Προσωπικές, οικογενειακές και εθνικές πορείες

Προσωπικές, οικογενειακές και εθνικές πορείες

4' 3" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Γ.Β. Δερτιλης

Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες

εκδ. Πόλις, σελ. 424

Ο καλός ιστορικός πρέπει πρώτα απ’ όλα να είναι καλός αφηγητής. Μόνο τότε μπορεί να αποδώσει και να «μετακενώσει» τις επεξεργασίες, τις ερμηνείες, τις αναγωγές και τις συνθέσεις τελικά των στοιχείων και των τεκμηρίων διαφόρων, αλλοτινών σχετικά, γεγονότων και εποχών. Ο καλός ιστορικός, ακόμα και όταν αποφασίζει να αφηγηθεί προσωπικά και οικογενειακά γεγονότα, δεν αφήνει την ιδιότητά του. Αυθόρμητα ή συνειδητά, εντάσσει τις πολύμορφες και πολυεπίπεδες προσωπικές διαδρομές στη συνολική κίνηση των πραγμάτων και αναδεικνύει τις συλλογικές κοινωνικές ροπές και τάσεις.

Ενας τέτοιος καλός ιστορικός, από τους πλέον σημαντικούς και αναγνωρισμένους, είναι βέβαια ο Γιώργος Δερτιλής. Μετά την πολύχρονη διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και σε μεγάλα ιδρύματα του εξωτερικού και τη συγγραφή πολλών και καθοριστικών βιβλίων για κρίσιμα ιστορικά και οικονομικά ζητήματα, αποφάσισε να μιλήσει πιο προσωπικά και να αφηγηθεί την ατομική του διαδρομή καθώς και αυτήν της οικογένειάς του. Το βιβλίο με τον τίτλο «Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες» είναι το αποτέλεσμα αυτής της απόφασης. Αποτελείται από πολλά κείμενα, σχετικά μικρής έκτασης, τα οποία δεν υπακούουν σε κάποια χρονική αλληλουχία αλλά πηγαινοέρχονται σε διάφορες περιόδους του παρελθόντος και στα πολλαπλά οικογενειακά παρακλάδια του συγγραφέα. Συγκροτούν δε μια αποσπασματική αυτοβιογραφία και εκθέτουν τον δικό του τρόπο πρόσληψης των προσωπικών και οικογενειακών συμβάντων αλλά και κρίσιμων γεγονότων της εγχώριας ιστορίας.

Τρεις θεματικές περιοχές

Στο σύνολο των κειμένων που απαρτίζουν το βιβλίο, είναι ευδιάκριτες και αντιληπτές τρεις θεματικές περιοχές, στενά βέβαια συνδεδεμένες μεταξύ τους.

Η πρώτη περιλαμβάνει τις μνήμες και τις αφηγήσεις για τα παιδικά του χρόνια, για τη μύησή του στον κόσμο και την ενηλικίωσή του αργότερα, για τη μαθητεία του στους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς, για την ενασχόλησή του με την πατρική επιχείρηση αρχικά και την επιλογή του να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ιστορία στην Αγγλία ύστερα και τέλος, για την εμπειρία του ως δασκάλου πια, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών πρώτα και στην Αμερική και τη Γαλλία, όπου και έκλεισε την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία. Στα κείμενα αυτά υπάρχει έντονη η παρουσία των γονέων του και βέβαια καταγράφεται, μαζί με την ηλικιακή εξέλιξη και η ιστορική συγχρονία της. Η πρώτη παιδική ανάμνηση, εξάλλου, που αφηγείται ο συγγραφέας, είναι η δολοφονία ενός νεαρού αγωνιστή του ΕΑΜ από τους Γερμανούς. Η περίοδος της Κατοχής και ο Εμφύλιος, η μουντή δεκαετία του ’50 στη συνέχεια, όπου ο επιχειρηματίας πατέρας προσπαθεί να στηθεί ξανά στα πόδια του, τα χρόνια του ’60 που κλείνουν με την επιβολή της δικτατορίας και οι «ομαλές» επόμενες δεκαετίες της επιστημονικής του πορείας, είναι το ιστορικό πλαίσιο που συνοδεύει τον αφηγητή στη διαδρομή του. Στιγμιότυπα και συμβάντα της Κατοχής, τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, οι σχολικές αναμνήσεις, ο θάνατος και η απώλεια του πατέρα, η προσωπική αντίληψη του πραξικοπήματος του ’67, που λίγο απείχε από το γκροτέσκο και όμως πέτυχε, οι εμπειρίες από το μεταδικτατορικό πανεπιστήμιο, προσλαμβάνονται και μεταπλάθονται σε ειρωνική αφήγηση, αλλά και σχολιάζουν από κάποια απόσταση τη νεοελληνική πολιτική και πολιτισμική ιστορία. Περιγράφουν δε και τους τρόπους διαβίωσης στην Κατοχή των αστών, την καταστροφή των περιουσιών, τη διάβρωση του ήθους και τις ανατροπές και στο εσωτερικό των ανώτερων τάξεων, τις συνθήκες της οικονομίας τη μεταπολεμική περίοδο, αλλά και τον συντηρητισμό των εκπαιδευτικών μηχανισμών, ακόμα και του φημισμένου Πειραματικού.

