Με ένα νόμο του 2011, οι ΗΠΑ υποχρεώνονταν σε αυτόματες αυξήσεις φόρων και περικοπές των δημοσίων δαπανών αν δεν περνούσε νέος νόμος έως το τέλος του 2012. Αυτό ονομάστηκε «δημοσιονομικός γκρεμός», γιατί αν τα παραπάνω εφαρμόζονταν, θα δημιουργούσαν σημαντική ύφεση στην αμερικανική οικονομία, παρόμοια με εκείνη της ελληνικής οικονομίας το 2010.
Οι δημιουργοί του «δημοσιονομικού γκρεμού» νόμιζαν ότι, αντιμέτωποι με μια καταστροφική κρίση, ο πρόεδρος και το Κογκρέσο θα χρησιμοποιούσαν τους τελευταίους μήνες του 2012 για να οικοδομήσουν ένα συμβιβασμό. Τελικά, στις 2 Ιανουαρίου 2013, η Γερουσία και η Βουλή πέρασαν έναν πολύ περιορισμένο νόμο που ρυθμίζει τα έσοδα του κράτους. Το πολύ πιο ακανθώδες θέμα των δαπανών, το άφησαν για τον Μάρτιο.
Οι αλλαγές στους φόρους είναι οι εξής: Πρώτον, αυξήθηκε σημαντικά για όλους ο φόρος στο εισόδημα από εργασία. Δεύτερον, για τους «πλούσιους» (όσοι έχουν εισόδημα πάνω από 400.000 δολάρια) επιβλήθηκε επιπλέον φόρος 4,9%, και αυξήθηκε από 15% σε 20% ο φόρος που πληρώνουν για υπεραξία μετοχών ή ακινήτων. Τρίτον, ο φόρος κληρονομιάς έγινε 40% από 35% για ποσά πάνω από το αφορολόγητο των 5.000.000 δολαρίων. Τέταρτον, θεσπίστηκε νέος φόρος 3,8% σε εισοδήματα από επενδύσεις όταν το συνολικό εισόδημα είναι πάνω από 200.000 δολ. για τα ελλείμματα του νέου προγράμματος ασφάλειας υγείας για τους σχετικά φτωχούς. Ο κόσμος είναι δυσαρεστημένος από τους υψηλούς φόρους και γιατί νομίζει (δίκαια ή άδικα) ότι το κράτος (δηλ. οι φορολογούμενοι) πλήρωσε την κρίση του 2008 και όχι οι τράπεζες που δημιούργησαν την κρίση. Η δυσαρέσκεια εκφράστηκε στα δεξιά από το λαϊκίστικο Tea Party (που μπήκε στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα) και από τα αριστερά από τον Ομπάμα και τους Δημοκρατικούς, που επίσης μιλούν λαϊκίστικα σαν εκφραστές του 98% «βάζοντας φόρους μόνο στο 2%».
Στην πολιτική αντιπαράθεση για τον «δημοσιονομικό γκρεμό» οι Ρεπουμπλικανοί δεν κατάφεραν να αξιοποιήσουν την πλειοψηφία τους στη Βουλή. Ο Ομπάμα πέρασε τους όρους που ήθελε στα φορολογικά, και, το σημαντικότερο, κατάφερε να διαχωρίσει χρονικά την ψηφοφορία για τα έσοδα από την ψηφοφορία για τις δαπάνες. Ετσι πέρασε τους δικούς του όρους για τα έσοδα χωρίς να δεσμεύεται για τις δαπάνες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, δηλ. ποια δημοσιονομικά προγράμματα θα περιοριστούν, παραμένει άλυτο. Οι επόμενοι μήνες θα αναλωθούν στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των εκπροσώπων των διαφόρων λόμπι και των πολιτικών. Στα μέσα του 2013 θα ξέρουμε αν οι ΗΠΑ ξεπέρασαν τον δημοσιονομικό γκρεμό. Τώρα δεν έχουμε ιδέα ποια προγράμματα θα επιβιώσουν. Ολα τα παραπάνω αναφέρονται στα ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού των ΗΠΑ. Αλλα οι ΗΠΑ έχουν και μια άλλη δημοσιονομική κρίση: του δημοσίου χρέους. Για να ξεπεράσουν την κρίση του 2008, ξόδεψαν πάνω από ένα τρισ. δολάρια αυξάνοντας σημαντικά το δημόσιο χρέος το οποίο πρέπει κάποτε να πληρωθεί, ενώ προφανώς αυξάνεται από τα ελλείμματα του προϋπολογισμού. Για να μην αυξάνεται ασύδοτα το χρέος, η αμερικανική Βουλή έχει περάσει νόμο που καθορίζει το μέγιστο δημόσιο χρέος. Αν δεν αυξηθεί με νέο νόμο αυτό το μέγιστο, οι ΗΠΑ θα αναγκαστούν να μην πληρώσουν τα ομόλογά τους. Λόγω αυτού του κινδύνου, οι οίκοι αξιολόγησης υποβάθμισαν τις ΗΠΑ κάτω από ΑΑΑ.
Παρότι η αμερικανική κρίση μοιάζει με την ελληνική, οι ΗΠΑ έχουν τρία τεράστια πλεονεκτήματα σε σχέση με την Ελλάδα. Πρώτον, το δολάριο είναι παραδοσιακά υψηλής ποιότητας αποθεματικό νόμισμα. Σε όλες τις κρίσεις, ακόμα και το 2008, που άρχισε από τις ΗΠΑ, επενδυτές απ’ όλο τον κόσμο έτρεξαν να αγοράσουν δολάρια. Δεύτερο πλεονέκτημα είναι η τεράστια οικονομική δύναμη των ΗΠΑ. Το τρίτο πλεονέκτημα είναι ότι έχουν οργανισμούς όπως το Federal Reserve που διαχειρίζονται τα οικονομικά για έναν αιώνα και έχουν τεράστια εμπειρία σε σχέση με την ΕΚΤ και την Ευρώπη.
Παρά ταύτα, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν σκληρό ανταγωνισμό από την Κίνα και την Ε.Ε. που θα μειώσει μεσοπρόθεσμα το κομμάτι του πλούτου που αποκτά η Αμερική. Γι’ αυτή τη δυσάρεστη εξέλιξη δεν μιλά κανένας Αμερικανός πολιτικός. Οπως η Ε.Ε. κλότσησε το πρόβλημα της Ελλάδας προς στο μέλλον αρκετές φορές, έτσι και οι Αμερικανοί πολιτικοί το δικό τους δημοσιονομικό πρόβλημα. Και όπως η Ε.Ε. δεν έλυσε πολύ φτηνότερα την ελληνική κρίση το 2009-10, έτσι και η μετατόπιση του αμερικανικού δημοσιονομικού προβλήματος προς στο μέλλον κάνει τη λύση του πιο δύσκολη.
* Ο κ. Νίκος Οικονομίδης είναι καθηγητής Οικονομικών στο Stern School of Business, New York University και επισκέπτης καθηγητής στο Haas School of Business, University of California, Berkeley.