Ονομάστηκε Οκτωβριανή Επανάσταση και έτσι έμεινε στην Ιστορία επειδή η κορυφαία πράξη της, η κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων της Πετρούπολης σημειώθηκε, με το ισχύον τότε παλαιό ημερολόγιο, στις 25 Οκτωβρίου του 1917. Την ημέρα εκείνη εγκαθιδρύθηκε το σοβιετικό καθεστώς, ακριβέστερα το καθεστώς των μπολσεβίκων του Λένιν, το οποίο έζησε 73 χρόνια και τελικά κατέρρευσε. Κατά τη διάρκειά του η επέτειος της Οκτωβριανής Επανάστασης γιορταζόταν στην τότε Σοβιετική Ενωση και σε ολόκληρο τον κόσμο στις 7 Νοεμβρίου, σύμφωνα πλέον με το νέο ημερολόγιο. Σήμερα, δεν γιορτάζεται στη γενέτειρά της, στη Ρωσία, στην Πετρούπολη και στη Μόσχα. Τη γιορτάζουν λίγα και αποδυναμωμένα κομμουνιστικά κόμματα στον κόσμο. Σαν ένα γεγονός που πέρασε σα να μην υπήρξε ποτέ…
Τι ακριβώς ήταν η Οκτωβριανή Επανάσταση; Ηταν επανάσταση ή πραξικόπημα των μπολσεβίκων του Λένιν, μιας ασήμαντης αλλά οργανωμένης μειοψηφίας που, σε μια χρονική στιγμή, βρέθηκε σε θέση ισχύος στην Πετρούπολη, ακριβέστερα γύρω από τα Χειμερινά Ανάκτορα, όπου και η έδρα τής τότε αστικής κυβέρνησης Κερένσκι; Και αν παρακάμψουμε αυτό το ερώτημα και με τη γνώση και την πείρα από την τόσο άδοξη κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος το ερώτημα τι ήταν αυτή η Επανάσταση, πώς θα την καταγράψει η Ιστορία και πώς θα την αξιολογήσει γίνεται ακόμα πιο δραματικό αν και φαίνεται πολιτικά άχρωμο και ουδέτερο, με ακαδημαϊκή μόνο σημασία.
Μήπως ήταν ένα μεγάλο ιστορικό ψεύδος, για τη μισή ανθρωπότητα ένα όνειρο και για την αλλη μισή ένας εφιάλτης και κάποτε ξημέρωσε, ξυπνήσαμε και διαλύθηκε το όνειρο αφήνοντας πίσω του πίκρα και απογοήτευση, διαλύθηκε και ο εφιάλτης με μια ανάσα ανακούφισης; Οπως συχνά συμβαίνει με τα όνειρά μας και με τους εφιάλτες;
Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζον Ριντ, που βρισκόταν εκεί στην Πετρούπολη και στα Χειμερινά Ανάκτορα, έκανε ρεπορτάζ και περιέγραψε τις πρώτες δέκα μέρες της Επανάστασης, και αμέσως κατέθεσε την ιστορική του κρίση. Ηταν οι δέκα αυτές μέρες που συντάραξαν τον κόσμο. Δεν τον είχαν ακόμη συνταράξει, αλλά η κρίση του επιβεβαιώθηκε από τα κατοπινά γεγονότα και έμεινε στην Ιστορία. Πραγματικά ο κόσμος συνταράχθηκε από ελπίδες, δέος και φόβο.
Το ερώτημα αν ήταν επανάσταση ή πραξικόπημα, όχι πια τόσο δραματικό όπως ήταν άλλοτε, έχει να κάνει τόσο με τα μέσα που χρησιμοποίησε όσο και με τους σκοπούς που έθεσε η Επανάσταση. Και στα δύο έχει πολλά κοινά με τη Γαλλική Επανάσταση. Και εκεί διαμορφώνονταν με ραγδαίο ρυθμό, με μια ιλιγγιώδη επιτάχυνση του χρόνου, οι οργανωμένες μειοψηφίες και εκεί επίσης πριν από την Επανάσταση τέθηκαν τα βασικά αιτήματα: ν’ αλλάξει η μορφή της εξουσίας, να ανατραπούν οι κυρίαρχες τάξεις, να αλλάξει η ίδια η κοινωνία και ο πολιτισμός της.
Αναλογικά τα ίδια αιτήματα μιας ριζικής ανατροπής έθετε, καιρό πριν από τα γεγονότα του 1917, ο Λένιν, ο αναμφισβήτητος ηγέτης των γεγονότων. Τα ίδια επαναλάμβανε επίμονα από τις αρχές του 1917 σε μια διαλυμένη και επαναστατημένη, λόγω και του αιματηρού πολέμου, αλλά κυρίως λόγω της χρόνιας τσαρικής κοινωνικής και πολιτικής καταπίεσης. Ποτέ δεν έκρυψε πώς αντιλαμβανόταν την επανάσταση και τους σκοπούς της. Και ποτέ δεν έκρυψε την πίστη του στις οργανωμένες μειοψηφίες που την κρίσιμη στιγμή είναι αυτές μόνο σε θέση να αναλάβουν την αποφασιστική πρωτοβουλία. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι εκείνον τον Οκτώβρη του 1917 τα γεγονότα εξελίχθηκαν ακριβώς όπως τα είχε προβλέψει ο Λένιν, αυτός ο ιδιοφυής αναλυτής της εξουσίας.