Στη δεύτερη διακριτή θεματική περιοχή των αφηγημάτων χαρτογραφείται από τον συγγραφέα η γενεαλογική αλλά και η κοινωνικοοικονομική διαδρομή των δύο οικογενειακών κλάδων του. Ο συγγραφέας επιστρέφει στο οικογενειακό του παρελθόν και στους τόπους της απαρχής του, στη Μάνη και στην Κρήτη. Προσπαθεί να εντοπίσει την καταγωγική του γραμμή καθώς και το πολυπλόκαμο συγγενικό δίκτυο, το οποίο εκτείνεται σχεδόν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ο Δερτιλής ακολουθεί την πορεία των προγόνων του και καταγράφει παράλληλα τη μεγάλη και τη «μικρή» ιστορία της εποχής τους, τα ήθη αλλά και τις ανατροπές τους, τους τρόπους επιβίωσης και εργασίας και την ιδιαίτερη εγχώρια ταξική κινητικότητα.

Ανάμεσα στις αφηγήσεις των αναμνήσεων και των μαρτυριών εμφιλοχωρούν συχνά κάποια κείμενα δοκιμιακής υφής, που συγκροτούν την τρίτη διακριτή ενότητα. Με τα κείμενα αυτά ο συγγραφέας «ξανακοιτάζει» ως ιστορικός κάποια ζητήματα που καθόρισαν και καθορίζουν ακόμα την ελληνική κοινωνία. Ενα από αυτά είναι ο Εμφύλιος, στον οποίο επανέρχεται συχνά. Είναι επικριτικός απέναντι και στις δύο παρατάξεις που αντιπαρατέθηκαν και θεωρεί ότι τα αποτελέσματά του είναι ακόμα υπαρκτά. Το αστικό ήθος είναι ένα ακόμα ζήτημα το οποίο απασχολεί τον Δερτιλή και ερμηνεύει τη σχετική του απουσία από τις εγχώριες ανώτερες τάξεις. Η τρέχουσα δε οξύτατη κρίση τον απασχολεί αρκετά, συγκρίνει τη δημαγωγική της αντιμετώπιση με προηγούμενες, όπως του 1893 και βλέπει τη διέξοδο στον αναστοχασμό των αιτιών που οδήγησαν την κοινωνία στη σημερινή τραγική της κατάσταση. Η απαισιοδοξία του όμως είναι έκδηλη, όταν γράφει ότι «σε μια Ελλάδα ανιστόρητη και αμνησιακή, η Ιστορία δεν μπορεί να διδάξει τίποτε».

Το βιβλίο του Δερτιλή είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον διότι, εκτός από τη γλαφυρή ροή και το ύφος της αφήγησης, συνταιριάζει με επιτυχία την αποσπασματική αυτοβιογραφία και την πιο προσωπική ματιά στα πράγματα με την πιο αυστηρή θεωρητική ιστορική οπτική.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή