Την περασμένη Κυριακή αναφερθήκαμε στον όρο «μεταπρατική εξουσία». Φίλος μού τηλεφώνησε και ρώτησε τι ακριβώς εννοώ. Του είπα ότι εννοώ το είδος εκείνο της εξουσίας, όπου εκείνος που την κατέχει την ασκεί σαν να είναι μαγαζί, ας πούμε μπακάλικο, πουλάει και αγοράζει: πουλάει τα αγαθά της εξουσίας, υπηρεσίες και εξυπηρετήσεις, εύνοια και ανεκτικότητα στην παρανομία, προμήθειες και δημόσια έργα και πολλά άλλα. Αγοράζει ψήφους του λαού, οικονομική και ηθική υποστήριξη από τους ισχυρούς και τα λεγόμενα Μέσα και κυρίως ιδεολογική πολιτική ηγεμονία.
Δεν εύρισκα επαρκή αυτήν την ερμηνεία και την περιγραφή της έννοιας. Την επομένη μου ήρθαν δύο παραδείγματα από εκεί που δεν τα περίμενα.
Παρακολουθώντας μια συζήτηση στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ άκουσα τον δήμαρχο ενός δήμου της Πεντέλης να λέει περίπου τα εξής: «Από τα 4.500 στρέμματα που εντάχθηκαν, τα τελευταία χρόνια, στο σχέδιο πόλης του δήμου, ούτε ένα δεν ακολούθησε την κανονική και νόμιμη οδό. Ολα ήρθαν πλαγίως ως ρουσφέτια σε ομάδες «αναξιοπαθούντων», σε οικιστικές εταιρείες και συνεταιρισμούς και σε επιλεγμένα άτομα. Και επειδή κανένας και καμιά υπηρεσία δεν ερευνούσε τους «τίτλους των δικαιούχων», στο τέλος βρέθηκε να διεκδικούν και την κεντρική πλατεία του δήμου, η οποία πράγματι, πριν από αρκετά χρόνια ήταν δάσος και κάηκε, η δε έκταση είχε χαρακτηριστεί «αναδασωτέα!» Οικιστικός συνεταιρισμός σε γειτονικό δήμο διεκδικούσε αναδασωτέα έκταση που εν τω μεταξύ είχε παραχωρηθεί στον ΟΣΚ (Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων) και πάνω της είχε ανεγερθεί μεγάλο σχολείο».
Το άλλο παράδειγμα μου ήρθε με μορφή επιστολής διαμαρτυρομένου αναγνώστη. Πριν από μερικές ημέρες είχα πράγματι… κακοποιήσει σε σχόλιό μου έναν άλλο οικιστικό συνεταιρισμό και ο αναγνώστης, μέλος του συνεταιρισμού, μου έγραφε για να διαμαρτυρηθεί ευγενικά, είναι η αλήθεια. Μου έγραφε για την ιστορία του συνεταιρισμού χωρίς ίσως να αντιλαμβάνεται ότι παρουσίαζε ένα περιβόλι παρανομιών. Σε κάποιο σημείο υπήρχε και ανεπανάληπτη παράγραφος, με περίπου το εξής περιεχόμενο.
«Στην αρχή πηγαίναμε με τον «σταυρό στο χέρι», προσπαθώντας να βάλουμε μια κεραμίδα στα οικόπεδά «μας». Δεν κάναμε τίποτα, μάταιος κόπος. Δίπλα μας υπήρχε ένας άλλος συνεταιρισμός που τα μέλη του, λόγω επαγγέλματος, διέθεταν διασυνδέσεις, επαφές, ασκούσαν επιρροή και έπλεκαν εξαρτήσεις. Σε σύντομο χρονικό διάστημα ενέταξαν τα οικόπεδά τους σε ανύπαρκτο μέχρι τότε σχέδιο πόλης και σήμερα φυτρώνουν εκεί πανάκριβες βίλες και τετραώροφα κτίρια. Από τις πιο ακριβές ιδιοκτησίες της Αττικής. Αρχίσαμε τότε και εμείς να χρησιμοποιούμε πλάγια μέσα».
Ελπίζω τα δύο αυτά παραδείγματα να κάνουν σαφή την έννοια της «μεταπρατικής εξουσίας». Λόγω των ημερών δανείστηκα τα παραδείγματα από τη βάναυση κακοποίηση της γης. Ανάλογα, όμως, παραδείγματα θα βρείτε σε όλους τους τομείς δραστηριότητας. Το φαινόμενο είναι τόσο γενικευμένο και κατά κάποιο τρόπο «νομιμοποιημένο», ώστε όλος ο κόσμος πιστεύει ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτε στη ζωή σου χωρίς να έχεις κάποιο «μέσο» χωρίς πλάγια μέσα, χωρίς να έχεις κάποιες συναλλαγές με τη «μεταπρατική εξουσία».