Υπήρξε, λοιπόν, και επανάσταση και πραξικόπημα σε μια ήδη επαναστατημένη χώρα; Ισως είναι ακριβέστερη απάντηση αν και η απάντηση δεν έχει πλέον την ίδια σημασία που είχε άλλοτε.
Ομως, αυτή η επανάσταση – πραξικόπημα, έπειτα από μια ταραχώδη ζωή περίπου 73 ετών, γεμάτη δόξα και καταισχύνη, κατέρρευσε χωρίς να βρεθεί ούτε ένας να την υπερασπισθεί ως παγκόσμια αξία, όπως επί δεκαετίες θεωρούνταν. Σαν να ήταν η παταγώδης αποκάλυψη ενός ψεύδους. Πού βρισκόταν η αλήθεια της που την έκανε ικανή να επικρατήσει και να διαμορφώσει μια πανίσχυρη παγκόσμια κατάσταση και πού το ψεύδος της που την οδήγησε στην άδοξη και ταπεινωτική κατάρρευση (από τα πιο ταπεινωτικά γεγονότα της Ιστορίας); Νομίζω ότι οι ιστορικοί έχουν να ερευνήσουν και να μελετήσουν ένα μεγάλο ιστορικό αίνιγμα και η απάντηση που θα δώσουν ούτε μία θα είναι ούτε οριστική.
Πριν ακόμα από την κατάρρευσή της είχε ποικιλοτρόπως αναπτυχθεί και διατυπωθεί η «θεωρία των λαθών». Η εκάστοτε πολιτική ηγεσία ανακάλυπτε ότι η προηγούμενη διέπραξε «λάθη» που ξεστράτιζαν την Επανάσταση, την έβγαζαν από τον «ορθό δρόμο». Σαν η ορθότητα και η αλήθεια να κατέβαιναν από τον ουρανό, εντελώς όμοια με την άνωθεν αποκάλυψη των θρησκειών. Η αντίληψη αυτή έχει να κάνει με την κυρίαρχη αντίληψη του Λένιν για το δρων πολιτικό υποκείμενο, το κόμμα μοναδικού και αλάθητου κριτή της ορθότητας και της αλήθειας. Κάθε φορά που η πραγματικότητα αντιστεκόταν επίμονα και πολύ συχνά οδυνηρά δεν ήταν αυτή που θα επέβαλε την αλήθεια της αλλά το κόμμα, που ανάλογα με τους εσωτερικούς συσχετισμούς, θα αναγνώριζε τα «λάθη» του και θα τα «διόρθωνε». Αυτή η αλληλουχία των «λαθών» και των «διορθώσεων» συνεχώς ξεχώριζε το «πολιτικό υποκείμενο» από το «αντικείμενο», το κόμμα από την κοινωνία (στο τέλος ήταν μια απομονωμένη κάστα) και βύθιζε την Επανάσταση όλο και περισσότερο στο αδιέξοδο.
Οχι, τα σπέρματα της αλήθειας και του ψεύδους υπήρχαν από την αρχή και από την αρχή σημάδεψαν την πορεία της Επανάστασης, ώς το άδοξο τέλος της. Πιστεύω ότι από την αρχή η αλήθεια της Επανάστασης ήταν το παγκόσμιο αίτημα της ελευθερίας και της χειραφέτησης των πολιτικά και κοινωνικά καταπιεσμένων. Και η μεγάλη αντίφαση και το ψεύδος ήταν η απροκάλυπτη δικτατορία έστω μιας τάξης (που και αυτό ήταν ψεύδος), ενός κόμματος και τελικά μιας σπείρας. Και όντως, ήταν πολύ φυσικό η ανελευθερία και η ολοκληρωτική υποταγή δεν φέρνουν ποτέ την ελευθερία και τη χειραφέτηση.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Επανάστασης και μόνο μέσα σε μια δεκαετία αναπτύχθηκαν στον κόσμο πρωτοφανείς, ισχυρές και αντιφατικές δυνάμεις που διαπερνούν και κινητοποιούν, σε πλανητική πλέον κλίμακα, τεράστια πλήθη ανθρώπων που μέσα από την προσωπική τους ευτυχία αναζητούν την ελευθερία και τη χειραφέτηση. Η «κοινωνικότητα της παραγωγής» για την οποία τόσα είπε ο Κάρολος Μαρξ ποτέ δεν είχε φτάσει σε αυτό το πλανητικό εύρος. Κανείς δεν ξέρει αν είναι θετικό ή αρνητικό, καλό ή κακό. Το βέβαιο είναι ότι όλα ανατρέπονται καθημερινά, όλα αλλάζουν με ραγδαίο ρυθμό και όλα θετικά και αρνητικά, οι λαοί, τα χρώματα, τα έθνη, τα κινήματα, οι πολιτισμοί αναμειγνύονται. Τι θα βγει, κανείς δεν ξέρει. Το τοπίο άλλαξε και αν ο λόγος εξακολουθεί να είναι για την ελευθερία και τη χειραφέτηση αναγκαστικά θα την αναζητήσουμε σε αυτό το νέο τοπίο. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω…