Ο ήρωας στο «Βομβιστής του Παρθενώνα» του Χρήστου Χρυσόπουλου (Καστανιώτης, σελ. 88) διακατέχεται από έναν ιδιότυπο νεανικό μεσσιανισμό. Εμπνεόμενος από το μανιφέστο «Σύνδεσμος Αισθητικών Σαμποτέρ Αρχαιοτήτων» του ελάσσονος αυτόχειρα ποιητή Γιώργου Μακρή (1923-1968) αποφασίζει ν’ ανατινάξει τον Παρθενώνα. Και η αναπάντεχη επιτυχία του εγχειρήματος προκαλεί τέτοιο σοκ που οι αρχές τον εκτελούν ακολουθώντας πολύ συνοπτικές διαδικασίες. Από την άποψη της αισθητικής αρτιότητας η ολιγοσέλιδη νουβέλα του Χρ. Χρυσόπουλου αποτελεί μια έντεχνη σύνθεση. Ο ήρωάς του παραμένει μέχρι τέλους μια απροσπέλαστη προσωπικότητα – αυτοπειθαρχημένος και εγκεφαλικός εκθέτει τις ιδέες του σταματώντας ακριβώς στο όριο που ο λόγος ετοιμάζεται να απογειωθεί αποκτώντας πλαστικό νόημα και θερμοκρασία λυρική. Οι περίοικοι εκφράζονται για αυτόν με υπνοβατική αυτοσυγκράτηση. Το καταληκτικό κεφάλαιο διαθέτει τέλος μια υποβλητική βαρύτητα, καθώς ο εντεταλμένος εκτελεστής αδυνατεί να προσδιορίσει αν αυτό που ζει, αποτελεί εμπειρία της συνειδητής του ζωής ή ενύπνιο.
Το πώς διαβάζουμε τη νουβέλα του Χρυσόπολου μου προκαλεί ωστόσο μεγάλη αμηχανία. Τα εσχατολογικά οράματα εμπρηστικών καταστροφών αποτελούν συνηθισμένη καλλιτεχνική θεματική που συχνά επιφέρει κάθαρση. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει όμως στην περίπτωση του «Βομβιστή του Παρθενώνα». Ελλειπτικό και συγκινησιακά αυτοελεγχόμενο, το κείμενο αποφεύγει με μεγάλη σχολαστικότητα οποιαδήποτε ανακουφιστική αναπαράσταση του εκρηκτικού. Η νουβέλα μοιάζει έτσι με ένα αινιγματικό ιδεόγραμμα το οποίο θέτει επί τάπητος διάφορα ζητήματα -εθνικής ταυτότητας, σχέσης με την αρχαιότητα, αναμέτρησης με τον χρόνο, με την υπέρτατη εξουσία, με τον εαυτό- μέσα από το πρίσμα της αναγκαιότητας ολοκληρωτικών ανατροπών. Ταυτόχρονα η αναλυτική παράθεση του μανιφέστου και των καθέκαστων του βίου του Γιώργου Μακρή δείχνουν ότι το έργο θα μπορούσε να αντιμετωπίζει το βομβιστικό εγχείρημα σαν μια ενέργεια αν όχι νόμιμη, τουλάχιστον συμπαθή. Ετσι όμως σοβαρά ερωτήματα παραμένουν εκκρεμή. Πολύ σωστά η νουβέλα θέτει το κρίσιμο ζήτημα των σχέσεών μας με τον Παρθενώνα – και το ότι καλούμενοι να διαχειριστούμε το εμβληματικό μνημείο που επανειλημμένως μας εγκλώβισε σε αδιέξοδα διλήμματα, θα βγαίναμε ίσως κερδισμένοι αν στο συμβολικό επίπεδο δημιουργούσαμε στη θέση του ένα κενό. Εκείνο ωστόσο που απ’ τη νουβέλα λείπει, είναι η γόνιμη αναμόχλευση του έτερου κρισιμότατου συστατικού της εθνικής μας ταυτότητας που συνοψίζεται στο: ποια είναι η σχέση μας με τη βία, με το δαιμονικό στοιχείο που είτε ως πράξη αξιοθαύμαστης αυτοθυσίας είτε ως στάση ανατριχιαστικής κοινωνικής ανυπακοής, μας διαποτίζει συχνά μέχρι το μεδούλι;
Ο Χρήστος Χρυσόπουλος είναι ένας από τους εμβριθέστερους διανοούμενους πεζογράφους. Μια από τις πρωτοτυπίες της νουβέλας του συνίσταται στο ότι συνοδεύεται από μια εμπλουτιζόμενη ιστοσελίδα αρχειακού υλικού – με φωτογραφίες απ’ τον τουριστικό εξευτελισμό του Παρθενώνα, με ένα εκτενές δοκίμιο του Β. Λαμπρόπουλου γύρω από τις δύσκολες σχέσεις της ελληνικής λογοτεχνίας με την Ακρόπολη, με απόψεις υπερρεαλιστών και φουτουριστών για την καταστροφή των αρχαιοτήτων κ.λπ. Μόνο που όπως είναι σήμερα διαρθρωμένη η σελίδα, τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα αυτά τεκμήρια δεν συνδιαλέγονται ερεθιστικά με το πρόβλημα της βίας το οποίο εξ ορισμού θέτει η νουβέλα, διότι το φάσμα τους είναι περιορισμένο. Στην περίπτωση του Γάλλου ζωγράφου Κουρμπέ του 19ου αιώνα που κατέστρεψε τη στήλη Βαντόμ, θα μπορούσε να προστεθεί η πρόσφατη καταστροφή βουδιστικών μνημείων χιλίων ετών εκ μέρους των Ταλιμπάν. Ενώ το ολοκαύτωμα του αλλοπαρμένου ήρωα της νουβέλας αθέλητα οδηγεί τη σκέψη μας στην αξιοθρήνητη όσο και αποτρόπαια εμφάνιση «Πυρήνων της φωτιάς». Διότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε δυστυχώς δεν συνίσταται από πνευματικές ασκήσεις ανιδιοτελών καλλιτεχνών. Κι αν στις προηγούμενες τρεις δεκαετίες είχαμε -ή νομίσαμε πως είχαμε- την πολυτέλεια να συζητάμε ανέμελα για την ποιητική της βίας, η εποχή αυτή φαίνεται πως τελείωσε. Διότι στο περιβάλλον στο οποίο απότομα ξυπνήσαμε, το πιο πιεστικό πρόβλημα μοιάζει να είναι το κατά πόσον η καταστροφή στη συνοχή του κοινωνικού ιστού που καθημερινά φαντάζει απειλητικότερη, θα οδηγήσει στη εξαθλίωση και το αίμα, συνθήκη την οποία παρακολουθήσαμε να εκτυλίσσεται δίπλα μας σε ορισμένες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, και της οποία τα χνάρια κουβαλάμε μέσα μας ως άμεσοι απόγονοι των δραστών ενός Εμφυλίου – μιας σύρραξης για την οποία δεν είμαστε ακόμα σήμερα σε θέση να συζητήσουμε σαν επεισόδιο οριστικά τοποθετημένο στο ιστορικό παρελθόν.