«Παρά τη σύνθετη προέλευσή τους, την ευρεία γεωγραφική εξάπλωσή τους και τα κοσμοπολίτικα ένστικτά τους, οι σύγχρονοι Ελληνες είναι ένας αξιοσημείωτα ομοιογενής λαός, αισθητά διαφορετικός κατά τον χαρακτήρα από τους γειτονικούς λαούς, ενωμένος από τον κοινό ενθουσιασμό για τους εθνικούς στόχους και βαθύτατα πεπεισμένος για την ανωτερότητά τους έναντι των άλλων εθνών. Ο ξεχωριστός χαρακτήρας τους, σε συνδυασμό με την παραδοσιακή τάση τους να αντιμετωπίζουν τους μη ελληνικούς πληθυσμούς ως βαρβάρους, αντισταθμίζει, στην πραγματικότητα, τη μεγάλη ενέργεια και τον ζήλο τους στην αφομοίωση άλλων φυλών. Η προνομιακή θέση που απέκτησαν στην Τουρκοκρατία, οφειλόμενη στον ανώτερο πολιτισμό τους, την ευελιξία τους, τον πλούτο τους και το μονοπώλιο της εκκλησιαστικής εξουσίας, θα τους επέτρεπαν πιθανώς να εξελληνίσουν μονίμως το μεγαλύτερο μέρος της Βαλκανικής, αν έδειχναν περισσότερη συμπάθεια προς τις άλλες χριστιανικά φυλές. […] Ο έντονος πατριωτικός ζήλος των Ελλήνων είναι συγκρίσιμος με εκείνον των Ούγγρων. Δύναται να εκφυλισθεί σε αλαζονεία και δυσανεξία· ενίοτε τυφλώνει την κρίση τους και τους εμπλέκει σε απερίσκεπτα εγχειρήματα, αλλά παρ’ όλα αυτά παρέχει την καλύτερη εγγύηση για την τελική επίτευξη των εθνικών στόχων τους. […]
»Το πατριωτικό τους αίσθημα, δυστυχώς, υπόκειται στην εκμετάλλευση ιδιοτελών δημαγωγών και δημοσιογράφων, που ανταγωνίζονται στην υπερβολή των εθνικών αξιώσεων και στην κολακεία της εθνικής ματαιοδοξίας. Σε καμία άλλη χώρα το πάθος της πολιτικής δεν είναι τόσο έντονο. Παθιασμένες πολιτικές συζητήσεις δίνουν και παίρνουν στα καφενεία· οι εφημερίδες, που είναι εξαιρετικά πολυάριθμες και γενικώς μικρής αξίας, καταβροχθίζονται· και κάθε κυβερνητικό μέτρο επικρίνεται και αποδίδεται σε ιδιοτελή συμφέροντα. […] Μεγάλο μέρος της ενέργειας του έθνους ξοδεύεται σε αυτό τον διαρκή πολιτικό πυρετό, εκτρέπεται από πρακτικούς στόχους και, ούτως ειπείν, εξαερώνεται με τα λόγια. Η ανεξαρτησία της γνώμης και η κριτική τείνουν προς την απειθαρχία του δημοσίου τομέα και έχει παρατηρηθεί ότι κάθε Ελληνας στρατιώτης είναι ένας στρατηγός και κάθε ναύτης ναύαρχος. Στη διάρκεια του πολέμου του 1897, νεαρός ανθυποπλοίαρχος τηλεγράφησε στον υπουργό Στρατιωτικών επικρίνοντας τον ναύαρχο του και η στάση του επαινέθηκε από διάφορες εφημερίδες. […]
»Οι Ελληνες επιδεικνύουν μεγάλη πνευματική ζωντάνια· είναι έξυπνοι, ερευνητικοί, πνευματώδεις και επινοητικοί, αλλά αβαθείς. Η παρατεταμένη πνευματική προσπάθεια και η ακρίβεια δεν τους αρέσουν, η δε αποστροφή τους στη χειρωνακτική εργασία είναι περισσότερο εμφανής. Ακόμη και οι αγρότες είναι μετρίως εργατικοί· άφθονες ευκαιρίες ξεκούρασης προσφέρουν οι εκκλησιαστικές εορτές. Η επιθυμία της εκπαίδευσης είναι έντονη ακόμη και στα χαμηλότερα στρώματα· τα ρητορικά και λογοτεχνικά επιτεύγματα ασκούν μεγαλύτερη έλξη στην πλειονότητα από τα επιτεύγματα στα πεδία της σύγχρονης επιστήμης. Ο αριθμός των προσώπων που επιδιώκουν τη σταδιοδρομία στα επαγγέλματα του πνεύματος είναι υπερβολικός· σχηματίζουν ένα τμήμα της κοινωνίας που περισσεύει, ένα μορφωμένο προλεταριάτο, που προσκολλάται σε διάφορα κόμματα με την ελπίδα της κρατικής απασχόλησης και ξοδεύει την ύπαρξη του ασκόπως, περιφερόμενο στα καφενεία και τους δρόμους όταν το κόμμα τους είναι εκτός εξουσίας. […]
»Τα ελαττώματα των Ελλήνων, σε μεγάλο βαθμό, πρέπει να αποδοθούν στη μακροχρόνια υποταγή τους σε ξένες φυλές. Η εξυπνάδα τους συχνά εκφυλίζεται σε πονηριά, η ευρηματικότητα τους σε ανειλικρίνεια, η φειδώ τους σε απληστία και η επινοητικότητά τους σε απάτη. Η ανεντιμότητα δεν είναι εθνικό ελάττωμα, αλλά πολλοί που δεν θα καταδέχονταν να κλέψουν δεν θα διστάσουν να καρπωθούν παράνομα κέρδη μέσω δολιότητας και παραπλάνησης. Πράγματι, η εξαπάτηση συχνά ασκείται ανώφελα για την απλή πνευματική ικανοποίηση που παρέχει. Στην οξύνοια των οικονομικών τους δοσοληψιών, οι Ελληνες παροιμιωδώς υπερτερούν των Εβραίων, αλλά υπολείπονται των Αρμενίων· η αξιοσημείωτη ικανότητά τους στις επιχειρήσεις ορισμένες φορές βλάπτεται από την κοντόφθαλμη προσέγγισή τους, που τους κάνει να επιδιώκουν το άμεσο κέρδος εις βάρος του μακροπρόθεσμου. Η ματαιοδοξία και ο εγωισμός τους, που σημειώνονται και από τους πιο ευνοϊκούς παρατηρητές, τους κάνει ζηλόφθονους, απαιτητικούς και ευάλωτους στην κολακεία. […] Γενικώς, οι Ελληνες μπορεί να περιγραφούν ως ένας έξυπνος, φιλόδοξος και ευρηματικός λαός, ικανός για μεγάλες προσπάθειες και θυσίες, αλλά ελλιπής σε ορισμένα πιο στερεά χαρακτηριστικά που οδηγούν στη εθνική μεγαλοσύνη».
Τα παραπάνω, σχετικά με τον χαρακτήρα του Ελληνα, προέρχονται από την ενδέκατη έκδοση της εγκυκλοπαίδειας Brittanica του 1910. Ισως κάποιους δυσαρεστήσουν, ενδέχεται άλλους να ικανοποιήσουν, ελπίζω όμως να βάλουν σε σκέψεις όσους τα διαβάσουν…
Παρά τρίχα…
Γκάφα ολκής, που παρ’ ολίγο να οδηγήσει σε μείζονα πολιτική κρίση, ήταν το άρθρο 7 του πολυνομοσχεδίου, σχετικά με τη διαγραφή χρεών προς το Δημόσιο ύψους 24 δισ. ευρώ. Δεν αποκλείεται η πρόθεση διαγραφής μέρους τουλάχιστον του υπέρογκου ποσού να υπαγορεύθηκε από την κοινή λογική. Ενδεχομένως, δηλαδή, στο ποσόν να περιλαμβάνονται χρέη δημόσιων οργανισμών προς το κράτος, χρέη αποθανόντων, χρέη εταιρειών που χρεοκόπησαν, γενικώς οφειλές τις οποίες το Δημόσιο ποτέ δεν θα εισπράξει. Ωστόσο, η πρόθεση του υπουργείου Οικονομικών να προωθήσει τη διαγραφή με συνοπτικές διαδικασίες λίγο έλειψε να περιπλέξει την κυβέρνηση στη σοβαρότερη ώς τώρα εσωτερική κρίση της.
Η ατμόσφαιρα στη Βουλή την περασμένη Δευτέρα και την Τρίτη ήταν χαρακτηριστική του κινδύνου που απεσοβήθη. Το φάσμα της διαπλοκής επλανάτο στους διαδρόμους και ονόματα μεγαλοεπιχειρηματιών κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα μεταξύ των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ. Αν, βέβαια, η σχετική ρύθμιση περνούσε από τη Βουλή με την κανονική διαδικασία, θα υπήρχε η δυνατότητα στην κυβέρνηση να παράσχει όλες τις απαραίτητες εξηγήσεις. Αλλά η διαδικασία του κατεπείγοντος -και μάλιστα για ένα ζήτημα πέραν των υποχρεώσεων έναντι του Μνημονίου- έκανε την καχυποψία των βουλευτών να φουντώνει και τη φημολογία να καλπάζει αχαλίνωτη.
Την κατάσταση έσωσε για την κυβέρνηση ο Γιώργος Φλωρίδης, ο οποίος προειδοποίησε τον Χρήστο Πρωτόπαπα ότι περί τους πενήντα βουλευτές επρόκειτο να καταψηφίσουν το άρθρο. Ο δεύτερος μετέφερε την εκτίμηση εκεί όπου έπρεπε και έτσι ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου απέσυρε τη ρύθμιση, υποσχόμενος συγχρόνως ότι θα φέρει στη Βουλή τον κατάλογο με τα ονόματα των χρεωστών. Το ευτράπελο στην παρ’ ολίγον τραγωδία ήταν η κραυγή, που υψώθηκε από τα βάθη του βουλευτηρίου, με αισθητά τα ίχνη της απελπισίας στη χροιά της: «Οχι μόνο ονόματα, κύριε υπουργέ! Να φέρετε και τα επίθετα!». Ηταν σοφή η πρωτοβουλία του άγνωστου βουλευτή, διότι ένας κατάλογος του τύπου: «Κώστας, Βαγγέλης, Δημήτρης, Θανάσης κ.λπ.», έστω και αν συνοδευόταν από τα αναλογούντα στον καθένα ποσά, μάλλον θα περιέπλεκε την κατάσταση χειρότερα…
Ο Ποτέμκιν στην Κηφισιά
Το βράδυ της Δευτέρας, ο πρωθυπουργός δείπνησε σε ένα εστιατόριο της Κηφισιάς – ένα από τα πολλά εστιατόρια της Αθήνας και των προαστίων της, όπου η απαγόρευση του καπνίσματος καταστρατηγείται, εφόσον το ζήτημα τίθεται «μεταξύ συναινούντων ενηλίκων». Μόλις όμως πληροφορήθηκε η διεύθυνση ότι επέκειτο η άφιξη του VIP πελάτη (γνωστού για την απέχθειά του προς το κάπνισμα), οι σερβιτόροι άρχισαν να πηγαίνουν βιαστικά από τραπέζι σε τραπέζι, παρακαλώντας τους θαμώνες να σβήσουν τα τσιγάρα και εξαφανίζοντας τα σταχτοδοχεία. Απαντες συνεμορφώθησαν ευπειθώς. Ετσι όταν ο Γιώργος έφθασε στο εστιατόριο ευφράνθηκε η καρδία του, διαπιστώνοντας ότι ο αντικαπνιστικός νόμος του τηρείται. «Α, μπράβο!», είπε. «Εδώ δεν καπνίζετε…» Και υποθέτω ότι οι επί της υποδοχής του ανταπέδωσαν τον έπαινο με το πιο γλυκερό χαμόγελό τους. Δεν ξέρω το όνομα του εστιατορίου, πάντως θα ήταν πολύ ταιριαστό αν λεγόταν, π.χ., «Ο Ποτέμκιν στην Κηφισιά» ή κάτι παρεμφερές τέλος πάντων, ώστε να θυμίζει τον εραστή της Μεγάλης Αικατερίνης που, σύμφωνα με τον μύθο, έστηνε στην Κριμαία προσόψεις χωριών, για να πιστεύει η αυτοκράτειρα ότι οι υπήκοοί της ζούνε ζωή χαρισάμενη…