ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΑΓΚΛΑΡΑΣ
Θεωρίες Κοινωνικών Συστημάτων: Parsons, Luhmann Habermas
εκδ. Ι. Σιδέρης
Στο νέο του βιβλίο Θεωρίες Κοινωνικών Συστημάτων: Parsons, Luhmann Habermas, ο Βασίλης Μαγκλάρας φέρνει εις πέρας μια πρωτότυπη για την ελληνική κοινωνιολογική βιβλιογραφία και ιδιαιτέρως απαιτητική συγκριτική μελέτη. Πρωτότυπη, διότι στο πλαίσιο της κοινωνιολογικής θεωρητικής παράδοσης της χώρας μας είναι η πρώτη φορά που δημοσιεύεται μια συγκριτική μελέτη των τριών θεωρητικών και απαιτητική, διότι η σύγκριση τριών θεμελιωτών της κλασικής και σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας, με αναφορά στη θεωρία τους των κοινωνικών συστημάτων, αποτελεί από μόνο του ένα εγχείρημα με ιδιαίτερες δυσκολίες και κινδύνους.
Ακόμα και στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία, παρά τις πολλαπλές μελέτες γύρω από το έργο του Parsons, του Luhmann και του Habermas, κατά μόνας και κάποιες συγκριτικές μελέτες ανά ζεύγη θεωρητικών, η σύγκριση της θεωρίας τους των κοινωνικών συστημάτων και των τριών θεωρητικών δεν έχει επιχειρηθεί συστηματικά. Οι αναφορές περιορίζονται συνήθως στην αξία της παρσονικής συστημικής θεωρίας για την κοινωνιολογία και στον τρόπο που η εν λόγω θεωρία έγινε η βάση για τη συγκρότηση των αντίστοιχων θεωριών του Luhmann και του Habermas.
Ο συγγραφέας ξεκινάει τη μελέτη του από τη θεωρία του κοινωνικού συστήματος του Parsons, τον πρωτοπόρο του συστημικού – λειτουργιστικού μοντέλου ερμηνείας των κοινωνικών φαινομένων, ο οποίος μέσα από την πλούσια εργογραφία του άνοιξε τον δρόμο για τη μελέτη της ατομικής και κοινωνικής δράσης υπό το πρίσμα ενός συστήματος αλληλεπιδρώμενων λειτουργιών. Ο Parsons διεκδικεί μέσα από τις αναλύσεις του να συγκροτήσει ένα γενικό πλαίσιο μελέτης όλης της κοινωνικής δράσης, το μεθοδολογικό επιστέγασμα όλων των κοινωνικών επιστημών. Διεκδικεί επίσης να συγκροτήσει μια συνεκτική επιστημονική θεωρία ερμηνείας των κοινωνικών σχέσεων, η οποία δεν θα είναι ούτε θετικιστική ούτε και σχετικιστική.
Η θεωρία του Luhmann από την άλλη, αξιοποιώντας, κυρίως υπόρρητα, ορισμένες από τις μεθοδολογικές παραδοχές της συστημικής θεωρίας του Parsons, τραβάει στα άκρα το συστημικό μοντέλο θεωρίας, με αποτέλεσμα το υποκείμενο δράσης να χάνεται εντελώς στο πλαίσιο μιας «ακραίας» λειτουργιστικής θεωρίας των κοινωνικών σχέσεων. Ο έλεγχος των ατόμων για ορισμένες πτυχές της κοινωνικής τους ζωής έχει χαθεί πλήρως, κατά τον Luhmann, στη σύγχρονη κοινωνία και αυτό είναι το αποτέλεσμα της εντεινόμενης κοινωνικής διαφοροποίησης και της αύξησης της πολυπλοκότητας των κοινωνικών συστημάτων. Ο Habermas από την άλλη, αξιοποιεί τη συστημική ανάλυση των κοινωνικών φαινομένων και αποδέχεται την απώλεια ελέγχου της κοινωνίας στο πεδίο του Συστήματος, δηλαδή, στην οικονομία και την πολιτική. Ωστόσο, επιζητά με την επικοινωνιακή του θεωρία την ανάσχεση της απο-ανθρωποποίησης του σύγχρονου κόσμου, τουλάχιστον στο πεδίο του Βιόκοσμου.
Ο συγγραφέας στη μελέτη του αφιερώνει ένα υποκεφάλαιο στο μεθοδολογικό ρεύμα του νεολειτουργισμού, το οποίο ερείδεται εν πολλοίς και αυτό στην κοινωνιολογική παράδοση που οικοδόμησε ο Parsons. Ο νεολειτουργισμός επιδίωξε να θεραπεύσει τα μεθοδολογικά προβλήματα της ώριμης παρσονικής θεωρίας, επιστρέφοντας, κατά μια έννοια, πίσω στην πρώτη φάση του έργου του και ειδικά στο Η Δομή της Κοινωνικής Δράσης. Ωστόσο, το εγχείρημα του νεολειτουργισμού, όπως διαπιστώνει ο συγγραφέας, υπήρξε περισσότερο μια παρέμβαση «επιδιόρθωσης» της παρσονικής θεωρίας, παρά μια πρωτότυπη θεωρητική εργασία ερμηνείας των σύγχρονων κοινωνικών φαινομένων.
Συνολικά, η μελέτη του Βασίλη Μαγκλάρα αποτελεί μια αξιόλογη συμβολή στην ελληνική βιβλιογραφία της κοινωνικής θεωρίας. Οι αναλύσεις του ρίχνουν φως σε σημαντικά μεθοδολογικά και επιστημολογικά προβλήματα της σύγχρονης κοινωνιολογίας, συνδέοντας τρεις κλασικές θεωρίες των κοινωνικών συστημάτων σε έναν ενιαίο θεωρητικό διάλογο.
* Ο κ. Χαράλαμπος Οικονόμου είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.