Οικονομική ανάσα πήρε το ελληνικό Δημόσιο από τις πωλήσεις
αδιάθετων δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, προχωρώντας
σε ορισμένα θετικά βήματα, σε ένα περίπλοκο σύστημα και σε μια
συγκυρία με αρνητικό πρόσημο. Με την πώληση, μέσω Χρηματιστηρίου
Αξιών Αθηνών, 1.000.000 δικαιωμάτων προς 8,38 ευρώ το κομμάτι και
την είσπραξη 8,38 εκατ. ευρώ, ολοκληρώθηκε η διάθεση φέτος 10
εκατομμυρίων δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα την είσπραξη πάνω από 111
εκατ. ευρώ. Το 95% των εσόδων αυτών κατευθύνθηκε στον ΔΕΣΜΗΕ για
την κάλυψη των πιεστικών ταμειακών αναγκών του, ενώ τα υπόλοιπα
πήγαν στο Πράσινο Ταμείο.
Από πού προέκυψαν, όμως, τα δικαιώματα εκπομπών; Στο πλαίσιο του
Εθνικού Σχεδίου Κατανομής Ρύπων για την πενταετία 2008 – 2012, στην
Ελλάδα διατέθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ενωση δικαιώματα 67 εκατ. τόνων
CO2 το έτος. «Ταυτόχρονα πήραμε άλλους 5,5 εκατ. τόνους το έτος, με
σκοπό να χορηγηθούν σε επεκτάσεις των ήδη υπαρχουσών μονάδων ή σε
νεοεισερχόμενες βιομηχανικές εγκαταστάσεις», λέει στην «Κ» ο κ.
Σεβαστιανός Μοιρασγεντής, ερευνητής του Εθνικού Αστεροσκοπείου.
Δημιουργήθηκε έτσι μια αποθήκη δικαιωμάτων, δυναμικότητας 27,5
εκατ. τόνων για την πενταετία. Λόγω της κρίσης/ύφεσης, τα
δικαιώματα αυτά δεν αξιοποιήθηκαν τα πρώτα τρία χρόνια. Ετσι, το
υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής άρχισε τη
διαδικασία δημοπράτησης 10 εκατ. τόνων, με σκοπό την είσπραξη
χρημάτων. Από τη μια, λοιπόν, ήρθαν χρήματα «από το πουθενά», από
την άλλη, όμως, εκφράζεται η υποχώρηση της οικονομίας. Πάντως,
αναμένεται στο μέλλον να προχωρήσει η δημοπράτηση ακόμα 10 εκατ.
δικαιωμάτων, που όλα δείχνουν ότι θα μείνουν στα αζήτητα.
Από το 2013, όμως, τα πράγματα θα γίνουν πολύ δύσκολα, καθώς οι
εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής (και σε μικρότερο ποσοστό και οι άλλες)
θα πρέπει να αγοράζουν τα δικαιώματα ρύπων.
Δύσκολη περίοδος από 2013 – 2020
Εξαιρετικής δυσκολίας θα είναι η επόμενη, τρίτη, ευρωπαϊκή
περίοδος εμπορίας ρύπων, από το 2013 έως το 2020. Η βασική δυσκολία
είναι ότι από την 1η Ιανουαρίου του 2013 η ηλεκτροπαραγωγή
υποχρεούται να αγοράζει όλα τα δικαιώματα εκπομπών αερίων
θερμοκηπίου από δημοπρασίες, αντί για δωρεάν παροχή του μεγαλύτερου
μέρους τους, όπως γίνεται σήμερα. Αυτό θα οδηγήσει σε πολύ μεγάλη
επιβάρυνση του κόστους παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, ειδικά στην
Ελλάδα της μεγάλης συμμετοχής λιγνίτη. Το κόστος παραγωγής από
λιγνίτη μπορεί να ανέβει μέχρι και 25% – 30%.
