Για όλα φταίει ο Ανδρέας Παπανδρέου

Για όλα φταίει ο Ανδρέας Παπανδρέου

3' 37" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Την εβδομάδα που πέρασε, η πορεία οικοδόμησης διακομματικής συνεννόησης και συλλογικής αυτογνωσίας έκανε ένα βήμα πίσω. Διακεκριμένα στελέχη της Ν.Δ., ξεκινώντας από τον Μ. Βορίδη, αποφάνθηκαν ότι για όλα φταίει ο Ανδρέας Παπανδρέου.

Δεν υπήρξα ποτέ οπαδός, ψηφοφόρος ή θαυμαστής του Ανδρέα Παπανδρέου, κάθε άλλο. Η ευτυχής σύμπτωση της εφηβείας με απάλλαξε απ’ οποιαδήποτε εκλογικά διλήμματα το 1981. Ως δεκαοχτάρης το 1985 ήμουν ήδη αποφασισμένος να τον καταψηφίσω – ο λαϊκισμός του απωθούσε. Το 1989-90 ήταν πλέον εμφανής η συμβολή του Α. Παπανδρέου στη συνολική καθίζηση (θεσμική, οικονομική, κοινωνική, ηθική, αισθητική). Η εμπρηστική του αντιπολίτευση το 1990-93 αντιπροσώπευε το είδος της αντιπαράθεσης που επικράτησε στη μεταπολίτευση και που ο ίδιος ανήγαγε σε υψηλή τέχνη: ακραία, πολωτική, δημαγωγική, μηδενιστική.

Ομως ο Α. Παπανδρέου ήταν προσωπικότητα με βαθιές αντιφάσεις, τρομακτικές δυνατότητες και σκοτεινές αδυναμίες. Ο συλλήβδην χαρακτηρισμός της πολιτείας του ως «καταστροφικής» δεν αποδίδει δικαιοσύνη, είναι και ανιστόρητος. Μεταξύ άλλων, διαπράττει το σφάλμα της υπέρμετρης προσωποποίησης των ευθυνών, που είναι ένας αντεστραμμένος μεσσιανισμός. Ο ηγέτης διαμορφώνει πολλά, αλλά όχι τα πάντα: υπάρχουν δυνάμεις, συγκυρίες, δομές, συνέχειες, που τον υπερβαίνουν. Η απουσία φορολογικής συνείδησης, αξιοπιστίας και ακεραιότητας του κράτους, το βαθύ πελατειακό σύστημα, η ιδιοποίηση δημόσιων αγαθών από ομάδες συμφερόντων, η αυθαιρεσία ορισμένων οικονομικά ισχυρών, με ανοχή του κράτους, όλα αυτά προϋπήρχαν του Α. Παπανδρέου και επιβίωσαν αυτού.

Ο Α. Παπανδρέου της περιόδου 1981-85 ανταποκρίθηκε σε μια μεγάλη ιστορική αναγκαιότητα και σπατάλησε μια εξίσου μεγάλη ιστορική ευκαιρία. Η ιστορική αναγκαιότητα στην οποία ανταποκρίθηκε ήταν η γεφύρωση του μετεμφυλιακού χάσματος, η κοινωνική ενσωμάτωση των χαμένων του Εμφυλίου. Ομως η κοινωνική αυτή ενσωμάτωση δεν έγινε με ενίσχυση των θεσμών του κοινωνικού κράτους και του κράτους δικαίου. Εγινε με λαϊκισμό και γιουρούσι στο Δημόσιο, με διανομή προνομίων, παροχών και ασφαλιστικών καθεστώτων που τα βρήκαμε αργότερα μπροστά μας. Δημιουργήθηκε μεν το ΕΣΥ, οι κοινωνικοί δείκτες βελτιώθηκαν, αλλά με βαρύ οικονομικό κόστος. Διάφορες αλλοπρόσαλλες ενέργειες αποδυνάμωσαν τους δημόσιους θεσμούς αντί να τους ενισχύσουν, όπως η κατάργηση των δημόσιων πρότυπων σχολείων, ενώ τα πανεπιστήμια παραδόθηκαν στον κομματισμό και την «επαναστατική» ανομία.

Στο κράτος αποδυναμώθηκε η ιεραρχία και η αξιοκρατία, οι κλαδικές αντικατέστησαν τους γενικούς διευθυντές και η κομματική προστασία τα παλαιοκομματικά ρουσφέτια των «βαρόνων» της Δεξιάς. (Η Ν.Δ. αναπαρήγαγε αργότερα την ίδια κομματοκρατία). Ο Ανδρέας Παπανδρέου σπατάλησε την ευκαιρία οικοδόμησης ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους και ενός ευρωπαϊκού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, στη θέση του αρχηγικού, εθνικολαϊκιστικού ΠΑΣΟΚ. Αλλωστε αισθανόταν πιο άνετα στην παρέα του Καντάφι από κείνη του Χέλμουτ Σμιτ. Και λίγο αργότερα, το 1988-89, έπεσε στα χαμηλότερα με το «Τσοβόλα δώστα όλα» και την καθημερινή χυδαιότητα του Αυριανισμού.

Εγιναν και πολλά σημαντικά επί Ανδρέα Παπανδρέου, όπως ο εκσυγχρονισμός του οικογενειακού δικαίου. Ηδη το 1985-87, με το πρόγραμμα Σημίτη, ένας πραγματιστής Παπανδρέου ξεκίνησε τη βραχύβια οικονομική σταθεροποίηση και τη σύγκλιση προς την Ευρώπη, την οποία ο ίδιος επρόκειτο να εκτροχιάσει. Μετά το 1993 ξανάπιασε το νήμα της σταθεροποίησης, έβαλε τον Αλέκο Παπαδόπουλο να μαζέψει τα δημοσιονομικά, τον Αναστάσιο Πεπονή να ιδρύσει το ΑΣΕΠ. Η χώρα δεν βγήκε ποτέ από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ, καθώς ο ρεαλισμός επικράτησε της τυχοδιωκτικής ρητορικής. Αντίθετα, με ένα σοβαρό Μνημόνιο το 1982, η Ελλάδα διεύρυνε τα εθνικά οφέλη από τη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, και απέσπασε τα μεσογειακά προγράμματα και τις πολιτικές συνοχής για τον Νότο.

Ομως η αντιδυτική ρητορεία είχε ήδη συνδιαμορφώσει τρόπο σκέψης, είχε αρδεύσει μια κουλτούρα εθνικής θυματοποίησης από τους ξένους και μετάθεσης των ευθυνών στους άλλους. Είχε καθιερώσει την κυρίαρχη ιδεολογία του ανυπόμονου καταπιεσμένου «μη προνομιούχου», που δικαιούται τα πάντα «εδώ και τώρα». Είχε αναγάγει σε υψηλή τέχνη την πολιτική χειραγώγηση, που διαπαιδαγώγησε τους διακομματικούς πολιτικούς επιγόνους, τους αδρανείς αιχμαλώτους του πολιτικού κόστους, τους σπεσιαλίστες της αναβολής των δυσάρεστων και επώδυνων, τους ρέκτες των εύκολων και αρεστών, από τη Ν.Δ. μέχρι την Συριζαϊκή Αριστερά. Ο Α. Παπανδρέου χρησιμοποίησε με δαιμονική μαεστρία την τεχνική της δημιουργίας εχθρών (η Δεξιά, το κεφάλαιο, το διευθυντήριο των Βρυξελλών, τα ξένα κέντρα). Εθεσε τις βάσεις της μεταπολιτευτικής πολιτικής πόλωσης, την οποία αναπαράγει σήμερα ο στείρος, φανατικός αντιπασοκισμός ορισμένων στελεχών της Ν.Δ.

Επομένως ο κ. Βορίδης είπε τη μισή αλήθεια. Δεν φταίει μόνο ο Ανδρέας Παπανδρέου, αλλά μια συγκεκριμένη σχολή πολιτικής σκέψης και πρακτικής, που έχει διαποτίσει σε μεγάλο βαθμό και το δικό του κόμμα. Το οποίο, άλλωστε, ειρήσθω εν παρόδω, κυβερνούσε επί πέντε συνεχή χρόνια αμέσως πριν η χώρα τσακιστεί στα βράχια της χρεοκοπίας.

* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή