Για πρώτη φορά από συστάσεως ελληνικού κράτους, η πολιτική τάξη της χώρας καλείται να διαχειριστεί το παρόν και το μέλλον της Ελλάδας μόνη της. Η κηδεμονία των ξένων ελάμβανε κατά καιρούς μορφή ανοιχτής επέμβασης ή διακριτικής παρακολούθησης. Η ίδια η τύχη του Αγώνα κρίθηκε με την καθοριστική επέμβαση των τριών ναυάρχων (Κόδριγκτων, Χέυδεν, Δεριγνύ) στη ναυμαχία του Ναυαρίνου. Kατά τη διάρκεια της Επανάστασης, αλλά και στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, οι Προστάτιδες Δυνάμεις διαφέντευαν τις τύχες του τόπου μέσα από τη δημιουργία κομμάτων με σαφή ξενική αναφορά (Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό). Τότε χτίστηκαν οι σχέσεις εξάρτησης. Τη μετατροπή της οθωμανικής επαρχίας της νότιας απόφυσης των Βαλκανίων σε σύγχρονο κράτος, κατά τα μοναρχικά πρότυπα του 19ου αιώνα, ανέλαβαν οι Βαυαροί.
Στη συνέχεια και επί μακρόν την πρωτοκαθεδρία κράτησε η Αγγλία. Μέχρι και ο ίδιος ο Τσώρτσιλ έφτασε παραμονή Χριστουγέννων του 1944 στην Αθήνα στα υπόγεια του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία», για να στηρίξει τα αγγλικά συμφέροντα. Την Αγγλία διαδέχτηκε η Αμερική, η οποία με λιγότερο ή περισσότερο κυνικό τρόπο είχε άμεση παρέμβαση στον διορισμό κυβερνήσεων και λόγο στην άσκηση εξουσίας. Δεν αποτελεί μυστικό ότι οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις έπαιρναν «γραμμή» από την αμερικανική πρεσβεία, πριν ανακοινώσουν ως δικές τους τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί στην Ουάσιγκτον ή στα γραφεία και τα σαλόνια της εδώ πρεσβείας. Μετά τη μεταπολίτευση όλοι οι πρωθυπουργοί, πλην Κων/νου Καραμανλή και Κ. Σημίτη, έχουν φορμαριστεί στην Αμερική. Και ο Κ. Μητσοτάκης αρεσκόταν να επιδεικνύει τις ιδιαίτερες σχέσεις που διατηρούσε με την οικογένεια Μπους, πατέρα και υιό!
Από τη δεκαετία του ’80 και παρά την ένταξη στην Ε.Ε. οι εκάστοτε Ελληνες πρωθυπουργοί συνέχισαν να επιδιώκουν μετά την εκλογή τους να τύχουν πρόσκλησης στον Λευκό Οίκο. Εκεί, επιβεβαίωναν τους δεσμούς φιλίας και με την ευκαιρία εκλιπαρούσαν για τη διατήρηση της αμερικανικής βοήθειας σε αναλογία επτά προς δέκα σε σχέση με την Τουρκία. Παράλληλα, τα κοινοτικά πακέτα χρησίμευαν να βουλώσουν τις τρύπες που δημιουργούσε η εγχώρια διαχείριση.
Αυτό το καθεστώς κηδεμονίας αποτέλεσε το πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε η κοινωνία και η πολιτική τάξη που την εκπροσώπησε. Τα «κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας» κατά τον προσφυή τίτλο του βιβλίου του Κώστα Κωστή (Πόλις, 2013) δεν ενηλικιώθηκαν ποτέ. Παρέμειναν παιδιά άλλοτε σεβαστικά, άλλοτε ατίθασα και άτακτα, όμως παιδιά. Οταν χρειαζόταν, άλλοι έπαιρναν τις κρίσιμες αποφάσεις. Και όλοι βολεύονταν με αυτήν την κατάσταση, παρά την περί του αντιθέτου ρητορική. Η πολιτική μας τάξη, αντί να παίξει τον ρόλο που της αναλογούσε ως ελίτ για να καθοδηγήσει την κοινωνία, λειτούργησε στη λογική «ο πελάτης έχει δίκιο». Ετσι φτάσαμε στην εποχή του Μνημονίου, που έφερε τη χώρα να τελεί υπό πρόγραμμα και να δίνει καθημερινά πρωινή αναφορά στους δανειστές/ρυθμιστές των ελληνικών πραγμάτων. Ο ανορθολογικός σχεδιασμός του και η ελλιπής εφαρμογή του καθιστούν το Μνημόνιο την πλέον πρόσφατη και οδυνηρή έκφραση της κακοδαιμονίας της κηδεμονίας. Ενώ γνωρίζαμε ότι το Μνημόνιο δεν έφερε την κρίση, αλλά το αντίθετο, αρκεστήκαμε στη δαιμονοποίησή του και αφήσαμε χωρίς διαπραγμάτευση τη διευθέτησή του στα χέρια των εταίρων.
Πλην όμως οι συνθήκες αλλάζουν. Στην προοπτική εξόδου από το Μνημόνιο, η πολιτική μας τάξη υποχρεώνεται να συμπεριφερθεί επιτέλους σαν ενήλικας. Ομως, την έξοδο από την παιδική ηλικία ακολουθεί η εφηβεία. Με τις εξάρσεις της, τους παλικαρισμούς, τις μεταπτώσεις, τους ενθουσιασμούς και τις απογοητεύσεις της. Θα πάρει χρόνο μέχρι να κατασταλάξει, να βρει μία θέση και ένα ρόλο, να μάθει να κάνει συμβιβασμούς για να προχωρήσει στην επόμενη φάση.
Η χώρα όμως πρέπει να επιβιώσει. Εχει να επιλέξει είτε ανάμεσα σε μια πορεία μοναχική και απομονωμένη, με διαρκώς συρρικνούμενη σημασία και μόνο κατά φαντασία υπερήφανη. Είτε να ξαναγίνει ενεργό μέρος της ευρύτερης ευρωπαϊκής οικογένειας, την οποία, όμως, δεν θα βλέπει ως συνώνυμο των πακέτων βοήθειας, αλλά θα συμμετέχει σε αυτήν ισότιμα, απολαμβάνοντας τα δικαιώματα και αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα το μέρος της ευθύνης που συνεπάγονται. Το crash test είναι οι επικείμενες ευρωεκλογές. Στις οποίες θα πρέπει να προσέλθουμε όχι ως φτωχοσυγγενείς, αλλά με συγκεκριμένες προτάσεις. Για να ξεπεραστεί η κρίση εντός του ευρωπαϊκού πλαισίου, με ένα εθνικό ολοκληρωμένο σχέδιο ανασυγκρότησης της χώρας. Οι καιροί απαιτούν συγκλίσεις και όχι αποκλίσεις και κυρίως ενωτικά σχήματα. Δεν διαθέτουμε την πολυτέλεια πολυδιάσπασης. Σε κάθε περίπτωση, τις αποτυχίες ή επιτυχίες θα τις λουστούμε ή θα τις γευτούμε όλοι μαζί.
*Ο κ. Τάκης Αναστόπουλος είναι τ. διευθυντής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.