«Πρέπει σύντροφοι, να το πούμε ανοιχτά. Δεν εκτιμήσαμε όσο έπρεπε όλο το βάθος και το βάρος των παραμορφώσεων και της στασιμότητας των προηγούμενων χρόνων. Πολλά άλλα πράγματα δεν τα γνωρίζαμε και μόλις τώρα τα βλέπουμε. Το πόσο σοβαρά ήταν τα πράγματα φαίνεται ιδιαίτερα στη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Στη διάρκεια πολλών ετών οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού αυξάνονταν πιο γρήγορα απ’ ό,τι τα δημόσια έσοδα. Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού πιέζει την αγορά. Υποσκάπτει τη σταθερότητα του νομίσματος και την όλη κυκλοφορία του χρήματος».
Μην στοιχηματίσετε πως τα παραπάνω λόγια, που ομολογούν μια τραγική και αδικαιολόγητη άγνοια της χρόνιας ασθένειας της χώρας, ανήκουν στον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου ή κάποιο μέλος της ελληνικής κυβέρνησης. Προς μεγάλη σας έκπληξη, ίσως, αποτελούν ένα μικρό τμήμα της ομιλίας του τελευταίου Σοβιετικού ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προς την Κεντρική Επιτροπή του κόμματός του τον Ιούνιο του 1988, τρία χρόνια δηλαδή μετά την ανάληψη εκ μέρους του της ηγεσίας της ΕΣΣΔ.
Εκ πρώτης όψεως λίγα πράγματα μοιάζουν να συνδέουν τον Γ. Παπανδρέου με τον Μ. Γκορμπατσόφ. Σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τον Ελληνα πρωθυπουργό, που αξιοποίησε την οικογενειακή κληρονομιά για να ανέλθει στην προεδρία του κόμματος που ίδρυσε ο πατέρας του, ο Γκορμπατσόφ, έχοντας ταπεινή καταγωγή, έφτασε με πολύ κόπο στα ανώτατα κλιμάκια του ΚΚΣΕ. Κι όμως μια προσεκτικότερη ματιά στα δύο πρόσωπα θα μας έδειχνε μερικές, ανησυχητικές, ομοιότητες.
Αρχικά, οι δύο άνδρες γέννησαν προσδοκίες, πως ήταν ικανοί να προωθήσουν ιδέες και πολιτικές που θα μπορούσαν να φέρουν την αναγέννηση στις βαλτωμένες χώρες τους. Εξέφρασαν κοινούς στόχους: ο ένας ανέδειξε την ανάγκη της ανασυγκρότησης (περεστρόικα) και της διαφάνειας (γκλάσνοστ) και ο άλλος έθεσε ως άμεση προτεραιότητα την καταπολέμηση της διαφθοράς, της αδιαφάνειας και της γραφειοκρατίας!
Εξω από τα σύνορα της πατρίδας τους, έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό (ο Γκορμπατσόφ) και ανακούφιση (ο Παπανδρέου). Το προφίλ τους και η κοσμοπολίτικη κουλτούρα τους, συνέβαλε να πείσουν τους Δυτικούς ομολόγους τους, πως μιλούσαν μια κοινή γλώσσα και αντιλαμβάνονταν τα ζητήματα με τον ίδιο τρόπο. Στάθηκαν έτσι, και οι δύο, με ιδιαίτερη επιτυχία στη διεθνή σκηνή.
Οσο, όμως, αποφασιστικοί φάνηκαν κατά την προσπάθειά τους να ανέλθουν στην κομματική ηγεσία, άλλο τόσο διστακτικοί και άτολμοι αποδείχτηκαν στη διαχείριση της κρατικής εξουσίας. Αναπόσπαστο μέρος, οι ίδιοι, μιας νομενκλατούρας που ταυτίστηκε με το κράτος και τη μακροχρόνια διαχείριση των δημοσίων θεμάτων, δυσκολεύτηκαν να ξεχωρίσουν το καλό της πατρίδας από το καλό του κόμματος. Δυστυχώς και οι δύο, με τον τρόπο τους, υπήρξαν οπαδοί του ανόητου και εντέλει καταστροφικού διλήμματος: σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα.
Παρότι στις επαφές τους με ξένους ηγέτες έδειχναν να αντιλαμβάνονται τι έπρεπε να γίνει, μόλις επέστρεφαν στη χώρα τους, ταλαντεύονταν αμήχανα ανάμεσα στις δύο αντικρουόμενες τάσεις του κόμματός τους: τους σκληροπυρηνικούς και τους μεταρρυθμιστές. Πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Και οι δύο ηγέτες, παρά το μεταρρυθμιστικό προφίλ τους, είχαν χρησιμοποιήσει καιροσκοπικά και τις δύο αντιμαχόμενες μερίδες, προκειμένου να ανέλθουν στην εξουσία και να διατηρηθούν σε αυτήν.
Ενώ διακήρυξαν την ανάγκη των μεταρρυθμίσεων, της διαφάνειας και της ανασυγκρότησης, δείχνοντας να εκφράζουν οράματα μεγάλου τμήματος της κοινωνίας, στην πρώτη αντίσταση που βρήκαν από τον κομματικό μηχανισμό και τα συμφέροντα που εκπροσωπούσε, έκαναν πίσω. Προτιμούσαν να αφιερώνουν χρόνο σε παίγνια εσωκομματικών ισορροπιών, παρά να θέσουν σε προτεραιότητα τις ανάγκες της χώρας τους. Και οι δύο έδειξαν να μην διαθέτουν ένα λεπτομερώς επεξεργασμένο σχέδιο, παρά μόνο κάποιες γενικές αλλά ανεπεξέργαστες ιδέες. Αποδείχτηκαν, σε τελευταία ανάλυση, επικίνδυνα επιπόλαιοι, υπονομεύοντας οι ίδιοι το όραμά τους και φέρνοντας τη χώρα τους σε χειρότερο ακόμη σημείο από αυτό που τη παρέλαβαν.
Καθώς τα προβλήματα τους ξεπερνούσαν με γοργό ρυθμό, οι προσωπικές τους αντοχές περιορίζονταν. Η αρχική εικόνα του εργώδους και αεικίνητου ηγέτη υποχώρησε σύντομα. Απομονώθηκαν σε μια κλειστή μικρή ομάδα και τελικά από την ίδια κοινωνία. Πολλοί εκτίμησαν πως σταδιακά από λύση έγιναν μέρος του προβλήματος.
Προς το παρόν, γνωρίζουμε μόνο το πολιτικό τέλος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Εχασε την επαφή με την πραγματικότητα τόσο πολύ, που δεν αντιλήφθηκε το επερχόμενο πραξικόπημα εναντίον του. Οσο και αν μοιάζει απίστευτο για τον ηγέτη ενός καθεστώτος που παρακολουθούσε τις κινήσεις και του τελευταίου πολίτη της χώρας, τον συνέλαβαν να κάθεται αμέριμνος στο εξοχικό του. Αργότερα, με την επιστροφή του στη Μόσχα, δεν βρήκε ούτε το κόμμα του ούτε τη χώρα του. Είχαν διαλυθεί και τα δύο.
Ελπίζω βέβαια, οι αναλογίες του Γεώργιου Παπανδρέου με τον Ρώσο ηγέτη να σταματούν νωρίτερα. Θα ήταν κρίμα, εξάλλου, μία ελπίδα για τη χώρα να καταλήξει να δίνει σε αμερικανικά πανεπιστήμια διαλέξεις με θέμα την Ιστορία της ελληνικής χρεοκοπίας και να διαφημίζει την πίτσα Χατ και τη Λουί Βιτόν για να βγάλει τα προς το ζην.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.