«Στα βιβλία μου παρουσιάζω ανθρώπους που σε κάποια φάση της ζωής τους κάτι γίνεται, είτε από σύμπτωση είτε από τύχη, μοίρα, δικούς τους χειρισμούς, και όλα διαλύονται. Το ερώτημα, συνεπώς, είναι πώς θα γίνει να ξανασταθείς στα πόδια σου. Αυτό το ερώτημα με απασχολεί ουσιαστικά σε όλα μου τα βιβλία…», δήλωνε μεταξύ άλλων ο διάσημος Αμερικανός συγγραφέας Πολ Οστερ, μιλώντας στην κυριακάτικη «Καθημερινή» και στον συνάδελφο Ηλία Μαγκλίνη το περασμένο φθινόπωρο, λίγο πριν κυκλοφορήσει και στη χώρα μας ο «Αόρατος», το τελευταίο του μυθιστόρημα. Και ίσως το συγκεκριμένο απόσπασμα να είναι και η καλύτερη κριτική εισαγωγή γι’ αυτό το λεπτεπίλεπτο παζλ, που κατασκεύασε ο ιδιοφυής συγγραφέας, ζωντανεύοντας στο χαρτί την πορεία ενός ανθρώπου, που έπειτα από ένα απρόοπτο γεγονός παλεύει να ξανασταθεί στα πόδια του. Και το παλεύει, όπως θα δούμε στη συνέχεια, μια ολόκληρη ζωή.
Κεντρικός ήρωας του «Αόρατου» είναι ο Ανταμ Γουόκερ, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, το 1967 και επίδοξος λογοτέχνης. Μέσα στο κλίμα της αμφισβήτησης, των ιδεολογικών αναζητήσεων και των πολιτικών αναταραχών που σημαδεύουν τη δεκαετία της ενηλικίωσής του, ο Γουόκερ γνωρίζει ένα παράξενο ζευγάρι Γάλλων διανοουμένων, τον Ρούντολφ Μπορν, καθηγητή Πανεπιστημίου, πρώην αξιωματούχο των μυστικών υπηρεσιών και τη γοητευτική σύντροφό του Μαργκό. Ο Μπορν προσφέρεται να χρηματοδοτήσει την έκδοση ενός λογοτεχνικού περιοδικού από τον Γουόκερ και η Μαργκό προσφέρεται να τον μυήσει στον κόσμο του έρωτα και της λαγνείας. Αποτελώντας ένα ιδιότυπο ερωτικό τρίγωνο, θα συνεχίσουν να υποκρίνονται τους ευτυχισμένους, ώς το μοιραίο βράδυ που ο καθηγητής Μπορν θα μαχαιρώσει «δι’ ασήμαντον αφορμήν» έναν έγχρωμο άνδρα. Με αυτό το αποτρόπαιο περιστατικό και την εσπευσμένη επιστροφή του ζεύγους στη Γαλλία, τελειώνει το πρώτο μέρος του βιβλίου και η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του νεαρού φοιτητή.
Υστερα από 40 χρόνια
Το δεύτερο μέρος ξεκινάει κάπως ανορθόδοξα. Αφηγητής τώρα είναι ο επιστήθιος φίλος και παλαιός συμφοιτητής του Γουόκερ, Τζιμ Φρίμαν, που έχει εξελιχθεί σε έναν καταξιωμένο Αμερικανό συγγραφέα (persona του ίδιου του Οστερ).
Το 2007, σαράντα χρόνια αργότερα, λαμβάνει ταχυδρομικά από τον ετοιμοθάνατο Γουόκερ το χειρόγραφο ενός ημιτελούς βιβλίου, όπου ο κεντρικός ήρωας αφηγείται τον έρωτά του για τη Μαργκό, το απεγνωσμένο ταξίδι του στο Παρίσι το 1967, την κόντρα του με τον μυστηριώδη Μπορν. Κι ενώ ο αναγνώστης μένει με την εντύπωση ότι η σχέση με τη Μαργκό ουσιαστικά ανέκοψε την επαγγελματική του εξέλιξη και αποπροσανατόλισε τη ζωή του, ο ίδιος θα ομολογήσει πως αυτή η μοιραία σχέση στάθηκε μάλλον ένα προπέτασμα καπνού! Στην πραγματικότητα, η σχέση που σημάδεψε τη νεότητά του ήταν η αιμομεικτική σχέση με την αγαπημένη του αδελφή, που ένιωσε την ανάγκη να την καταγράψει αφότου κατάλαβε πως οι μέρες του ήταν πια μετρημένες.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ο Τζιμ Φρίμαν συναντά την αδελφή του Γουόκερ, προσπαθώντας να μάθει αν όντως υπήρξαν κάποτε εραστές. Κάπου εκεί, όμως, αντιλαμβανόμαστε ότι οι αναζητήσεις και οι απορίες του Τζιμ Φρίμαν δεν έχουν τελικά και τόσο μεγάλη σημασία γι’ αυτή τη μυθιστορία, που αλλάζει κάθε τόσο προσανατολισμό, αφού την αφηγούνται διαφορετικά πρόσωπα, προσθέτοντας ή αφαιρώντας πολύτιμες λεπτομέρειες στη βιογραφία ενός «αόρατου» ήρωα. Οπως, φυσικά, προσθέτει και αφαιρεί και ο ίδιος ο Φρίμαν, καθώς «καλλιεργείται» η υπόνοια στον επαρκή αναγνώστη ότι το χειρόγραφο του μακαρίτη πια Γουόκερ, που διαβάζει στο δεύτερο μέρος, δεν είναι ακριβώς το πρωτότυπο, αλλά έχει ξαναδουλευτεί και διορθωθεί από τον φημισμένο συγγραφέα.
Ο Πολ Οστερ σε κάθε σελίδα του μυθιστορήματος υποσκάπτει εντέχνως τις αφηγήσεις των ηρώων του, αποκαλύπτοντας έτσι και τη βαθύτερη πίστη του ότι ο τρόπος που διαβάζουμε το παρελθόν είναι καθαρά υποκειμενικός, πως δεν υπάρχει μία και καθαρή αλήθεια για τα γεγονότα που σημαδεύουν την ιστορία των ανθρώπων, παρά μονάχα θραύσματα αλήθειας σφηνωμένα σε διαφορετικές και αλληλοσυγκρουόμενες μαρτυρίες. Ολα όσα μαρτυρούν οι πρωταγωνιστές του οφείλουμε να τα δεχθούμε όπως ακριβώς είναι: ένας θρυμματισμένος γυάλινος κόσμος, που η λογοτεχνία φωτίζει το κάθε κομματάκι του, χωρίς εξαιρέσεις.
Πολ Οστερ, «Αόρατος», μυθιστόρημα
μτφ. Σπύρος Γιανναράς εκδ. «Μεταίχμιο» σελ. 162, τιμή 12 ευρώ