Στις αρχές του 20ού αιώνα, ένα δελτίο καιρού που δημοσιεύθηκε σε βρετανική εφημερίδα πληροφορούσε τους αναγνώστες ότι το «Αγγλικό Κανάλι» (η Μάγχη δηλαδή) έχει καλυφθεί από πυκνή ομίχλη και ως εκ τούτου, η «ηπειρωτική» Ευρώπη είναι αποκλεισμένη. Η σύνταξη του κειμένου (Fog in the Channel, Continent Cut off!), υποδηλώνει ότι δεν αποκλείστηκαν από τον έξω κόσμο οι βρετανικές νήσοι, αλλά η τεράστια έκταση γης της ευρωπαϊκής ηπείρου. Εναν αιώνα αργότερα, οδηγώντας προς τη δουλειά μου, άκουσα στο ραδιόφωνο τις ειδήσεις του BBC να αναγγέλλουν ότι η IBM σχεδιάζει να κάνει χιλιάδες απολύσεις. Ο εκφωνητής όμως του δελτίου όμως διευκρίνισε ότι «οι περισσότερες θα γίνουν στην Ευρώπη», εννοώντας ότι η Βρετανία δεν είναι τμήμα της Ευρώπης. Παραλίγο να τρακάρω. Σαν να μην έχει αλλάξει τίποτε από εκείνο το δελτίο καιρού.
Η απόφαση του Ντέιβιντ Κάμερον να μπλοκάρει την αλλαγή των Συνθηκών της Ε.Ε. για την υιοθέτηση συμφώνου δημοσιονομικής σταθερότητας, υπενθύμισε στους πάντες τη βρετανική ιδιοτροπία απέναντι στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Θα περίμενε ίσως κανείς ότι το πείσμα του θα τον κατέτασσε στην ίδια κατηγορία με τους άλλους «κακούς» Ευρωπαίους: τη Γερμανία που μπλοκάρει και καθυστερεί όλες τις λύσεις στην κρίση του ευρώ, τη Γαλλία που αντιτίθενται στις πολιτικές που προωθούν μια ενιαία αγορά στον χώρο των υπηρεσιών, τα δύο αυτά κράτη που δεν επιτρέπουν την ελεύθερη μετακίνηση εργαζομένων από την Κεντρική Ευρώπη, τις χώρες του Νότου που δεν εφαρμόζουν το ευρωπαϊκό δίκαιο και δεν σέβονται τους δημοσιονομικούς κανόνες, κ.λπ. Ομως υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά εδώ: η Βρετανία μπορεί και να έχει καλύτερες επιδόσεις στην υλοποίηση των θεσμικών μεταρρυθμίσεων που προβλέπονται από την ατζέντα «Λισσαβώνα 2000», από τους περισσότερους εταίρους της, αλλά καταμετριέται στους κακούς Ευρωπαίους λόγω της αντίστασής της στην ανάπτυξη των ευρωπαϊκών θεσμών. Η στάση αυτή, η οποία προσιδιάζει με εμμονή, ακόμη και παράνοια με το ζήτημα της εθνικής κυριαρχίας, διαφοροποιεί την περίπτωση της Βρετανίας.
Δεν έχει σημασία που η όλη συζήτηση περί εθνικής κυριαρχίας στις μέρες μας είναι εκτός τόπου και χρόνου. Οι Ελληνες ψηφοφόροι που συμμορφώνονται με τις επιταγές της τρόικας είναι τόσο ανεξάρτητοι, όσο και οι Γερμανοί φορολογούμενοι που πληρώνουν τις διασώσεις κρατών του Νότου και οι Βρετανοί εργαζόμενοι που απολύονται λόγω των επιπτώσεων της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη. Η πραγματικότητα είναι ότι οι διπλωματικοί χειρισμοί του Κάμερον στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής ήταν αδέξιοι και, σε κάθε περίπτωση, ήθελε να ευχαριστήσει τη δεξιά πτέρυγα του κόμματός του, μια φράξια τόσο καχύποπτη σε θέματα κυριαρχίας ώστε πιστεύει πως η διάβρωση των βρετανικών ακτών από τις θάλασσες, είναι τιμωρία που τους επιβάλλεται από τις Βρυξέλλες!