Η γενική αυτή πεποίθηση έχει διαβρώσει το φρόνημα των πολιτών προς δύο κατευθύνσεις. Προς την κατεύθυνση της επιτυχίας, όταν εκείνος που την κατακτάει γνωρίζει πια τα μυστικά της και με κομπορρημοσύνη και κυνισμό τα θεωρεί μέρος της ευφυΐας του. Χωρίς αυτά δεν υπάρχει επιτυχία και είναι θέμα ευφυΐας να τα ανακαλύψεις και κατάλληλα να τα χειριστείς.
Αλλά και προς την κατεύθυνση της αποτυχίας, περιοχή πολύ πιο μεγάλη. Σχεδόν όλοι όσοι απέτυχαν κάπου πιστεύουν ότι αδικήθηκαν, αντί γι’ αυτούς πέτυχαν κάποιοι άλλοι με περισσότερα μέσα. Συχνά με ρωτούν αν διαθέτω κάποιο μέσο στο ΑΣΕΠ ή στον Αρειο Πάγο. Οταν τους λέω ότι πουθενά δεν διαθέτω μέσο, όλοι χαμογελούν δύσπιστα. Και όταν προσθέτω ότι στο ΑΣΕΠ και στον Αρειο Πάγο δεν περνάνε τα μέσα, χαμογελούν ακόμα πιο δύσπιστα.
Το διαβρωμένο φρόνημα και προς τις δύο κατευθύνσεις, η δυσπιστία και η καχυποψία, η κλονισμένη αξιοπιστία του κράτους και των οργάνων του, φτάνει ενίοτε τα όρια της σχιζοφρένειας, προκαλούν εμμονές, αποκόπτουν την επιτυχία ή αποτυχία από την προσπάθεια, κλονίζουν την εμπιστοσύνη στην προσπάθεια.
Επί είκοσι χρόνια το ΠΑΣΟΚ, το ένα από τα δύο κόμματα, τα λεγόμενα «εξουσίας», διατηρήθηκε στην κυβέρνηση με τον κατάλληλο χειρισμό της «μεταπρατικής εξουσίας» και του «μεταπρατικού κράτους». Διαλαλούσε και μερικοί ενδεχομένως πίστευαν ότι με το κράτος, μοιράζοντας εύνοια και χρήμα σε διάφορες ομάδες «υπηρετούν τον λαό» και ταυτόχρονα εξασφαλίζουν τις υλικές και ηθικές προϋποθέσεις για την αναπαραγωγή και τη διαιώνιση της εξουσίας, του είδους της εξουσίας που ασκούσαν. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Οδήγησαν τη χώρα στην ιδεολογία της ήσσονος προσπάθειας με τα μέγιστα ωφελήματα, την έφεραν σε οικονομικό αδιέξοδο αυξάνοντας απερίσκεπτα τα ελλείμματα και, κατά τη γνώμη μου, το πιο σημαντικό, επαύξησαν τη δυσπιστία του λαού, διέβρωσαν το φρόνημά του, γιατί, όπως είναι φυσικό, η «μεταπρατική εξουσία» εύκολα διολισθαίνει στη διαφθορά και στα σκάνδαλα.
Στις εκλογές του 2004 κυριαρχούσε το σύνθημα της αλλαγής. Η Ν.Δ., το άλλο από τα δύο κόμματα «εξουσίας», απαντούσε σε αυτό το σύνθημα του λαού ηθικολογούσα η ίδια και σκανδαλολογούσα στο έπακρο. Δεν είμαι βέβαιος αν κατάλαβε τι έπρεπε να αλλάξει, αν είχε καταλάβει το περιεχόμενο της αλλαγής, τι ακριβώς έπρεπε να αλλάξει. Οτι έπρεπε να αλλάξει ο τρόπος διακυβέρνησης, όχι μόνο στο ύφος («σεμνά και ταπεινά») που ούτε αυτό άλλαξε, αλλά στο περιεχόμενο και από μίζερα μεταπρατικός (πατέντα του ΠΑΣΟΚ) να γίνει τρόπος διακυβέρνησης με όραμα που να ανοίγει δρόμο σε μια ανοιχτή κοινωνία που, παρά τα προβλήματά της, δεν της λείπει η δημιουργικότητα και ο δυναμισμός. Ασκησε την ίδια μεταπρατική εξουσία που η φυσική της εξέλιξη είναι η αντιφατικότητα (κανείς δεν μπορεί να κρατήσει δύο καρπούζια στην ίδια μασχάλη), η διαφθορά και τα σκάνδαλα.
Η Ν.Δ. έχασε ή τείνει να χάσει την ηθική της υπεροχή και την πολιτική της ηγεμονία. Είναι δύσκολο να τις ανακτήσει αν προκηρύξει εκλογές το φθινόπωρο. Το μόνο που μπορεί να κριθεί είναι ο ισολογισμός σφαλμάτων και αμαρτιών.