εξωσχολικά βιβλία διαβάζουν όλο και λιγότερο τα σημερινά παιδιά. Περιορισμένος ελεύθερος χρόνος από τη μια, σχεδόν αποκλειστική ενασχόληση με ηλεκτρονικά μέσα απ’ την άλλη».
«Διευρυμένη» παρουσιάζεται η έννοια της ανάγνωσης από την κ. Μαρία Αγγελίδου, συγγραφέα και υπεύθυνη για τα παιδικά βιβλία στις εκδόσεις Μεταίχμιο: «Σαν συγκοινωνούντα δοχεία λειτουργούν η τηλεόραση, ο κινηματογράφος ή το Ιντερνετ με το βιβλίο, καθώς αυτά αποτελούν ένα είδος ανάγνωσης – οι ιστορίες που προβάλλουν πυροδοτούν την περιέργεια των παιδιών για να ανοίξουν, στη συνέχεια, το βιβλίο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Χάρι Πότερ: ξεκίνησε ως βιβλίο, αλλά διαδόθηκε πραγματικά αφού προηγήθηκε η ταινία», συνεχίζει.
Τι τους αρέσει
Οσο για θεματολογία; «Μυθιστορήματα φανταστικού ή ρεαλιστικού περιεχομένου κυρίως. Κλασική λογοτεχνία, όλο και λιγότερο. Βιβλία που συζητιούνται στις παρεούλες, στο προαύλιο αλλά και στα ΜΜΕ. Για τους μικρότερους, κυρίως περιπέτειες ή χιουμοριστικές ιστορίες ενώ για τα μεγαλύτερα κορίτσια -που διαβάζουν πολύ περισσότερο από τα αγόρια- μυθιστορήματα με δυναμικούς πρωταγωνιστές, δόσεις έρωτα και ρομάντζου, κοινωνικά ζητήματα, καθημερινά προβλήματα. Μια κατηγορία που κυριαρχεί στις προτιμήσεις των παιδιών 8-12 ετών, ακόμη και των πιο “δύσκολων”, είναι το graphic novel ή μυθιστορήματα σε κόμικ, όπου χιουμοριστικές ιστορίες συνδυάζονται επιτυχώς με σκιτσάκια. Ξεχωρίζουν οι σειρές “Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα” και “Το ημερολόγιο μιας ξενέρωτης”, με τεράστια εμπορική επιτυχία», λέει η κ. Σάνδη (Ψυχογιός).
Οπως αναφέρει η κ. Πατάκη, των ομώνυμων εκδόσεων, «όλες οι θεματικές έχουν πλέον περάσει στα παιδικά βιβλία – από τα προφανή, όπως αγάπη, φιλία, οικολογία, μέχρι τα πιο δύσκολα και σύγχρονα όπως bullying, ναρκωτικά, σχέσεις με το άλλο φύλο ή τους γονείς. Τα βιβλία που έχουν γίνει ταινίες δείχνουν να έχουν μια πρόσκαιρη κίνηση σε περιπτώσεις όπου το βιβλίο έχει να πει κάτι παραπάνω από την ταινία».
Από το Μεταίχμιο, η κ. Αγγελίδου αναφέρει πως «στο ηλικιακό γκρουπ 8-12, μεγάλη απήχηση έχουν τα παιδικά αστυνομικά, όπως ο “Ντετέκτιβ Κλουζ” καθώς και μια νέα κατηγορία βιβλίων που συνδυάζουν τον ρεαλισμό της καθημερινότητας με το μυστήριο. Εδώ ανήκει η τριλογία “Ρίκο και Οσκαρ”. Τα μεγαλύτερα παιδιά στρέφονται σε πολύτομες σειρές – δεν… εγκαταλείπουν τον ήρωα. Στην καρδιά της εφηβείας, στρέφονται στη “δυστοπική πραγματικότητα”, ένα κράμα επιστημονικής φαντασίας στο κοντινό μέλλον και επίκαιρης προβληματικής της κοινωνίας».
