Τι είναι αυτό που κάνει την ποιήτρια Σίλβια Πλαθ να αποτελεί, 45 χρόνια μετά τον θάνατό της, μια πανίσχυρη μυθική μορφή της αμερικανικής λογοτεχνίας; Ποιες πτυχές του βίου και αρετές του έργου της τροφοδοτούν αδιάκοπα τη φιλολογία και τη φιλμογραφία έτσι ώστε να έχουμε αποκτήσει τόσες μελέτες, ταινίες και βιογραφίες της; Η αυτοκτονία μιας χαρισματικής νέας γυναίκας, μιας προικισμένης συγγραφέως, που υπήρξε παντρεμένη με τον ποιητή που έμελλε να αναδειχθεί σε εθνική προσωπικότητα της Βρετανίας και το έργο που συνέθεσε ασθματικά λίγο πριν θέσει τέρμα στη ζωή της, εγκαταλελειμμένη στο Λονδίνο με τα δύο μικρά της παιδιά στα 31 της χρόνια, την καθιστούν εμβληματική μορφή διότι προσωποποιούν την απόλυτη αδυναμία της να αποδεχθεί έναν κόσμο που μοιάζει να της προσέφερε αναρίθμητες αξιοζήλευτες χρυσές ευκαιρίες. Σημαίνουσες «συμπτώσεις», όπως η αυτοκτονία και της δεύτερης γυναίκας του Τεντ Χιουζ, και κοινωνικές εξελίξεις όπως η άνθηση του φεμινιστικού κινήματος μετά τον θάνατό της στα 1963, έπαιξαν όχι μικρό ρόλο στη διόγκωση της φήμης της. Για το έργο της υπάρχει, άλλωστε, πλούσια κριτικογραφία η οποία οδήγησε στο να αποτελέσει η Πλαθ την πρώτη ποιήτρια που τιμήθηκε μετά θάνατον με το βραβείο Πούλιτζερ το 1983. Χωρίς ωστόσο τον «Γυάλινο Κώδωνα» (Μελάνι, μετ. Ελένη Ηλιοπούλου, σελ. 303), το μυθιστόρημα δηλαδή όπου η Πλαθ περιέγραψε την ολοκληρωτική ψυχολογική της κατάρρευση και την απόπειρα αυτοκτονίας στα 21 της χρόνια, αμφιβάλλω αν η φυσιογνωμία της θα εξακολουθούσε να έχει την ίδια, σταθερή, αμείωτη απήχηση που απέκτησε όλες αυτές τις δεκαετίες. Το ημι-αυτοβιογραφικό αυτό κείμενο, που κυκλοφόρησε λίγες μόλις βδομάδες πριν από τον θάνατό της με το ψευδώνυμο Βικτόρια Λούκας, προσφέρει μια μαρτυρία εκ των έσω· διότι τοποθετεί τον ευαίσθητο αναγνώστη στην προνομιακή θέση του βιωματικού παρατηρητή παρέχοντάς του την ευκαιρία να κάνει παραλληλισμούς ανάμεσα στις δικές του προσωπικές αδυναμίες και τις βαθύτατες απογοητεύσεις της δεκαεννιάχρονης ηρωίδας του έργου. Ο κατά πολύ στενότερος κύκλος των θαυμαστών που περιστοιχίζει την επίσης αυτόχειρα Αμερικανίδα ποιήτρια και φίλη της Πλαθ, Αν Σέξτον, υποδηλώνει τη σημασία του «Γυάλινου Κώδωνα» στο αίσθημα λατρείας που καλλιεργήθηκε για το πρόσωπο της δημιουργού του.
Η αριστούχος Εστερ Γκρίνγουντ περνάει μαζί με άλλες έντεκα κοπέλες ένα χρυσό μήνα στη Νέα Υόρκη, υπότροφος ενός μεγάλου γυναικείου περιοδικού μόδας. Δεξιώσεις, φωτογραφίσεις και λαμπρές ευκαιρίες καριέρας ανοίγονται στις νεαρές γυναίκες που αρχίζουν παράλληλα να γνωρίζουν τον κόσμο. Η δύναμη του «Γυάλινου Κώδωνα» έγκειται στο ότι η Εστερ εμφανίζει όλες τις φυσιολογικές για την ηλικία της ανασφάλειες και απορρίψεις – αδυναμία να αποφασίσει το επαγγελματικό της μέλλον, βεβιασμένη προσπάθεια να αποκτήσει σεξουαλικές εμπειρίες, άρνηση να παντρευτεί τον πρώτο μεγάλο της έρωτα μετά τη δυσάρεστη αποκάλυψη του υποκριτικού του χαρακτήρα. Εντελώς σταδιακά, ωστόσο απαρατήρητα, ανεπαισθήτως, αρχίζει να αποκόπτεται από το περιβάλλον, με αποτέλεσμα τα πάντα να φαντάζουν από ένα σημείο και πέρα αφύσικα στη νεαρή κοπέλα που περιφέρεται άσκοπα, απομονώνεται και καταλήγει να μη μπορεί να κοιμηθεί επί βδομάδες. Από ανέμελο, έτσι, κορίτσι μιας γενναιόδωρης Αμερικής, άθελά της μεταμορφώνεται σε άνθρωπο με οξεία κοινωνική ματιά, καθώς απελπισμένη σπαρταρά εσωτερικά την ώρα που στο απόγειο της ψυχροπολεμικής της υστερίας, η χώρα εκτελεί στην ηλεκτρική καρέκλα το ζεύγος Ρόζεμπεργκ. (Η μεταφραστική απόδοση των πρώτων αυτών σελίδων του βιβλίου στερείται τον θανατηφόρο σπασμό που διαπερνά το νευρικό σύστημα τόσο της ηρωίδας όσο και ολόκληρης της χώρας. Πόσο όμως είναι δυνατόν να μεταφερθούν σε άλλη γλώσσα οι δραστικά ανατριχιαστικές λέξεις μιας ποιήτριας;) Εντελώς αθόρυβα, ένας γυάλινος κώδωνας θα αποκόψει την Εστερ Γκρίνγουντ από τη ζωή εφ’ όσον η ηρωίδα θα προσπαθήσει να αποδράσει από τον εσωτερικό της σπαραγμό με τη βοήθεια μιας φούχτας χαπιών. Θα την ανακαλύψουν τυχαία και θα σωθεί, αφού περάσει αρκετό καιρό σε μια ψυχιατρική κλινική και υποβληθεί σε ηλεκτροσόκ.
Είναι «Ο Γυάλινος Κώδων» ένα μεγάλο κλασικό αμερικανικό μυθιστόρημα; Θα έλεγα πως είναι μόνον ένα καλό μυθιστόρημα. Κάτι ανάλογο νομίζω πως έχει υποστηρίξει και ο Τζορτζ Στάινερ για την ποίησή της στο δοκίμιό του «Dying is an art». (Δυστυχώς, δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω διότι όταν ψάχνεις το βιβλίο που για χρόνια είχες συνεχώς μπροστά στα μάτια σου, κατά μια δαιμονική σύμπτωση αυτό ακριβώς το βιβλίο έχει εξαφανιστεί.) «Ο Γυάλινος Κώδων» είναι, λοιπόν, ένα μυθιστόρημα όχι της τάξεως του κλασικού, αλλά ένα μυθιστόρημα του χαμηλού προσωπικού τόνου. Πόσο πολύτιμο όμως και πόσο συγκλονιστικό(!) όταν μέσα από τις σελίδες του ακούμε την Εστερ να μιλάει με μια φωνή που τόσες και τόσες φορές θυμίζει απελπιστικά τη δική μας.