Η ενότητα και οι ηγετικές ικανότητες της Ευρωπαϊκής Ενωσης δοκιμάζονται σκληρά εδώ και πολλούς μήνες και σε πολλά μέτωπα. Για παράδειγμα, άσχετα με το αν η επέμβαση στη Λιβύη είναι σοφή ή όχι επιλογή, η αργοπορία στη λήψη αποφάσεων από την Ευρώπη προδίδει ανικανότητα από πλευράς της. Και κυρίως για τη Γερμανία, η οποία 65 χρόνια μετά τον Χίτλερ, αδυνατεί να αναλάβει ηγετικό ρόλο στη διεθνή σκηνή.
Τον χρόνο που πέρασε, η Αγκελα Μέρκελ καθιερώθηκε ως η μη-ηγέτιδα της Ευρώπης και ενσαρκώνει το κενό στην κορυφή της Ενωσης. Οπως συνέβη και στην περίπτωση της Λιβύης, έτσι και με το πρόβλημα της Ευρωζώνης, το μόνιμο τροπάριο του Βερολίνου είναι «μη με φορτώνετε με υποχρεώσεις σας παρακαλώ!». Η προσπάθεια αναμόρφωσης της Ευρωζώνης παραμένει παγιδευμένη στη γερμανική φιλοσοφία και στα στενά εθνικά συμφέροντα. Τα μέτρα που συμφωνήθηκαν στη Σύνοδο της περασμένης εβδομάδας δεν θα σώσουν οριστικά το ενιαίο νόμισμα, παρά μόνο θα καθυστερήσουν κάπως την επόμενη κρίση.
Οι δομικές και θεσμικές ανισορροπίες μέσα στην Ευρωζώνη παραμένουν. Από δομικής απόψεως, η Γερμανία αποτελεί εξίσου μεγάλο πρόβλημα με την ευρωπαϊκή περιφέρεια. Μάλιστα, τα δύο προβλήματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ωστόσο, οι Γερμανοί αδυνατούν να καταλάβουν ότι οι δικές τους πολιτικές προκαλούν προβλήματα στους άλλους εταίρους τους. Αυτή η μυωπία χαρακτηρίζει όλες τις συνιστώσες της γερμανικής κοινωνίας και πολιτικής σκηνής και απομακρύνει τη χώρα από τους περισσότερους εταίρους της. Εν τούτοις, ο εθισμός της Γερμανίας στην περιστολή της εσωτερικής κατανάλωσης και την προώθηση της ανάπτυξης αποκλειστικά σχεδόν από τις εξαγωγές, εξάγει και την εξάρτηση από ρευστότητα στην ευρωπαϊκή περιφέρεια και καθιστά το σύστημα ευάλωτο σε κρίσεις.
Η εν λόγω έλλειψη αυτοκριτικής θα έπρεπε να συζητηθεί πιο εκτενώς. Πριν από τρεις δεκαετίες, ο Γερμανός καθηγητής οικονομικών, Wolfgang Hager, διέγνωσε τη σχεδόν ψυχωτική αυτή κατάσταση που χαρακτηρίζει τη γερμανική κοινωνία. Τα γραπτά του παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρα. Ερμήνευσε τη γερμανική συμπεριφορά ως αμιγώς αμυντική: η υπέρμετρη συγκράτηση, τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό και η αποθέωση της οικονομικής ασφάλειας, παράγουν διαρκώς θετικά εμπορικά ισοζύγια. Επιπλέον, επεσήμανε ότι υπάρχει μια εγγενής «ασυμβατότητα» μεταξύ των εξαιρετικών επιδόσεων ενός μέλους ενός συστήματος και της διατήρησής του στη βάση της εθελοντικής συμμόρφωσης με συγκεκριμένους κανόνες. Οι Γερμανοί πιστεύουν όμως ότι ένα σύστημα που μιμείται τους ίδιους είναι ο καλύτερος από όλους τους πιθανούς κόσμους. Στον πραγματικό κόσμο, βέβαια, υποστήριξε ο Hager, οι αδύναμοι πρέπει είτε να δωροδοκούνται είτε να εξαναγκάζονται να παίζουν ένα παιχνίδι το οποίο είναι καταδικασμένοι να χάνουν συνεχώς.
Οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν στο Μάαστριχτ, δεν κάνουν ούτε το ένα ούτε το άλλο σε επαρκή βαθμό, και δημιούργησαν αυτήν την ανισορροπία της νομισματικής ένωσης χωρίς οικονομική διακυβέρνηση.
Τώρα, η καγκελάριος Μέρκελ πιέζει για την υιοθέτηση του «Συμφώνου Ανταγωνιστικότητας», ενός πακέτου δομικών μεταρρυθμίσεων δηλαδή, το οποίο οι κυβερνήσεις της Ευρωζώνης θα πρέπει να εφαρμόσουν στο εσωτερικό των χωρών τους. Την ίδια στιγμή, η ευρωπαϊκή επιτροπή προωθεί το δικό της πακέτο μεταρρυθμίσεων: αυστηρότερες κυρώσεις, πιο σφιχτός και διαφανής έλεγχος των επιδόσεων των κρατών-μελών κ.ά. Τι σημαίνει όμως ότι θα υπάρχει ένα τρίμηνο «διαβούλευσης» των εθνικών προϋπολογισμών πριν από την τελική ψήφισή τους από τα κοινοβούλια; Χωρίς οικονομική διακυβέρνηση, τέτοια βήματα μοιάζουν απομονωμένα και ευάλωτα, λόγω έλλειψης πολιτικής νομιμοποίησης.
Το πακέτο διάσωσης των 440 δισεκατομμυρίων ευρώ είναι βέβαια ένα λογικό βήμα προς τα εμπρός, όπως άλλωστε και η χαλάρωση των όρων δανειοδότησης της Ελλάδας. Η επιμονή στην επιτάχυνση και διεύρυνση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων της Ελλάδας, ήταν το τίμημα που έπρεπε να πληρώσει η χώρα, ώστε να καταφέρει να πουλήσει η κ. Μέρκελ αυτή τη χαλάρωση στο εσωτερικό της μέτωπο. Και, όταν οι Ιρλανδοί αρνήθηκαν να πληρώσουν ένα ανάλογο τίμημα -την αύξηση των πολύ χαμηλών φορολογικών τους συντελεστών για τις επιχειρήσεις- τους επιφυλάχθηκε πολύ χειρότερη μεταχείριση. Πολλοί ξένοι παρατηρητές θεωρούν ότι η απαίτηση να πωλήσει η Ελλάδα δημόσια περιουσία ήταν πολύ πιο εύκολο να ικανοποιηθεί από το αίτημα που υποβλήθηκε στο Δουβλίνο.
Σε κάθε περίπτωση, οι συγκυριακές αποφάσεις της ευρωπαϊκής Συνόδου, δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίζουν από το μεγάλο ζήτημα της μακροπρόθεσμης ισορροπίας στην Ευρωζώνη. Ως προς αυτό, χρειάζεται να υιοθετηθεί μια νέα νοοτροπία: για παράδειγμα, μια ιδέα θα ήταν να εκδοθούν ευρωομόλογα, ώστε να διευκολυνθεί ο δανεισμός των πιο αδύναμων κρατών. Αν γινόταν κάτι τέτοιο, η Ευρώπη θα έδειχνε ότι υιοθετεί ένα περισσότερο αλληλέγγυο σύστημα στο εσωτερικό της.
Οι μεμονωμένες Σύνοδοι στρέφουν επάνω τους τα φώτα των ΜΜΕ, δημιουργούν ντόρο και συνήθως βλέπουν το δέντρο, αλλά χάνουν το δάσος. Ετσι και οι αποφάσεις της προηγούμενης εβδομάδας, αφήνουν πολλά ερωτήματα αναπάντητα. Το σημαντικότερο εξ αυτών είναι οι ασυμμετρίες που παραμένουν στο ευρωπαϊκό σύστημα. Επιπροσθέτως, οι τελευταίες εξελίξεις στο θέμα της Λιβύης, υπονομεύουν τη θέση της Ευρώπης ότι έχει «κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική». Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, το μεγάλο εμπόδιο στην ευρωπαϊκή ενότητα ήταν η Γερμανία. Οι συζητήσεις λοιπόν για το μέλλον της Ε.Ε. θα πρέπει να ξεκινήσουν από το Βερολίνο.
*Ο κ. Kevin Featherstone είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στην Εδρα «Ελευθέριος Βενιζέλος» του London School of Economics, όπου επίσης διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο.