Πάει αρκετός καιρός που η Θράκη έχει πάψει να απασχολεί την επικαιρότητα αναφορικά με την εκεί τουρκο-μουσουλμανική μειονότητα. Δύο επιφυλλίδες του καθηγητή Χρ. Γιανναρά («Καθημερινή», 20 Μαρτίου και 2 Απριλίου) άνοιξαν τον δημόσιο διάλογο και αυτό είναι θετικό. Τον άνοιξαν, όμως, με τρόπο στρεβλό, με ανακρίβειες και αναφορές σε «χαμένες ευκαιρίες». Οι «Τούρκοι αγοράζουν γη, γεννάνε πολλά παιδιά», το «προξενείο της Κομοτηνής ελέγχει τα πάντα», «χάσαμε τους Πομάκους», οι «Ελληνες ζουν παραγκωνισμένοι», «το ελληνικό κράτος ξεπουλάει». Οι κίνδυνοι γίνονται συχνά αχταρμάς, με μισές αλήθειες και περισσότερες αναλήθειες να συνδέονται μεταξύ τους με την αναπαραγωγή στερεοτύπων που τρέφει η ρητορική του φόβου.
Ενα από τα πρώτα θέματα με τα οποία καταπιάνονται οι «δικοί μας» αφορά τη δράση και τις πολιτικές του τουρκικού προξενείου ή τον εκτουρκισμό των μουσουλμάνων. Δραστηριότητες εντός και εκτός της νόμιμης διπλωματικής του αρμοδιότητας, μυστικοί και φανεροί πράκτορες, εξαγορά συνειδήσεων, επιβολή ελεγκτικών πρακτικών και πολιτικών. Αυτό που παραλείπεται από την εικόνα είναι ότι η μπάλα παίζεται από δύο και όχι μόνο από έναν. Και το παιχνίδι παίζεται εδώ και πολλές δεκαετίες με ηγεμονικό αυταρχισμό απέναντι στους μειονοτικούς, με διακρατικά δώρα και αντίδωρα. Οι πρακτικές και επιδιώξεις του εν λόγω προξενείου δεν είναι διαφορετικές δομικά από τις πολιτικές που ασκούν τα προξενεία των μητρικών κρατών στο έδαφος ιδεολογικά ανταγωνιστών γειτόνων τους, όπου διαβιούν μειονότητες. Των ελληνικών αρχών μη εξαιρουμένων. Οι πολιτικές διείσδυσης και πατρωνίας στα μειονοτικά κοινωνικά και πολιτικά δίκτυα ασκούνται πολύπλευρα από τους εναλλασσόμενα «καλούς» και «κακούς» με παρόμοιες πρακτικές και στόχους.
Συχνά επίσης αγνοούμε ότι το παιχνίδι της αμοιβαιότητας και ενίοτε των αντιποίνων, που λανθασμένα φέρεται να το εγκαθίδρυσε η Συνθήκη της Λωζάννης, έθεσε σε ομηρία και τις δύο μειονότητες σε Θράκη, Κωνσταντινούπολη, Ιμβρο και Τένεδο, με καταστροφικά αποτελέσματα και για τις δύο. Και τη φυσική σχεδόν εξαφάνιση της δεύτερης. H μελέτη του αρχειακού υλικού των αρμόδιων υπηρεσιών βοηθάει στην κατανόηση της αλληλουχίας πρακτικών που εφαρμόζονται αλυσιδωτά εκατέρωθεν, υπέρ του «εθνικού συμφέροντος», το οποίο προσδιορίζεται ανάλογα με την περίπτωση.
Ο συγγραφέας της επίμαχης επιφυλλίδας ισχυρίζεται ότι «η γη εγκαταλείπεται στη μουσουλμανική μειονότητα που διατεταγμένα παραμένει με πείσμα στα χωριά, αγοράζει συνεχώς κτήματα, δεν πουλάει ποτέ σπιθαμή κεκτημένης ιδιοκτησίας. Και μοιάζει διατεταγμένα να επιδίδεται στην πολυτεκνία». Τέτοιες εκφράσεις αναπαράγουν τη λογική του κινδύνου. Προκαλούν ένα ειρωνικό μειδίαμα στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ, αλλά και ανασύρουν νωπές μνήμες: διοικητικές διακρίσεις, αφαίρεση ιθαγενειών, δίκες, καχυποψία, απειλές ένθεν και ένθεν. H βαθιά ριζωμένη πια δημοκρατία μας ξαφνικά μπορεί να μετατραπεί σε καχεκτικό φιντάνι στη Θράκη. H δημόσια χρήση (αναληθών εξάλλου) διαπιστώσεων σχετικά με τον διαχωρισμό γης, οικονομίας ή πληθυσμού με εθνικά κριτήρια λειτουργεί ως προτροπή για αφύπνιση των «εθνικά ορθών» αντανακλαστικών απέναντι στην επαπειλούμενη απώλεια του ζωτικού εθνικού χώρου. Οι σχετικές στατιστικές καθησυχάζουν αυτούς που ανησυχούν: Για τη μεν αγορά γης, οι αντισυνταγματικοί περιορισμοί αγοράς και οι πρακτικές απαλλοτριώσεων ανέτρεψαν εδώ και αρκετό καιρό τα ποσοστά κατοχής της γης υπέρ των «χριστιανών». Οσο για τα ποσοστά τεκνοποιίας, αυτά, όπως παντού στον κόσμο, είναι αντιστρόφως ανάλογα με τους οικονομικούς δείκτες ευημερίας. Εξάλλου, εκείνοι από τη μειονότητα που βρίσκονται σε δεινή οικονομική θέση λόγω της κρίσης των καπνών (ξανα)βρίσκονται εργάτες στη Γερμανία, το Βέλγιο και την Ολλανδία, ερημώνοντας και αυτοί τα χωριά τους. Μήπως τεκνοποιούν «διατεταγμένα» και εκεί;
Κι ας έρθουμε στο σημαντικότερο σημείο της συζήτησης. Οτι δηλαδή ο πολιτικός λόγος στην Ελλάδα δεν επικαλείται καν το «ότι είναι η μόνη χώρα από τους γείτονές της που αρνείται να εφαρμόσει την αυτονόητη για όλους γύρω της αρχή της εθνοκάθαρσης. Θα μπορούσε. Και αρνείται». Ακόμη κι αν δεχτεί κανείς ότι ο κύριος Γιανναράς δεν υπαινίσσεται ότι η εθνοκάθαρση θα μπορούσε να είναι μια θεμιτή πρακτική επίλυσης των εθνοτικών προβλημάτων, πάλι προκύπτουν δύο σημαντικά ζητήματα: Πρώτον, γιατί αποσιωπά τις διαδικασίες ομογενοποίησης που έλαβαν χώρα (και) στην Ελλάδα. Πληθυσμοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη γενέθλια στην Ελλάδα γη τους μαζικά, και τη θέση τους πήραν άλλοι που και αυτοί ξεριζώθηκαν με τη βία. Αναμφίβολα, οι δύο ανταλλαγές πληθυσμών αποτελούν τη μεγαλύτερη επιχείρηση εθνοκάθαρσης. Επίσης η έξοδος μουσουλμάνων και Βουλγάρων των Νέων Χωρών (δεκαετίες του 1910 και 1920), ο διωγμός των Τσάμηδων το 1945, η εξόντωση των Εβραίων, η προσφυγιά των Σλαβομακεδόνων με το τέλος του Εμφυλίου, αλλα και οι μαζικές αφαιρέσεις ιθαγένειας μειονοτικών από το 1927, συνέβαλαν στη διαδικασία εθνικής ομογενοποίησης του ελληνικού κράτους. Με αντίστοιχους όρους συντελέστηκε και η εθνική συγκρότηση όλων των γειτόνων μας. Τον διαγωνισμό για το ποιος έκανε τα χειρότερα ας τον κάνουν οι απολογητές των εθνοκαθαρτικών πολιτικών και πρακτικών. Στη Θράκη, λοιπόν, δεν ασκήθηκαν βίαιες και μαζικές εθνοκαθαρτικές πρακτικές: «Θα μπορούσαμε να το διακηρύσσουμε, αλλά δεν το κάνουμε». Εδώ προκύπτει το δεύτερο πρόβλημα, ιδεολογικής τάξης. Το επιχείρημα προϋποθέτει ότι ο πολιτικός λόγος στην Ελλάδα ενέχει μια ηγεμονική ποιοτική ανωτερότητα, που απορρέει από τον «πολιτισμό μας». Οι γείτονες, δηλαδή, αυτονόητα έχουν εφαρμόσει πρακτικές εθνοκάθαρσης, ενώ εμείς, όχι μόνο δεν τις πράξαμε, αλλά ούτε που το καυχιόμαστε.
Πολλοί μπορεί να πει κανείς με αφορμή τα αποσιωπημένα «εθνικά θέματα», ειδικά όταν αφορούν πολιτικούς ανταγωνισμούς που προβάλλονται ως δι-εθνοτικοί. Το θέμα είναι το τι γίνεται και κυρίως το τι δεν γίνεται στη Θράκη, η οποία αδιαλείπτως θεωρείται το «τέρμα του χάρτη». Είναι σαφές ότι και μετά τα σύνορα υπάρχει ένα κενό. Το κενό της άγνοιας και άρα του φόβου.
* O κ. K. Τσιτσελίκης είναι επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας.