Ο Maxime Rodinson (πέθανε το 2004) υπήρξε ίσως ο σημαντικότερος βιογράφος ενός Θεού, για την ακρίβεια του προφήτη του. Ο Rodinson παραμέρισε δόγματα και προκαταλήψεις και προσπάθησε να εξετάσει και να ερμηνεύσει τις συνθήκες μέσα από τις οποίες ένας έξυπνος άνθρωπος, ο Μωάμεθ, έπεισε τον εαυτό του, τη φυλή του (και τις άλλες φυλές) ότι συνομιλεί με τον Θεό.
Πολλές από τις ερμηνείες που έδωσε πέρασαν στη διεθνή βιβλιογραφία. Κυρίως η διαφορά του Μωάμεθ της Μέκκας από τον Μωάμεθ της Μεδίνας. Του Μωάμεθ που ο Θεός τού υπαγόρευε, από τον Μωάμεθ που υπαγόρευε στον Θεό. Του θρησκευτικού από τον πολιτικό ηγέτη. Η συγκεκριμένη «βιογραφία» του Μωάμεθ δεν προκάλεσε τη μήνι κάποιου μουσουλμάνου ιερέα ή όποιου αυτοαναγορεύεται θεματοφύλακας του δόγματος, παρότι ο συγγραφέας αποδεικνύει πως η διδασκαλία του Μωάμεθ ήταν περισσότερο ιδεολογία παρά θρησκεία.
Σε πολλά σχολικά (και πανεπιστημιακά) βιβλία θρησκειολογίας (ή θρησκευτικών) της Ευρώπης και των ΗΠΑ υπάρχει παραπομπή στην εργασία του Rodinson (και) για δύο λόγους: Πρώτον, για τον συγκλονιστικό επίλογο: «(…) Γιατί να μας ξαφνιάζουν τέτοια πολύπλοκα και αντιφατικά γνωρίσματα, τέτοιες αδυναμίες και τέτοια δύναμη; Ηταν (σ.σ. ο Μωάμεθ) σε τελευταία ανάλυση, ένας άνθρωπος όπως όλοι οι άλλοι, είχε τις αδυναμίες που έχουν όλοι οι άνθρωποι, αλλά διέθετε και πολλές από τις δυνάμεις τους, ήταν ο Μωάμεθ ιμπν Αμπντάλλαχ από τη φυλή των Κουραϊσιτών, ο αδελφός μας».
Και -δεύτερον- για μία φράση του Επίκουρου (προς Μενοικέα) που αναδεικνύεται στον πρόλογο της ίδιας βιογραφίας: «Ασεβής δεν είναι όποιος αρνείται τους θεούς της μάζας των ανθρώπων, αλλά όποιος ασπάζεται την ιδέα που διαμορφώνει για τους θεούς η μάζα των ανθρώπων». (Ο Ιησούς δεν έχει ακόμη βρει τέτοιον βιογράφο παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Ρεζίς Ντεμπρέ.)
Ιερή κατήχηση και γνώση
Προσβάλλει (λοιπόν) η Γνώση το θρησκευτικό δόγμα; Οχι, αφού η πρώτη είναι δικαίωμα και η δεύτερη επιλογή. Το δόγμα, όμως, εμποδίζει. Κυρίως τη Γνώση εφ’ όσον οι απαραίτητες προϋποθέσεις της αμφισβητούνται, όπως -ακόμη- στο ελληνικό δημόσιο σχολείο: Με το μάθημα των Θρησκευτικών, το οποίο χρησιμοποιείται εσχάτως από το υπουργείο «Παιδείας και Θρησκευμάτων» (και όχι «Θρησκεύματος») για μικροπολιτικούς λόγους. Μία απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατά της Ελλάδας, μία απόφαση της Επιτροπής Προσωπικών Δεδομένων και μία γνωμοδότηση του Συνήγορου του Πολίτη δεν αρκούν στο υπουργείο Παιδείας ώστε να διευθετηθεί επιτέλους ένα βασικό δικαίωμα: Της εξαίρεσης από το μάθημα των Θρησκευτικών όσων το επιθυμούν χωρίς παράλληλη υποχρέωση να αποκαλύψουν σε ποιον (άλλο) Θεό πιστεύουν ή αν είναι άθεοι. Αλλά με τον αγαπημένο τρόπο του υπουργού Παιδείας των «διασταλτικών ερμηνειών», το μέτρο της εξαίρεσης από το μάθημα των Θρησκευτικών αφορά μόνον τους μη ορθόδοξους χριστιανούς. Με άλλα λόγια, όποιος ζητάει την εξαίρεσή του ταυτόχρονα δηλώνει πως δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος!
Το κράτος δεν μπορεί να θρησκεύεται, λέει μια σύγχρονη βασική αρχή της πολιτικής επιστήμης. Οχι διότι η θρησκεία και η πίστη δεν είναι σημαντικές, αλλά ακριβώς για το αντίθετο: Επειδή η πίστη του ενός είναι τόσο σημαντική ώστε να μην αμφισβητεί και να μην αμφισβητείται από την πίστη του άλλου. Και κυρίως επειδή, όπως γράφει ο Ρεζίς Ντεμπρέ, «ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους δεν είναι μια πνευματική επιλογή μεταξύ άλλων, είναι αυτό που κάνει δυνατή τη συνύπαρξη των ανθρώπων, καθώς ό,τι έχουν δικαιωματικά κοινό όλοι οι άνθρωποι οφείλει να υπερβαίνει εκείνο που τους χωρίζει εν τοις πράγμασι».
Είναι άραγε κοινό για όλους το μάθημα των Θρησκευτικών στο ελληνικό σχολείο;
Το υπουργείο Παιδείας εκτιμά πως το μάθημα των Θρησκευτικών δεν είναι «ομολογιακού χαρακτήρα», αλλά αντίθετα συνιστά περίπου «θρησκειολογία» αφού «ενημερώνει» τους μαθητές για όλες τις θρησκείες.
Τέτοια «ενημέρωση», ώστε το 2006, το υπουργείο Παιδείας (επί Μαριέττας Γιαννάκου) δέχθηκε μετά από προσφυγή στον Συνήγορο του Πολίτη να απαλειφθούν όσα υβριστικά αναφέρονταν σε σχολικό βιβλίο για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά.
Τέτοια «ενημέρωση», ώστε σύμφωνα με έρευνα της Εύης Ζαμπέτα (αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) «η θρησκευτική παιδεία που προσφέρει το ελληνικό σχολείο αναφέρεται αποκλειστικά στην επίσημη θρησκεία του κράτους». Σε σύνολο 2.300 σελίδων στις οποίες αναπτύσσονται τα βιβλία των Θρησκευτικών από το Δημοτικό ώς το Λύκειο μόλις οι 100 σελίδες αναφέρονται στις άλλες θρησκείες. Και από αυτές τις 100, η μερίδα του λέοντος αφορά μία μάλλον νεκρή θρησκεία, το Δωδεκάθεο των Ελλήνων!
Το μάθημα των Θρησκευτικών στην Ελλάδα είναι ταυτόχρονα και μάθημα Ιστορίας, σημειώνει η Εύη Ζαμπέτα. Για παράδειγμα (πρόσφατο) το βιβλίο της Β΄ Λυκείου, όπου ούτε λίγο ούτε πολύ ο Χριστιανισμός και η οργάνωση των πρώτων χρόνων της Εκκλησίας διδάσκεται ως συνέχεια της «Εκκλησίας του Δήμου» της αρχαίας Αθήνας(!) «τροποποιώντας τη σε Εκκλησία του Χριστού». Στα δε (πρόσφατα) βιβλία Θρησκευτικών του Δημοτικού σημειωνόταν πως «από τα πρώτα χρόνια της τουρκικής κατοχής ξεκίνησε ένας ατελείωτος διωγμός εναντίον των ορθοδόξων Ελλήνων. (…) Οσοι αρνούνταν να υπακούσουν, βασανίζονταν μέχρι θανάτου. Χιλιάδες αδελφοί μας έχασαν τη ζωή τους στα 400 χρόνια σκλαβιάς. Ανάμεσά τους υπάρχουν και πολλά παιδιά, τα οποία προτίμησαν να πεθάνουν παρά να προδώσουν την πίστη των πατέρων τους».
