Η χώρα μας βρίσκεται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη και επικίνδυνη καμπή. Η μεγάλη κρίση που αντιμετωπίζουμε δεν αφορά μόνον το βιοτικό επίπεδο μιας κοινωνίας που είχε μάθει να ζει πέρα από τις δυνάμεις της, ενώ τώρα αναγκάζεται να προσαρμοστεί βίαια προς τα κάτω – και για πολλούς, το κάτω μοιάζει με άβυσσο. Αφορά πλέον και τη λειτουργία της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και τη διασφάλιση βασικών δικαιωμάτων των πολιτών σε μια συντεταγμένη και πολιτισμένη κοινωνία. Μπορεί να αφορά ακόμη και τη γεωπολιτική θέση της χώρας με την ευρεία έννοια του όρου. Θέλουμε και μπορούμε να είμαστε κομμάτι της ανεπτυγμένης Ευρώπης, ή μήπως διολισθαίνουμε πίσω στο βαλκανικό μας παρελθόν ή ακόμη ανατολικότερα; Η κρίση που ζούμε, επειδή είναι πολύ βαθιά, εξελίσσεται σε υπαρξιακή.
Οι τριακόσιοι της Βουλής των Ελλήνων καλούνται να πάρουν ιστορικές αποφάσεις τις επόμενες μέρες. Και οι επιλογές δεν είναι διόλου εύκολες. Πριν αποφασίσουν, θα ήταν σκόπιμο να λάβουν υπόψη τους μερικά βασικά δεδομένα που προκύπτουν από την εμπειρία των τελευταίων χρόνων.
Η Ελλάδα είναι μια χρεοκοπημένη χώρα και η χρεοκοπία δεν είναι δυστυχώς μόνον οικονομική. Χρειάζονται να γίνουν πολλά για να βγει από την κρίση, αλλά δεν μπορεί να βγει μόνη της χωρίς τη βοήθεια των ξένων και των Ευρωπαίων εταίρων της ειδικότερα. Χωρίς αυτήν τη βοήθεια, η οικονομική κατάρρευση θα είχε ήδη συμβεί με ασύγκριτα μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις από αυτές που έχουμε ήδη βιώσει. Είναι δύσκολο έως αδύνατο να προβλέψει κάποιος τι είδους Ελλάδα θα προέκυπτε μετά την κατάρρευση. Τα εφιαλτικά σενάρια που κυκλοφορούν διαθέτουν πολλά στοιχεία ρεαλισμού.
Η ευρωπαϊκή και διεθνής (μέσω ΔΝΤ) βοήθεια δίνεται υπό όρους. Οι όροι περιλαμβάνουν διαρθρωτικά μέτρα που θα έπρεπε να είχαμε πάρει εδώ και χρόνια αν θέλαμε να είμαστε μια ευνομούμενη χώρα με βιώσιμη ανάπτυξη και όχι ένα ολιγαρχικό σύστημα εξουσίας με παρασιτική οικονομία, όπως ήμασταν μέχρι τώρα. Αυτά τα μέτρα, το σημερινό πολιτικό σύστημα δυσκολεύεται προφανώς να τα πάρει. Οι όροι των δανειστών περιλαμβάνουν και μέτρα που διαπνέονται από τον δογματισμό που χαρακτηρίζει τους φονταμενταλιστές της ελεύθερης οικονομίας. Ολοι οι δογματικοί και ακραίοι θεωρούν ότι διαθέτουν το μονοπώλιο της αλήθειας – το ξέρουμε άλλωστε και από τους δικούς μας, που είναι πολλοί. Το άλλο βασικό σκέλος της προσαρμογής που ζητούν οι ξένοι δανειστές είναι η μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων που είχαν φτάσει σε αστρονομικά ύψη. Απαραίτητη μεν αυτή η μείωση, αλλά με την ταχύτητα που θέλουν να μας την επιβάλουν κινδυνεύει να πεθάνει από ασφυξία η ελληνική οικονομία. Αυτό το καταλαβαίνουν πλέον ολοένα και περισσότεροι εκτός συνόρων, ενώ εμείς εδώ το ζούμε ήδη στο πετσί μας. Η αλλαγή πολιτικής όμως παίρνει χρόνο, ακόμη περισσότερο στους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς. Η Ευρώπη είναι σαν ένα τάνκερ που αλλάζει πλεύση πολύ αργά.
Η Ελλάδα ζει εδώ και σχεδόν τρία χρόνια ένα συνεχές σίριαλ διαπραγματεύσεων. Αντικατέστησε τα ντόπια σίριαλ της τηλεόρασης γιατί εκείνα ήταν πολύ ακριβά σε περιόδους λιτότητας. Ολοι έχουν άποψη και όσο πιο μακριά βρίσκονται από την εξουσία (και την πραγματικότητα) τόσο μεγαλύτερα θεωρούν ότι είναι τα διαπραγματευτικά μας περιθώρια. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι στην πορεία αρκετοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την κριτική που ασκούσαν στους προηγούμενους, όταν οι ίδιοι βρέθηκαν στην εξουσία και χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν την σκληρή πραγματικότητα. Χρειάζεται άραγε να περάσουν όλοι από την εξουσία για να μάθουν; Αν ασχολούμασταν περισσότερο με το τι θέλουμε εμείς να αλλάξουμε σε αυτήν τη χώρα, αντί να μιλάμε συνέχεια για διαπραγματεύσεις με όρους χαρτοπαιξίας ή απειλώντας ως επίδοξοι καμικάζι θα ήταν όλα πολύ καλύτερα. Οι δημαγωγοί φοράνε πατριωτικό μανδύα, τα άκρα διευρύνονται στην κρίση ενώ το κέντρο συρρικνούται. Αν όμως δεν αντέξει το κέντρο, η δημοκρατία καταρρέει.
Οι διαπραγματεύσεις έχουν κάποτε ένα τέλος. Και εμείς βιαζόμαστε να πάρουμε την επόμενη δόση γιατί η ελληνική οικονομία δεν αντέχει άλλο. Το πακέτο των μέτρων που συμφωνήθηκε σίγουρα θα δοκιμάσει τις αντοχές τόσο της οικονομίας όσο και της κοινωνίας. Στόχος μας είναι να βελτιωθεί στην πορεία όταν θα έχουν γίνει περισσότερο σαφείς σε όλους οι περιορισμοί του, ενώ εμείς θα έχουμε ανακτήσει ένα μέρος, τουλάχιστον, από τη χαμένη αξιοπιστία μας. Χρόνο κερδίζουμε και ελπίδα παραμένοντας στο ευρωπαϊκό καράβι. Η μόνη εναλλακτική που διαθέτουμε είναι να βουτήξουμε μόνοι στη φουρτουνιασμένη θάλασσα.
Ας μην κρυβόμαστε λοιπόν πίσω από κόκκινες γραμμές ή διαπραγματεύσεις που μερικοί θα ήθελαν να συνεχίζουν στο άπειρο. Ηρθε η ώρα της ευθύνης. Απευθύνομαι στους βουλευτές που αισθάνονται έντονη την κοινωνική πίεση, που αντιλαμβάνονται ότι οικονομία και κοινωνία έχουν φτάσει στα όριά τους, αλλά που μέσα τους γνωρίζουν καλά ότι η εναλλακτική λύση θα ήταν πολύ χειρότερη. Θα προτιμούσαν πιθανόν κάποιος άλλος να πάρει την ευθύνη και να υποστεί την κατακραυγή εκείνων που υποφέρουν αλλά κυρίως των δημαγωγών. Σε αυτούς όμως έλαχε ο κλήρος και η ευθύνη της απόφασης. Αντέχουν την κρίση της Ιστορίας που θα είναι αμείλικτη μετά από μια καταστροφή;
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.