Ποιοι ήταν οι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας και ποια η σχέση τους με την Ελλάδα; Τι διεκδικούν σήμερα;
Είναι οι κάτοικοι της Τζαμουριάς, που περιλάμβανε τις επαρχίες Παραμυθιάς, Φιλιατών, Πάργας και Μαργαριτίου. Γηγενείς Ηπειρώτες, αλβανόφωνοι και χριστιανοί ορθόδοξοι κατά τη μεγάλη τους πλειοψηφία. Ονομάζονταν Τσάμηδες και είναι άγνωστο από πού προέρχεται το όνομά τους. Προπολεμικά αριθμούσαν 70 χιλιάδες ψυχές. Οσοι μιλούσαν και ελληνικά τα μιλούσαν με ιδιαίτερο τρόπο, διαφορετικά από την ηπειρωτική διάλεκτο. Οι ιδιαιτερότητες στον χαρακτήρα τους προέρχονταν περισσότερο από τη φεουδαρχική οργάνωση γύρω από φεουδαρχικές «πατριές» παρά από τη «φυλετική» τους προέλευση, άγνωστη και αυτή. Οι «πατριές» βρίσκονταν σε μόνιμη διαμάχη μεταξύ τους και οι Τσάμηδες έμαθαν να είναι καχύποπτοι, επιθετικοί και να καταφεύγουν στην αυτοδικία για τις διαφορές τους. Οι ελληνόφωνοι κάτοικοι της περιοχής, μάλλον τους περιφρονούσαν και κατά τη μεταξική περίοδο ασκήθηκαν ποικίλες διώξεις εις βάρος των Τσάμηδων. Ηταν μειονότητα; Είχαν χαρακτηριστικά μειονότητας, την ιδιαίτερη γλώσσα και τον ιδιαίτερο τρόπο κοινωνικής οργάνωσης και ζωής, που συγγένευε περισσότερο με τα ισχύοντα στην Αλβανία, παρά στην Ελλάδα.
Στην Κατοχή οι «κεφαλές» τους συνεργάστηκαν με τους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές, συμπαρασύροντας και μεγάλο αριθμό Τσάμηδων, όπως ώς ένα βαθμό τουλάχιστον, το επέβαλε η κοινωνική τους οργάνωση. Αλλωστε υποδέχθηκαν τους Ιταλούς και τους Γερμανούς ως «απελευθερωτές» μάλλον παρά σαν κατακτητές. Συνεργαζόμενοι με τους κατακτητές πήραν μέρος σε πράξεις βίας κατά των ελληνοφώνων, αλλά και κατά Τσάμηδων που δεν θέλησαν να τους ακολουθήσουν. Ως συνεργάτες των κατακτητών δέχθηκαν διωγμούς από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, αλλά κυρίως από τους αντάρτες του Ζέρβα, οι οποίοι, το 1944, όταν αποχωρούσαν οι Γερμανοί ανέλαβαν να δώσουν την «τελική λύση», ξεριζώνοντας τους Τσάμηδες από τα χωριά τους και τις εστίες τους και απωθώντας τους στην Αλβανία. Ηταν ένα είδος εθνοκάθαρσης απάντηση στην αντίστροφη εθνοκάθαρση που επιχείρησαν οι Τσάμηδες κατά την Κατοχή, τουλάχιστον οι «κεφαλές» τους.
Παρόμοια φαινόμενα είχαμε πολλά στην Ευρώπη του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σχεδόν παντού. Στην Ελλάδα είχαμε επίσης το αυτονομιστικό κίνημα των βλαχοφώνων υπό τον Διαμάντη και Ματούση, όπου όμως οι «κεφαλές» των Βλάχων, με πρώτο τον Ευ. Αβέρωφ, αντιστάθηκαν σθεναρά και αποφασιστικά. Στο Κόσοβο, οι αλβανόφωνοι με κοινωνική οργάνωση παρόμοια με των Τσάμηδων, υποδέχθηκαν επίσης τους Γερμανούς κατακτητές ως «απελευθερωτές» από τη σερβική καταδυνάστευση και συνεργάστηκαν ευρύτατα και στενότατα μαζί τους. Τα ίδια πάνω κάτω φαινόμενα παρατηρήθηκαν στην Ουκρανία, στη Λευκορωσία, στους Κοζάκους του Ντον και σε πολλά άλλα μέρη, όπου η εθνική καταπίεση ήταν τόσο γενικευμένη ώστε οι καταπιεζόμενες εθνότητες να διεκδικούν το δικαίωμα να επιλέγουν τον καταπιεστή τους.
Γεγονός είναι ότι υπήρχαν περίπου 70 χιλιάδες Τσάμηδες, που με τη βία ξεριζώθηκαν, ξεκληρίστηκαν και όσοι επέζησαν απωθήθηκαν πέρα από τα σύνορα, στην Αλβανία. Ορισμένοι από αυτούς, ας πούμε οι «κεφαλές», η ηγεσία και οι τσιφιλικάδες δικάστηκαν ερήμην από Δικαστήριο Δωσιλόγων στα Γιάννενα, καταδικάστηκαν και οι περιουσίες τους δεσμεύθηκαν. Δεν δικάστηκαν και καταδικάστηκαν όλοι οι Τσάμηδες (αυτό και αν θα ήταν εθνοκάθαρση) και είναι ενδιαφέρον να μάθουμε με ποια νόμιμη διαδικασία έχασαν τις περιουσίες τους, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και 60 χρόνια τώρα, τελούν εν υπερορία.
Απόγονοι αυτών ήταν οι 150 Τσάμηδες που με πλακάτ συγκεντρώθηκαν στους Αγίους Σαράντα και, απ’ ό,τι έμαθα, διεκδικούσαν αποζημίωση για τις περιουσίες που βιαίως έχασαν. Δύσκολα καταλαβαίνει κανείς σε τι θα έβλαπτε την εξωτερική μας πολιτική αν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεχόταν την αντιπροσωπεία τους και παρελάμβανε το υπόμνημά τους. Θα πουν μερικοί ότι με τον τρόπο αυτό θα αναγνώριζε ότι το πρόβλημα υπάρχει. Μα το πρόβλημα πράγματι υπάρχει και εκείνο που οπωσδήποτε βλάπτει την εξωτερική μας πολιτική είναι να διαγράφουμε μονομερώς προβλήματα που υπάρχουν. Διότι μας το επιβάλλουν οι άλλοι, αφού προηγουμένως μας έχουν ταπεινώσει. Αυτό είναι περισσότερο από πιθανό σε μια Ευρώπη που τώρα διαμορφώνει κοινούς κανόνες για την επίλυση των διαφορών μεταξύ όλων των κατοίκων της (αύριο θα λέμε των πολιτών της).
Εκείνο όμως που είναι εντελώς απαράδεκτο για οποιαδήποτε δημοκρατική συνείδηση είναι η διατυπωθείσα προς την αλβανική κυβέρνηση απαίτηση να διαλύσει ή να απωθήσει με αστυνομική βία (πώς αλλιώς;) τους 50 συγκεντρωθέντες. Είναι το μάθημα που εμείς οι παλαιότεροι είχαμε να δώσουμε σε μια νεότερη στη δημοκρατική θητεία χώρα! Αλήθεια, πώς θα μας φαινόταν και τι θα είχε συμβεί στη χώρα μας, αν η αμερικανική κυβέρνηση έθετε όρο για την επίσκεψη του προέδρου Κλίντον την απαγόρευση ή τη βίαιη διάλυση της μεγάλης και έντονα αντιαμερικανικής συγκέντρωσης που τότε πραγματοποιήθηκε;
Σε όλη την Ευρώπη, σε όλες τις χώρες, συναντάμε υπολείμματα εθνοτήτων, γλωσσών και μορφών πολιτισμού. Ενα είδος ιστορικών απολιθωμάτων. Είναι τα «απόβλητα» της θριαμβευτικής, αδυσώπητης και ισοπεδωτικής πορείας του κράτους-έθνους, παράλληλης και εξίσου θριαμβευτικής και ισοπεδωτικής πορείας του καπιταλισμού. Ηταν η εποχή που το κράτος μαζί του και ο καπιταλισμός ταύτιζαν το έθνος με τα όρια της δυναμικής και βίαιης ισχύος, αποβάλλοντας εκτός ορίων ή αφομοιώνοντας βίαια το «ξένο» και το «διαφορετικό». (Κάπως έτσι νομίζω ότι το λέει ο Αντώνης Λιάκος στο τελευταίο του βιβλίο. «Πώς στοχάστηκαν το Εθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο»). Ηταν η πιο εκτεταμένη και η πιο βίαιη «εθνοκάθαρση».
Η χώρα μας υπήρξε και θύτης και θύμα! Στο καμίνι του νεοελληνικού κράτους-έθνους, έλιωσαν και αποβλήθηκαν ή αφομοιώθηκαν σε νέο εθνικό κράμα αρβανίτες, βλάχοι, πομάκοι, σλαβομακεδόνες, τσάμηδες, τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι, εβραίοι και γύφτοι, μαζί με τη γλώσσα τους και τον πολιτισμό τους. Και με τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, της Πόλης, της Θράκης, των βαλκανικών παροικιών και της παροικίας της Αιγύπτου υπήρξε το θύμα ίσως της πιο μεγάλης εθνοκάθαρσης που σημειώθηκε στην ιστορία, με βίαιο ξεριζωμό και μετακίνηση περίπου δύο εκατομμυρίων πληθυσμού.
Το κράτος-έθνος υπήρξε το παραδοσιακό δόγμα της εξωτερικής πολιτικής, μας οδήγησε σε θριάμβους και σε καταστροφές. Το ερώτημα είναι αν σήμερα, εποχή της παγκοσμιότητας και των υπερεθνικών συνόλων, το ίδιο δόγμα μπορεί να διέπει την εξωτερική μας πολιτική. H «ελληνοπρεπής στάση» έκανε τη χώρα μας να μοιάζει με σκαντζόχοιρο που νομίζει ότι απειλείται από κάθε βήμα αλλαγής, κουλουριάζεται στον εαυτό του και ορθώνει τα αγκάθια του. [email protected]