Ποια η σχέση των παιδιών με τα κλασικά έργα; Σύμφωνα με την ίδια, «εισπράττουν με δυσκολία ακόμη και βιβλία όπως ο “Τομ Σόγερ”, καθώς ανήκουν σε διαφορετική βιβλιακή πραγματικότητα. Αδυνατούν να ταυτιστούν με βιβλία του “κλασικού κανόνα”, γραμμένα πριν 100-150 χρόνια· αισθάνονται τη χρονική απόσταση. Σήμερα, προσεγγίζουν αριστουργήματα της λογοτεχνίας μέσω Ντίσνεϊ ή μέσα από σύγχρονες διασκευές».
Σύγχρονοι συγγραφείς
Η κ. Πατάκη θα κάνει μνεία και «στους πιο σύγχρονους κλασικούς συγγραφείς που τόσο έχουν αγκαλιάσει τα παιδιά, όπως η Ζωρζ Σαρή. Αισθητά ξεχωρίζουν από τους νεότερους οι Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Μαρία Παπαγιάννη, Φίλιππος Μανδηλαράς, Ελένη Δικαίου, Αγγελική Δαρλάση, αλλά βέβαια και Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Αγγελική Βαρελά, Μάνος Κοντολέων, Λίτσα Ψαραύτη, Βάσω Ψαράκη, Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη».
Τι ισχύει τελικά; Διαβάζουν ή όχι τα παιδιά; Οπως επισημαίνει η κ. Αγγελίδου, «αν και στις προεφηβικές και εφηβικές ηλικίες το διάβασμα “κάνει κοιλιά”, γενικά τα παιδιά διαβάζουν. Απλά, το κάνουν με άλλο τρόπο, όχι όπως θα ήθελαν οι γονείς τους».
«Τα τρομάζουν οι πολλές σελίδες», λένε οι γονείς
Τι λένε οι γονείς σχετικά με την επαφή των παιδιών με τη λογοτεχνία;
«Αν και άριστοι μαθητές, τα παιδιά μου δεν διαβάζουν παρά μόνο στο πλαίσιο εργασιών που τους “επιβάλλει” το σχολείο. Τους τρομάζουν οι πολλές σελίδες», εκμυστηρεύεται η Α.Μ., μουσικός, μητέρα δύο δίδυμων αγοριών, 15 χρόνων.
«Αποστρέφονται το κλασικό βιβλίο αλλά κατεβάζουν από το Διαδίκτυο εξειδικευμένα βιβλία ή άρθρα για θέματα που τους ενδιαφέρουν, όπως τα ηλεκτρονικά, η τεχνολογία ή η μουσική. Ετσι, έχουν αποκτήσει τρομερές γνώσεις. Πρόσφατα διάβασαν το “Χρονικό του χρόνου” του Στίβεν Χόκινγκ – το λάτρεψαν. Επίσης, αφού είδαν την ταινία “Illuminati”, διάβασαν το βιβλίο. Για μένα, όμως, δεν έχουν διαβάσει αυτά που θα έπρεπε», καταλήγει η ίδια.
Ανάλογη άρνηση απέναντι στο βιβλίο παρατηρεί και η κ. Ελένη Βαφειάδου, εκπαιδευτικός (καθηγήτρια Γερμανικής), για τους γιους της, 10 και 11 χρόνων: «Δεν ασχολούνται με το βιβλίο. Ναυάγησαν ακόμη και οι καλοκαιρινές απόπειρες. Αλλά και ως εκπαιδευτικός με 20ετή πείρα στη συναναστροφή παιδιών 10-17 χρονών, πάλι το ίδιο βλέπω, παρόλο που τα σχολεία καταβάλλουν προσπάθειες για να καλλιεργηθεί η φιλαναγνωσία: βιβλιοπαρουσιάσεις, διαγωνισμοί, επισκέψεις συγγραφέων…
Σε έναν αθλητικό διαγωνισμό, δώρισαν το βιβλίο του “Χάρι Πότερ” σε έναν μαθητή μου, που πρώτευσε. “Υπάρχει περίπτωση να διαβάσω ένα τόσο μεγάλο βιβλίο;”, αντέδρασε. Νομίζω ότι σ’ αυτές τις ηλικίες, το βιβλίο είναι χαμένο. Τα ηλεκτρονικά παίζουν χωρίς ανταγωνιστή», αναφέρει χαρακτηριστικά.