Ο Κάμερον φοβήθηκε ότι οποιαδήποτε νέα Συνθήκη θα ήγειρε το θέμα του δημοψηφίσματος και επομένως οι Βρετανοί ψηφοφόροι θα δράττονταν της ευκαιρίας να πουν «Οχι» στην Ευρώπη. Η λογική του όμως δεν είναι ορθή: δεν ήταν καθόλου βέβαιο ότι θα έπρεπε οι Βρετανοί ψηφοφόροι να τοποθετηθούν στο ερώτημα για το αν το Βέλγιο θα πρέπει να υπόκειται σε αυστηρότερους δημοσιονομικούς κανόνες και, πάντως, το αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος αποκλείεται να ήταν και πολύ χειρότερο από την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα.
Με το νταηλίκι του, ο Κάμερον αποξένωσε τη Βρετανία από την Ευρώπη, αλλά κέρδισε χειροκροτήματα από τον ευρωσκεπτικιστικό τύπο της χώρας, και, μέχρι στιγμής και από την κοινή γνώμη. Βέβαια, η Βρετανία έχει ειδικά συμφέροντα στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Εξ ου και ο Κάμερον ζήτησε ειδική μεταχείριση για τη χώρα του, σε αυτόν τον κλάδο, ώστε να συνυπογράψει τη συνθήκη. Το «Σίτι» του Λονδίνου είναι μια χρηματοοικονομική φάμπρικα μεγαλύτερη από τη Φρανκφούρτη, το Παρίσι και άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μαζί. Η συνεισφορά των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στο βρετανικό ΑΕΠ (στη μεταβιομηχανική εποχή που επέβαλε η Θάτσερ) είναι περίπου 10%, διπλάσια απ’ ό,τι στη Γαλλία και τη Γερμανία. Την εβδομάδα που πέρασε μάλιστα, η Κίνα ανακοίνωσε ότι θα επιτρέψει τις αγοραπωλησίες γουάν στο Λονδίνο, κάτι που γίνεται για πρώτη φορά έξω από τον Χονγκ Κονγκ. Εάν επιβληθεί κάποιος πανευρωπαϊκός φόρος στις χρηματιστηριακές συναλλαγές, τότε όλη η βιομηχανία του κλάδου θα μεταφερθεί στο Σίτι.
Επομένως, καλά κάνουν οι Βρετανοί πολιτικοί και ανησυχούν για το Σίτι, μια πολιτική δύναμη στη χώρα που αποτελείται όμως από πολίτες και άλλων κρατών και δεν έχει κοινό ηγέτη ή σώμα που να την εκπροσωπεί. Κανείς επί της ουσίας δεν μπορεί να μιλήσει «εκ μέρους του Σίτι», αλλά οι πολιτικοί της Βρετανίας του δανείζουν φωνή. Η κυβέρνηση Μπλερ χαλάρωσε την εποπτεία του, με σκοπό να ενισχύσει την ανάπτυξη στη χώρα, όταν οι Ευρωπαίοι ομόλογοί του δίσταζαν να πράξουν κάτι ανάλογο. Ακόμη και σήμερα, στο μέσο της κρίσης, οι Βρετανοί πολιτικοί διστάζουν να κάνουν κάτι για τα εξωφρενικά μπόνους που δίνονται σε στελέχη ημικρατικοποιημένων και αποτυχημένων τραπεζών.
Εν τούτοις, αν οι χειρισμοί του Κάμερον ήταν πιο επιδέξιοι, το κέρδος για τα βρετανικά συμφέροντα θα ήταν μεγαλύτερο. Ηδη, στους διαδρόμους των υπουργείων της κυβέρνησης, αρχίζουν να ακούγονται πιο προσεκτικές φωνές. Το τρίτο προσχέδιο του ευρωπαϊκού «δημοσιονομικού συμφώνου (της εναλλακτικής δηλαδή στη χαμένη επιλογή της συνθήκης) επίσης πλησιάζει περισσότερο τις βρετανικές θέσεις. Το σημαντικότερο είναι ότι αίρει τις απειλές προς τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες του Σίτι. Θα μπορούσαμε άραγε να καταλήξουμε σε ένα κείμενο που θα ήταν αποδεκτό για τη Βρετανία; Σε μια θέση που δεν θα μας απομόνωνε; Μήπως καθαρίζει άραγε η ομίχλη; Τα ερωτήματα θα προκαλούσαν γέλιο αν δεν ήταν τόσο σοβαρά…
* Ο καθηγητής Kevin Featherstone είναι διευθυντής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου και του Ελληνικού Παρατηρητηρίου στο London School of Economics and Political Science (LSE).