Αυτά τα σχολικά βιβλία των Θρησκευτικών ήταν μέχρι πρόσφατα και μια (παρα)εθνική ιστορία με ψευδείς προτάσεις, όπως οι παραπάνω, αφού δημιουργούν στα παιδιά την εσφαλμένη εντύπωση πως επί οθωμανικής αυτοκρατορίας η Ορθοδοξία ήταν απαγορευμένη ενώ, όπως έχει παρατηρήσει και η Εύη Ζαμπέτα, «η οθωμανική περίοδος ταυτίζεται με τη σύγχρονη Τουρκία». Ιστορικά ψευδές και πολιτικά λάθος.
Η προσέγγιση του «άλλου» φθάνει σε βιβλία Θρησκευτικών, ιδίως του Γυμνασίου και του Λυκείου, όπως αναφέρει σε μελέτη της η Θάλεια Δραγώνα (καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), στα «όρια του πολιτικού ρατσισμού». Για παράδειγμα, ακόμη και στην αποικιοκρατία δίνεται συγχωροχάρτι αφού «η διαμόρφωση της σημερινής φυσιογνωμίας του Ισλάμ άρχισε από την εποχή της αποικιοκρατίας. Αυτή έφερε τον θεοκεντρικό πολιτισμό του Ισλάμ σε επαφή με τον ανθρωποκεντρικό δυτικό πολιτισμό. (…) Ετσι η δυτική παιδεία άρχισε να αντικαθιστά την ισλαμική».
Οι μοναδικές αλλαγές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στα σχολικά βιβλία, θα σημειώσει η Εύη Ζαμπέτα, είναι μάλλον ποσοτικές και όχι ποιοτικές. «Για παράδειγμα, προσετέθησαν καμιά δεκαριά σελίδες για άλλες θρησκείες στο Δημοτικό, αλλά η εκδοχή της διδασκαλίας μέσα από τις οδηγίες του υπουργείου προς τους δασκάλους είναι σαφείς: Ως γνωστικός στόχος αναφέρεται «οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν ότι η αλήθεια είναι ο Χριστός».»
Δεν είναι λοιπόν «ομολογιακό» το μάθημα σύμφωνα με τον υπουργό Παιδείας…
Και εξεμάνη ο υπουργός, επειδή ο Συνήγορος του Πολίτη ύστερα από προσφυγές πολιτών ζήτησε να εξαιρούνται από το μάθημα των Θρησκευτικών όσοι θέλουν, χωρίς να γνωστοποιούν το θρήσκευμά τους. Υπενθυμίζεται πως ο νυν Παιδείας όταν ήταν στο υπουργείο Εξωτερικών χρηματοδότησε αφειδώς την «Αλληλεγγύη» του κ. Φουρλεμάδη (την πρώην μη Κυβερνητική Οργάνωση – σκάνδαλο της Εκκλησίας). Και η απόφασή του για τα θρησκευτικά αποτελεί «copy paste» της σχετικής απόφασης της «Ιεράς» Συνόδου.
Είναι μάλλον προφανές ότι η πίστη ενίοτε βολεύει… Ιδίως προ εκλογών.
Ιnfo
– Εύης Ζαμπέτα «Σχολείο και Θρησκεία» Αθήνα 2003, εκδ. Θεμέλιο.
– Ρεζίς Ντεμπρέ «Η διδασκαλία της Θρησκείας στο ουδετερόθρησκο σχολείο», Αθήνα 2004, εκδ. Εστία.
– Maxime Rodinson «Μωάμεθ», Ηράκλειο 2006, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
– Πολύκαρπου Καραμούζη «Πολιτισμός και Διαθρησκευτική αγωγή», Αθήνα 2007, εκδ. Ελληνικά Γράμματα.
– Ζωρζ Μινουά «Η ιστορία της αθεΐας», Αθήνα 2007, εκδ. Νάρκισσος.
– Γιώργου Παμπούκη «Οταν το θείο συγκρούεται με τη σύγχρονη γνώση», Αθήνα 2004, εκδ. Κριτική.
– R. Crawford «Τι είναι θρησκεία;», Αθήνα 2004, εκδ. Σαββάλας.
– Regis Debray «Ανθρώπων κοινωνίες», Αθήνα 2005, εκδ. Κέδρος.