Οι υπόλοιποι κλάδοι, από 1/1/2013 θα πάρουν το 80% των
δικαιωμάτων που αντιστοιχούν στην παραγωγή τους, με βάση όμως την
απόδοση των δέκα καλύτερων (από τη σκοπιά των χαμηλότερων εκπομπών)
αντίστοιχων μονάδων στην Ευρώπη. Τα υπόλοιπα δικαιώματα πρέπει να
τα αγοράσουν. Και βεβαίως δεν θα είναι μόνο το 20%, αλλά και η
διαφορά από τη «δεκάδα – υπόδειγμα». Το 2020 το ποσοστό της δωρεάν
χορήγησης πέφτει στο 30%.
Τις δημοπρασίες θα τις πραγματοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα
αποδίδει τα έσοδα στα αντίστοιχα κράτη-μέλη. Το 50% των εσόδων
αυτών πρέπει να πηγαίνει σε δραστηριότητες για την κλιματική
αλλαγή. Η ποσότητα των δικαιωμάτων που θα δημοπρατούνται πρέπει να
μειώνεται 1,74% τον χρόνο.
Από τη διαδικασία αυτή εξαιρούνται ορισμένοι κλάδοι που
θεωρούνται ότι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στον διεθνή ανταγωνισμό.
Στους κλάδους αυτούς θα χορηγείται το 100% των δικαιωμάτων, πάντα
με βάση τις 10 καλύτερες μονάδες.
Σημαντικές εξαιρέσεις από τις ρυθμίσεις αυτές έχουν πετύχει οι
χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.
Πρωτοπόρος η Ευρωπαϊκή Ενωση
Αν και το σύστημα «ανταλλαγής ρύπων» είχε εμφανιστεί σε μια πιο
απλή μορφή στις ΗΠΑ πριν από τις συζητήσεις για το Πρωτόκολλο του
Κιότο, ήταν η Ευρωπαϊκή Eνωση που προχώρησε πρώτη στην οργάνωση
ενός συστήματος εμπορίας ανταλλαγής δικαιωμάτων ρύπων. Το σύστημα
της Ε.Ε. περιλαμβάνει εγκαταστάσεις από συγκεκριμένους
βιομηχανικούς κλάδους (π.χ. ηλεκτροπαραγωγή, τσιμεντοβιομηχανία,
διυλιστήρια, χάλυβας κ.λπ.) και πάνω από κάποια όρια
δυναμικότητας.
Από την Ελλάδα συμμετέχουν περίπου 150 βιομηχανικές
εγκαταστάσεις, οι οποίες όμως παράγουν πάνω από το 50% των εκπομπών
αερίων του θερμοκηπίου.
Η πρώτη περίοδος εμπορίας της Ε.Ε., την τριετία 2005-2007, ήταν
δοκιμαστική και σφραγίστηκε από παταγώδη αποτυχία. Τα κράτη και η
Κομισιόν έδωσαν υπερβολικά πολλά δικαιώματα ρύπων στις
εγκαταστάσεις, με αποτέλεσμα σχεδόν κανείς να μην χρειαστεί
επιπλέον δικαιώματα, ούτε βέβαια να προβεί σε μειώσεις εκπομπών. Ως
αποτέλεσμα η τιμή του τόνου CO2 άγγιξε το μηδέν (κάτω από δέκα
λεπτά του ευρώ!) και το χρηματιστήριο των ρύπων κατέρρευσε.
Οικολογικές οργανώσεις κατηγόρησαν τότε την Κομισιόν για συμπαιγνία
με τις μεγάλες εταιρείες…
Τη δεύτερη περίοδο, την πενταετία 2008 – 12, όπου είχαμε και την
εφαρμογή του Πρωτοκόλλου του Κιότο, έγινε πιο αυστηρή κατανομή των
δικαιωμάτων, με σκοπό να υπάρξει περιορισμός των εκπομπών. Τα
Εθνικά Σχέδια Κατανομής που έστειλαν τα κράτη υπέστησαν περαιτέρω
περιορισμό – «κούρεμα» από την Κομισιόν κι επέστρεψαν πιο
αυστηρά.
Πολύ περιορισμένα ήταν τα όρια ειδικά στην ηλεκτροπαραγωγή,
γεγονός που δημιούργησε μεγάλη πίεση στη ΔΕΗ, η οποία λόγω του
λιγνίτη, αλλά και απαρχαιωμένων εγκαταστάσεων έχει ρυπογόνα
παραγωγή.
Στην Ελλάδα, τα δικαιώματα δεν επαρκούσαν το 2008, πρώτη χρονιά
του κανονικού συστήματος, καθώς οι εκπομπές CO2 ξεπέρασαν τους 69
εκατ. τόνους, έναντι 63,7 εκατ. που δικαιούμασταν. Αναγκαστική
συμμόρφωση έφερε η ύφεση και έτσι από το 2009 υπήρχε ισορροπία
εκπομπών – δικαιωμάτων, με μόνη εξαίρεση την ηλεκτροπαραγωγή, η
οποία είχε έλλειμμα δικαιωμάτων. Το 2010 οι εκπομπές συνολικά
καλύπτονταν από τα δικαιώματα, εκτός της ηλεκτροπαραγωγής.
Εντονη κριτική από επιστήμονες
Η αποτελεσματικότητα της εμπορίας ρύπων και των άλλων «ευέλικτων
μηχανισμών» έχει αμφισβητηθεί έντονα από σειρά επιστημόνων και
οικολογικών οργανώσεων. Παγκόσμια αίσθηση προκλήθηκε από την
παρέμβαση του φημισμένου καθηγητή του Πανεπιστημίου της Κολούμπια
και διευθυντή ερευνών της NASA, Τζέιμς Χάνσεν, προ διετίας: «Στην
πραγματικότητα διαιωνίζουν την ατμοσφαιρική ρύπανση την οποία
ισχυρίζονται ότι αντιμάχονται. Απλώς επιτρέπουν στους υπεύθυνους
για τη ρύπανση και στους χρηματιστές της Γουόλ Στριτ να γδάρουν τον
κόσμο, αποκομίζοντας δισεκατομμύρια δολάρια».
Πού εστιάζεται η κριτική; Κατ’ αρχήν, στο παράδοξο του
συστήματος, που έχει δημιουργήσει ήδη μια χρηματιστηριακή «φούσκα»,
αυτή τη φορά γεμάτη με οικολογικές ευαισθησίες: Οσο μειώνονται οι
εκπομπές αερίων (που υποτίθεται ότι είναι ο στόχος), τόσο πέφτει η
αξία των δικαιωμάτων ρύπανσης, άρα καταρρέει το σύστημα, που τελικά
χρειάζεται… ρύπανση για να επιβιώνει. Σαν τον αξέχαστο Θανάση
Βέγγο, που δεν μπορούσε να ζήσει στην εξοχή, εάν δεν έκανε βαθιές
εισπνοές μπροστά σε μια εξάτμιση! Αυτό εξάλλου έδειξε και η πρώτη
περίοδος του συστήματος στην Ε.Ε., όπου οι υπό επίβλεψη
εγκαταστάσεις αύξησαν τις εκπομπές CO2 κατά 0,4% το 2006 και 0,7%
το 2007.
Δεύτερο, το σύστημα εμπορίας ρύπων δεν αντέχει (και καταπολεμά)
την πιο καθαρή λύση: την πολιτική απόφαση που θα υποχρεώνει τις
βιομηχανίες να μειώσουν τις εκπομπές θερμοκηπίου. Για παράδειγμα,
τον Ιούνιο του 2011 οι χρηματιστηριακές τιμές των δικαιωμάτων
κατέρρευσαν από 17 ευρώ σε 11,71 τον τόνο CO2. O λόγος; Η
ανακοίνωση της Κομισιόν ότι σκοπεύει να εκδώσει οδηγία με την οποία
θα γίνεται υποχρεωτικός ο στόχος εξοικονόμησης ενέργειας 20% ώς το
2020. Βεβαίως η οδηγία δεν έχει εκδοθεί ακόμα…
Τρίτο, αμφισβητείται έντονα ο μηχανισμός των λεγόμενων πράσινων
επενδύσεων στις αναπτυσσόμενες χώρες (CDM), με στόχο την απόκτηση
δικαιωμάτων εκπομπών. Μεγάλη έρευνα του αμερικανικού Πανεπιστημίου
Στάνφορντ το 2009, οι οποίοι εξέτασαν σχεδόν όλα τα προγράμματα
CDM, απέδειξε ότι το μεγαλύτερο μέρος τους δεν οδηγεί σε πραγματική
μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.