Αν υποθέσουμε ότι η Ελλάδα είχε ένα θεσμικό όργανο στρατηγικού σχεδιασμού από το οποίο ζητείτο μια σεναριολογική ανάλυση για τα σημαντικότερα ζητήματα που θα πρέπει να διαχειριστεί το 2025, τα κυριότερα προβλήματα, αδυναμίες και πλεονεκτήματα της χώρας μας την εποχή εκείνη (που, σε επίπεδο κρατικού χρόνου είναι πολύ λιγότερο μακρινή απ’ό,τι κάποιος ενδεχομένως φαντάζεται), η γενική εικόνα θα έμοιαζε περίπου έτσι:
Το βασικότερο πρόβλημα θα είναι το δημογραφικό. Η χώρα νοσεί δημογραφικά εδώ και πολλά χρόνια και ακολουθεί τη γενικότερη τάση των ευρωπαϊκών χωρών (με ελάχιστες εξαιρέσεις) για γήρανση και πληθυσμιακή συρρίκνωση. Εχοντας αποτύχει να εντάξει αποτελεσματικά μερίδα των σημερινών μεταναστών -και ιδιαίτερα την πλήρως ελληνοποιημένη 2η γενιά- αλλά και να ελέγξει τη «διαρροή εγκεφάλων», θα πληρώνει το 2025 το τίμημα της σημερινής δημογραφικής και οικονομικής πολιτικής. Τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα θα ενταθούν από τη συνεχιζόμενη παράνομη μετανάστευση λόγω της γεωγραφικής θέσης της χώρας. Η κλιματική αλλαγή -αβέβαιου εύρους- θα πλήξει ποικιλοτρόπως την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, αλλά στη δική μας περίπτωση, αν επαληθευθούν τα πιο απαισιόδοξα σενάρια, η σημαντικότερη μακροπρόθεσμη βλάβη θα είναι η «σαχαρο»-ποίηση του κλίματος και οι συνακόλουθες συνέπειες για τον τουρισμό, την αγροτική παραγωγή και την ποιότητα ζωής. Θα είναι εξαιρετικά δύσκολο για την Ελλάδα να έχει επιτύχει την οριστική ανόρθωση της οικονομίας της αν δεν έχει αντιμετωπίσει τα αίτια που την έφεραν στη δυσχερέστατη σημερινή κατάσταση: την ανεπάρκεια της ηγετικής τάξης (πολιτικής, οικονομικής και πνευματικής ελίτ) της χώρας, την αδυναμία ουσιαστικής βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος και μια σειρά στρεβλών νοοτροπιών, με σημαντικότερη την έλλειψη αξιοκρατίας (που προϋποθέτει ένα δίκαιο και αποτελεσματικό σύστημα αξιολόγησης σε όλα τα επίπεδα). Οσον αφορά το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον εντός του οποίου θα κινηθεί η χώρα μας, κάθε πρόγνωση εμπεριέχει ισχυρότατα στοιχεία αβεβαιότητας: θα βρίσκεται η Ελλάδα εντός ενός πεδίου ανταγωνισμού ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας, με μια Ευρώπη αποδυναμωμένη και περιθωριοποιημένη; Θα είναι γέφυρα προς μια περιοχή οικονομικής ανάπτυξης και συνεργασίας, ή, το πιθανότερο, φράγμα προς ή τμήμα μιας περιοχής αστάθειας και συγκρούσεων με επίκεντρο τη Μέση Ανατολή; Θα αποτελεί τμήμα μιας ισχυρής Ευρώπης -πιθανόν μεταβλητής γεωμετρίας και πολλαπλών ταχυτήτων αλλά σε κάθε περίπτωση ενεργού περιφερειακού και παγκόσμιου παίκτη- ή δορυφόρος μιας Τουρκίας που θα αναδειχθεί σε ηγεμονική δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο;Απέναντι σε όλα αυτά τα μελλοντικά (;) προβλήματα, η Ελλάδα θα έχει να αντιπαρατάξει δύο ισχυρά χαρτιά: το ανθρώπινο δυναμικό (αν και με συρρικνούμενο μέσο επίπεδο και κρίσιμη μάζα στελεχών λόγω των αδυναμιών του εκπαιδευτικού συστήματος) και τη γεωγραφική θέση της χώρας, που θα συνεχίσει να αποτελεί ποικιλόμορφη πύλη προς την Ευρώπη. Θα απολαμβάνει την προστασία της ευρωπαϊκής ασπίδας, αλλά φυσικά μόνο αν η Ε.Ε. ξεπεράσει τη δική της κρίση. Το θετικό είναι ότι σχεδόν όλα τα ανωτέρω προβλήματα είναι αναστρέψιμα, αλλά απαιτείται σχεδιασμός, έγκαιρη δράση και κοπιώδης προσπάθεια.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.