Για ακόμη μια φορά η ευκαιρία για να αναδομηθεί η λειτουργία των ασφαλιστικών Ταμείων φαίνεται να χάνεται. Η ουσία του ζητήματος μπήκε σε δεύτερη μοίρα, καθώς προτεραιότητα απέκτησε η ενδεχόμενη εμπλοκή των λειτουργών των ταμείων σε παραβατικές ενέργειες. Τα προτεινόμενα μέτρα αποτελούν βελτίωση του συστήματος μεν, όμως απέχουν σημαντικά από το δοκούν, το ευκταίο και το βέλτιστο. Η αλήθεια είναι ότι η πολιτεία δεν τολμάει να κάνει την υπέρβαση σε ένα σύστημα το οποίο δεινοπαθεί από γεννήσεώς του.
Ο εναγκαλισμός των ασφαλιστικών ταμείων από την Τράπεζα της Ελλάδος ξεκίνησε από το 1950 όταν τέθηκαν οι βάσεις για την κοινωνική ασφάλιση. Μέχρι το 1985, τα ταμεία ήταν υποχρεωμένα να τοποθετούν πάνω από το 75% των αποθεματικών τους σε μηδενικά ή ανεπαρκή επιτόκια. Στη συνέχεια, τα αποθεματικά στην Τράπεζα της Ελλάδος μειώθηκαν σταδιακά μέχρι το 1994 και τα προσφερόμενα επιτόκια έγιναν θετικά, παρότι μικρά.
Η μείωση των υποχρεωτικών καταθέσεων στην Τράπεζα της Ελλάδος συνοδεύτηκε με αντίστοιχη αύξηση των τοποθετήσεων σε Εντοκα Γραμμάτια Ελληνικού Δημοσίου, αλλά εν μέρει και σε μετοχές. Από το 1997 τα Εντοκα Γραμμάτια Δημοσίου έδωσαν τη θέση τους στα Ομόλογα Ελληνικού Δημοσίου και αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα και με τα εμπειρικά αποτελέσματα της πρόσφατης ερευνητικής μας εργασίας1 τα αναλογιστικά ελλείμματα των ταμείων κοινωνικής ασφάλισης δεν μπορούν να αποδοθούν στην έλλειψη ουσιαστικών επενδυτικών αποδόσεων λόγω των μηδενικών ή ανεπαρκών επιτοκίων από τα δεσμευμένα αποθεματικά στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ομως, διαπιστώθηκε ότι η αποτελεσματική διαχείριση των αποθεματικών μπορεί να οδηγήσει σε επιπρόσθετα σημαντικά έσοδα σε αποδεκτά επίπεδα χρηματοοικονομικού κινδύνου.
Συγκεκριμένα, αναλύοντας τα πραγματικά στοιχεία των διαθέσιμων επενδυτικών αποδόσεων στο διάστημα 1950 – 2000, διαπιστώθηκε ότι, διατηρώντας χαμηλά τα επίπεδα κινδύνου, οι τοποθετήσεις σε ομόλογα και μετοχές θα οδηγούσαν σε σημαντικές θετικές αποδόσεις. Παρ’ όλο που οι επιπρόσθετες αποδόσεις από την καλύτερη διαχείριση των αποθεματικών δεν θα μπορούσαν να καλύψουν τα αναλογιστικά ελλείμματα των Ταμείων, εν τούτοις θα έδιναν τον απαραίτητο χρόνο να γίνουν οι αναγκαίες ρυθμίσεις στις παραμέτρους του ασφαλιστικού συστήματος.
Σήμερα, και κάτω από τον ισχύοντα κατακερματισμό της κύριας ασφάλισης σε 83 Ταμεία, είναι άκρως αναγκαίο να συγκεντρωθούν τα αποθεματικά τους κάτω από μια κεντρική διαχείριση σε ένα οργανισμό με κοινό ταμείο που με βάση τα εισφερόμενα αποθεματικά θα εκδώσει και ανάλογο αριθμό μεριδίων σε κάθε ένα ταμείο. Στη συνέχεια, θα πραγματοποιηθεί διαγωνισμός στον οποίο θα συμμετέχουν τόσο Ελληνες όσο και ξένοι πιστοποιημένοι διαχειριστές κεφαλαίων που ανάλογα με τα εχέγγυα που προσφέρουν, την ικανότητά τους στη διαχείριση όπως έχει καταγραφεί από την προηγούμενη εμπειρία τους, αλλά και το κόστος διαχείρισης που χρεώνουν θα ανατεθούν σε 3 ή 4 από αυτούς να τα διαχειριστούν. Η διαχείριση θα γίνει σε συμφωνημένο πλαίσιο όπου θα αναζητηθεί η μεγιστοποίηση της απόδοσης, αλλά εντός ενός συγκεκριμένου βαθμού κινδύνου που μπορεί να αναληφθεί, καθώς και με συγκεκριμένα επιτρεπόμενα επενδυτικά εργαλεία.
Οι διαχειριστές θα πρέπει να ενημερώνουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα τον κεντρικό οργανισμό που έχει την ευθύνη της συνολικής διαχείρισης των αποθεματικών των Ταμείων. Πέραν της βασικής διαχειριστικής αμοιβής μπορεί να παρέχεται και επιπρόσθετη αμοιβή στους διαχειριστές σε περίπτωση επίτευξης υπεραπόδοσης του χαρτοφυλακίου και σύμφωνα με τα ισχύοντα στην επαγγελματική διαχείριση των κεφαλαίων.
Με τη συγκέντρωση των αποθεματικών 83 Ταμείων σε ένα λογαριασμό, θα επιτευχθεί και το τέλος του κοστοβόρου και αναποτελεσματικού κατακερματισμού της κοινωνικής ασφάλισης μειώνοντας θεαματικά το κόστος της διαχείρισης, αυξάνοντας τις αποδόσεις και προσφέροντας την άπλετη διαφάνεια της επαγγελματικής διαχείρισης που τόσο έντονα, όπως απεδείχθη πρόσφατα με την υπόθεση του ΤΕΑΔΥ, απουσιάζει από την κοινωνική ασφάλιση.
Η λειτουργική ενοποίηση των Ταμείων θα απαιτήσει χρόνο και θα είναι αποτέλεσμα νομοθετικών διεργασιών και πολιτικής βούλησης. Ομως, μια πρώτη και σημαντική ενοποίηση των Ταμείων μπορεί να πραγματοποιηθεί στο επίπεδο των αποθεματικών, σύμφωνα με την ανωτέρω πρόταση. Μια τέτοια εξέλιξη θα βοηθήσει το εθνικό ασφαλιστικό σύστημα να αυξήσει τα επενδυτικά του έσοδα, θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη των ασφαλισμένων προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος και για τη λειτουργική ενοποίηση των ταμείων. Είναι καιρός να γίνει η αυτονόητη υπέρβαση σε ένα σύστημα που νοσεί και για το οποίο σύντομα θα κληθούν οι κοινωνικοί εταίροι να επαναπροσδιορίσουν τις παραμέτρους για να το καταστήσουν βιώσιμο.
1 N. Milonas. G. Papachristou, and T. Roupas «Fund management and its effect in the Greek social security system», Journal of Pension Economics and Finance, Νοέμβριος 2007, υπό έκδοση.
* Ο κ. Νικ. Θ. Μυλωνάς είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.