Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες η εξέλιξη του σοσιαλισμού ακολούθησε τη γνωστή πορεία: Από τη ριζοσπαστική τελεολογία του Καρλ Μαρξ, στον εξελικτικό σοσιαλισμό του Εντβαρντ Μπέρνσταϊν και του Καρλ Κάουτσκυ. Η γερμανική σοσιαλδημοκρατία βασίστηκε έκτοτε στην πεποίθηση ότι η αναδιανεμητική πολιτική του σοσιαλισμού δεν χρειαζόταν την αρωγή των επαναστάσεων που κατέληγαν σε δικτατορίες και μάλιστα εχθρικές προς τους σοσιαλιστικούς στόχους. Ο Μπέρνσταϊν ανασκεύασε τη θεωρία για την υπεραξία ως βάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης, περιορίζοντας το φαινόμενο στην πρώιμη βιομηχανική επανάσταση.
Ενενήντα έξι χρόνια μετά τη ρωσική επανάσταση μπορούμε πια να πούμε με βεβαιότητα ότι ο ριζοσπαστισμός στέριωσε για μεγάλα διαστήματα σε χώρες με αδύνατους δημοκρατικούς θεσμούς. Κίνα, Ρωσία, χώρες της Λατινικής Αμερικής και τα Βαλκάνια. Στη Δύση την Πρώτη Διεθνή του Μαρξ διαδέχτηκε η Δεύτερη Διεθνής του Κάουτσκυ και των Σοσιαλδημοκρατών. Η Τρίτη υπήρξε αποκλειστικό όργανο της Σοβιετικής Ρωσίας. Ετσι η μετάβαση του φιλελεύθερου καπιταλισμού στον φιλελεύθερο σοσιαλισμό σε χώρες όπως η Βρετανία και η Σουηδία, αποτέλεσαν τόσο φυσική εξέλιξη όσο η μετάλλαξη του αυταρχικού τσαρικού συστήματος στον δικτατορικό κομμουνισμό.
Η Ελλάδα ήταν η πιο ανεπτυγμένη θεσμικά χώρα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και γι’ αυτό ο κοινοβουλευτικός της βίος υπήρξε αδιατάρακτος κατά τον δέκατο ένατο αιώνα. Πώς εξηγείται η σημερινή ροπή της αντιπολίτευσης προς έναν ριζοσπαστισμό που θυμίζει σε κάποια χαρακτηριστικά του τον ευρωπαϊκό δέκατο ένατο αιώνα; Ασφαλώς δεν οφείλεται στο μικρό βιομηχανικό προλεταριάτο της Ελλάδας, ούτε στο καθεστώς της μικρής ιδιοκτησίας που υπήρξε κατά κανόνα μέρος της οικονομικής πραγματικότητας.
Αναμφίβολα το ελληνικό κομμουνιστικό κόμμα που ξεκίνησε από τη «Φεντερασιόν» της Θεσσαλονίκης, απέκτησε ερείσματα στις τάξεις των προσφύγων που έφτασαν στην Ελλάδα με ένα πουκάμισο μόνο στην πλάτη. Οι ιδιόμορφες συνθήκες της κατοχής ενίσχυσαν τη συμπάθεια του χειμαζόμενου πληθυσμού προς την Εθνική Αντίσταση, έτσι ώστε αρχικά ο Εμφύλιος να φαντάζει σαν συνέχεια του πολέμου κατά του ξένου κατακτητή. Οσο οι ηττημένοι του Εμφυλίου διώκονταν διατηρούσαν ένα φωτοστέφανο αγιότητας, μετά τη νομιμοποίησή τους το 1974 έγιναν σαν όλους τους άλλους πολιτικούς.
Σήμερα η Αριστερά, αλλά και οι δεξιοί μιμητές της, όλοι θεωρούν ότι τα περισσότερα αγαθά πρέπει να είναι κρατικά και να τα διαχειρίζονται αυτοί που δημιουργούν τις μαύρες τρύπες της οικονομίας, τα ελλείμματα και την άνιση κατανομή. Σκεπτόμενοι του ΣΥΡΙΖΑ, όπως ο κ. Γιώργος Σταθάκης, δεν εξήγησαν ποτέ πώς θα μεταμορφωθούν οι κατέχοντες το κράτος σε γνήσιους πολίτες που θα υπηρετούν το κοινό συμφέρον. Οι μεταμορφώσεις στον υπαρκτό σοσιαλισμό θυμίζουν τη μυθολογία του Οβίδιου. Είναι μαγικές και ανεξήγητες.
Οτι η θέση του καθενός στην οικονομική κλίμακα επηρεάζει την ιδεολογία του, είναι πλέον κοινός τόπος. Παραμένει ανεξήγητη ωστόσο η μεταμόρφωση που συντελείται όταν βελτιωθεί η θέση του, ώστε από ιδιοτελές άτομο να γίνει κοινωνικό ον που προσφέρει υπηρεσίες στους όμοιούς του. Από ό,τι γνωρίζω κάτι τέτοιο δεν πραγματοποιήθηκε ακόμα πουθενά σε μαζική κλίμακα. Ούτε βέβαια στην αποτυχούσα οικονομικά Σοβιετική Ενωση, ούτε όμως και στην πετυχημένη σε συναλλαγματικά πλεονάσματα Κίνα. Ισως στην τελευταία βελτιώθηκε η τύχη της πλειοψηφίας, όμως αυτό πραγματοποιήθηκε στη Δύση χωρίς ανάλογες θυσίες. Υποδείγματα κοινωνικής συνείδησης και ευθύνης μόνο στις σκανδιναβικές πατρίδες απαντώνται σε μεγάλους αριθμούς.
Το σχολείο της σημερινής Αριστεράς στην Ελλάδα δεν είναι πια το ΚΚΕ, αλλά γόνοι του που πολλαπλασιάστηκαν σε άλλους βιότοπους, στο ΠΑΣΟΚ αρχικά, στον ΣΥΡΙΖΑ πλέον. Αυτοί δεν έχουν καμιά σχέση με τους αριστερούς της Αντίστασης και τους ηττημένους του Εμφυλίου, θέλουν όμως να νέμονται τον μύθο τους με μια δόση ανευθυνότητας. Το χαρακτηριστικό αυτής της γενιάς των αριστερών είναι η πλήρης αποκοπή από την πραγματικότητα. Το μέγιστο εκκολαπτήριό τους είναι τα ΑΕΙ όπου διαμορφώνονται οι μελλοντικοί ηγέτες τους με τις αμπελοσοφίες των κομματικών συνάξεων και τις εύκολες καταλήψεις των ανοχύρωτων ιδρυμάτων, όπου αυτοί θητεύουν χωρίς να σπουδάζουν.
Αν προστεθούν στην εικόνα αυτή και οι ανάδελφοι της παλαβής Δεξιάς, Ανεξάρτητοι Ελληνες και Χρυσή Αυγή, τότε δεν είναι να απορεί κανείς γιατί στη Βουλή των Ελλήνων διαπρέπουν ρήτορες μιας εικονικής πραγματικότητας που κάνουν όλους μας να απορούμε.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.