Σε δύο χρόνια, μέσα στο 2016, η Εθνική Βιβλιοθήκη (Ε.Β.) θα μεταφερθεί στο νέο κτίριο του Ρέντσο Πιάνο στο Φαληρικό Δέλτα. Με την ταχύτητα που εξελίσσεται η ψηφιακή τεχνολογία κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια πώς θα είναι το τοπίο των Βιβλιοθηκών σε μια διετία. Η συζήτηση που έχει ήδη ανοίξει, με πρωτοβουλία του πρωτοποριακού δικτύου Future Library, διερευνά τάσεις και προτάσεις, καταγράφει την ανάγκη για μάθηση, τη μετάβαση από την κατανάλωση της πληροφορίας στη δημιουργία της γνώσης, ενσωματώνει νέες συμπεριφορές επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης και σκέψης.
Στην προσπάθεια συνένωσης του ψηφιακού κόσμου με τον κόσμο της μάθησης ποιος θα είναι ο ρόλος της Ε.Β.; Ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της, Σταύρος Ζουμπουλάκης, διευκρινίζει ότι «πρέπει να είναι η κεφαλή του συστήματος δημόσιων βιβλιοθηκών, αλλά η ίδια δεν είναι δημόσια βιβλιοθήκη. Πρέπει να αποκτήσει προσανατολισμό το περιεχόμενο των συλλογών της».
Η «Κ» συμμετέχει ενεργά στον διάλογο για τις βιβλιοθήκες του μέλλοντος, με το ρεπορτάζ και την αρθρογραφία της. Σήμερα, ανακινεί τον προβληματισμό μέσα από δύο συναντήσεις. Η πρώτη έγινε στην Εθνική Βιβλιοθήκη ανάμεσα στον Σταύρο Ζουμπουλάκη, στον Γιάννη Τροχόπουλο, διευθυντή του οργανισμού «Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος» και στη Λένια Βλαβιανού, υπεύθυνη Επικοινωνίας του ΙΣΝ. Η δεύτερη, στο Μουσείο Μπενάκη, με συνομιλητές τον Δημήτρη Πρωτοψάλτου, διευθυντή του δικτύου Future Library, τη Maija Berndtson, πρώην διευθύντρια της Βιβλιοθήκης του Ελσίνκι και τον Βρετανό John Kieffer, συν-διευθυντή της δημιουργικής πλατφόρμας John3Shelagh.
«Πρέπει να δώσει έμφαση στον ελληνισμό»
«Η Εθνική Βιβλιοθήκη βρίσκεται στην πιο αντιφατική στιγμή της ιστορίας της» λέει ο Στ. Ζουμπουλάκης και εξηγεί: «Από τη μια πλευρά λύνει με τον ιδανικότερο τρόπο το κτιριακό της πρόβλημα, από την άλλη ο ίδιος ο θεσμός της Ε.Β. βρίσκεται σε δεινή κρίση για πολλούς λόγους, με βασικότερο την κατ’ έτος μείωση του προϋπολογισμού της». Μέσα στα ερχόμενα δύο χρόνια πρέπει όχι μόνο να αντέξει αλλά και να σχεδιάσει και να οργανώσει το τεράστιο έργο της μετεγκατάστασής της. Το φορτίο είναι μεγάλο, αποτιμά ο κ. Ζουμπουλάκης. Επιπλέον, η μετακόμιση προϋποθέτει απογραφή. Κι εδώ, οι πληροφορίες είναι αντικρουόμενες. Υπάρχουν τρεις διαφορετικές εκδοχές για τα τεκμήριά της: κυμαίνονται από 700.000 – 800.000 έως 2 εκατ. «Που σημαίνει επί της ουσίας ότι δεν ξέρει τι έχει. Γιατί μια απόκλιση 5 – 10.000 μπορεί να είναι ένα ανεκτό λάθος. Θα γίνει λοιπόν τώρα εξαρχής απογραφή: ένα – ένα τεκμήριο. Η συνεργασία ανάμεσα στην Ε.Β. και το future library, η οποία έχει ήδη ανακοινωθεί, θα βοηθήσει την Ε.Β. στο έργο της μετάβασης και σε άλλες δράσεις που είναι απαραίτητες για τη σωστή λειτουργία της. Ομως δεν θα καλυφθούν δαπάνες. Το κράτος οφείλει να στηρίξει την Ε.Β. έστω και στο μικρό μέρος των λειτουργικών αναγκών της. Να μπορούμε να πληρώσουμε νερό, φως, τηλέφωνο» καταλήγει ο πρόεδρος της Εφορευτικής Επιτροπής.
«Το μέγεθος του έργου απαιτεί ενθουσιασμό. Οχι με την έννοια της αφέλειας αλλά της προσήλωσης» παρεμβαίνει ο κ. Τροχόπουλος. «Η δωρεά του Ιδρύματος μπορεί να δημιουργήσει μια άλλη βιβλιοθήκη».
– Το «άλλη», στο οποίο αναφέρεστε, τι χαρακτηριστικά θα έχει;
– Στ. Ζ.: Πρέπει να ανοίξει ένας δημόσιος διάλογος για το τι είδους Ε.Β. χρειαζόμαστε στη σημερινή εποχή. Μέσα από τη συζήτηση θα έρθουν και οι συγκλίσεις.
– Γ. Τροχ:. Στη Ν. Υόρκη, για παράδειγμα, συζητούν αν η New York Public Library θα έχει και δανειστική βιβλιοθήκη. Το κεντρικό του κτίριο ήταν αποκλειστικά χώρος έρευνας, δεν περιελάμβανε δανεισμό. Οι αντιδράσεις ήταν τρομακτικές από τους ερευνητές. Δεν ήθελαν να γίνει δανειστική για να μη «χάνονται» βιβλία. Με τον διάλογο αρχίζει να υπάρχει σύγκλιση. Πρέπει να βλέπει κανείς στο μέλλον.
– Πώς θα είναι «παρόν» το Ιδρυμα σε αυτόν τον διάλογο;
– Λ. Βλ.: Το Ιδρυμα δεν προσφέρει το κέλυφος και ύστερα γυρνάει την πλάτη του. Εχει ξεκινήσει με μελέτες από το 2006. Μελέτες σκοπιμότητας, βιωσιμότητας, αρχαιολογικές, ποιος θα είναι ο αντίκτυπος, κοινωνικός, περιβαλλοντικός, προσπαθούμε να προικίσουμε τη δωρεά με όλες τις υποστηρικτικές πληροφορίες. Το Ιδρυμα δεν υποκαθιστά την Πολιτεία, όπως έχει πει και ο πρόεδρός του κ. Δρακόπουλος. Είμαστε εδώ για να συμπληρώνουμε όπως μπορούμε. Είμαστε από δίπλα, βήμα βήμα, για να βοηθήσουμε και πέραν της δωρεάς, στη μετάβαση. Οταν υπάρχουν ιδέες και άνθρωποι, θα υπάρξουν και βιώσιμες λύσεις τις οποίες το Ιδρυμα είναι διατεθειμένο να υποστηρίξει.
Ψηφιακές δυνατότητες
– Στ. Ζ.: Το τοπίο των Βιβλιοθηκών αλλάζει ριζικά λόγω ψηφιακών δυνατοτήτων. Η Ε.Β. δεν είναι δημόσια βιβλιοθήκη και δεν μπορεί να παίζει αυτόν τον ρόλο. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να έχει προγράμματα φιλαναγνωσίας. Δεν μπορεί, επίσης, να έχει τα πάντα. Πρέπει να αποκτήσει προσανατολισμό το περιεχόμενο των συλλογών μας. Θα καταθέσω την άποψή μου στη συζήτηση που θα γίνει. Για την Ε.Β. το πεδίο που θα μπορούσε να αναπτυχθεί είναι ο ελληνισμός. Να μην υπάρχει ερευνητής στον πλανήτη που να προσπεράσει την Ε.Β. αν μελετάει την αρχαία, βυζαντινή και νεότερη Ελλάδα.
– Είναι εφικτό;
– Στ. Ζ.: Είναι δύσκολο. Ο εμπλουτισμός δεν είναι το σημαντικότερο πρόβλημα. Υπάρχουν τρόποι να γίνει χωρίς υποχρεωτικά αγορές.
– Γ. Τροχ.: Οταν λέμε ότι συστρατευόμαστε «σε κάτι που δεν θα ζήσουμε εμείς, αλλά τα παιδιά μας», σε μια Εθνική Βιβλιοθήκη που θα λαμπρύνει την ιστορία του τόπου σε 20 χρόνια από τώρα, δίνουμε ένα στίγμα σοβαρότητας για το πού βρισκόμαστε και πόσο μεθοδικά δουλεύουμε. Ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε, ουσιαστικά, για τη φυσιογνωμία μιας χώρας.
– Στ. Ζ.: Δεν πρωτοπάς στην Ε.Β. Πρέπει να έχει προηγηθεί η βιβλιοθήκη του σχολείου σου, του σπιτιού σου, του δήμου, κ.ο.κ. Αν δεν προϋπάρξει η εξοικείωση του κόσμου με τις Βιβλιοθήκες μην περιμένουμε ότι ξάφνου θα μπει στην Ε.Β. για να ερευνήσει. Δεν είναι το πρώτο βήμα.
– Γ. Τροχ.: Τρία είναι τα σημεία που απασχολούν έναν μεγάλο οργανισμό σήμερα. Πρώτον, η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού, οι δεξιότητες που πρέπει να έχει, η προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα. Χρειάζεται εκπαίδευση για να μπορεί να εξυπηρετηθεί το κοινό στην ψηφιακή εποχή. Δεύτερον, να απαντήσει στο ερώτημα αν θα μεταφέρει μόνο τις συλλογές ή θα δημιουργήσει και ένα μπουκέτο υπηρεσιών. Το ευτύχημα είναι ότι οι άνθρωποι ξεχνάνε! Δεν θυμούνται την ταλαιπωρία του παρελθόντος, σε μια δεδομένη στιγμή στην Ε.Β., για παράδειγμα, αλλά την ικανοποίηση που εισπράττουν στον παρόντα χρόνο. Τρίτον, να δημιουργηθεί ροή κοινού, επιστημόνων, ερευνητών. Νομίζω ότι θα καταπλαγούμε από το πόσοι άνθρωποι ενδιαφέρονται. Ετσι θα γίνει η Εθνική Βιβλιοθήκη μια στέγη για τη νέα Ελλάδα.
– Αν σας ζητούσα να επιλέξετε με μια λέξη το στίγμα της προσπάθειάς σας για τα ερχόμενα χρόνια, ποια θα ήταν αυτή;
– Γ. Τροχ.: Το 2013 κατακτήθηκε η εμπιστοσύνη. Το 2014 είναι η χρονιά της συνεργασίας, και, στη συνέχεια, της αποκάλυψης.
– Λ. Βλ.: Να γνωρίσουμε τους επισκέπτες του Κέντρου Πολιτισμού και να μας γνωρίσουν και εκείνοι. Το 2015 θα κλιμακωθεί η προσπάθεια, ώστε να υπάρχει η ανυπομονησία για το έργο.
– Στ. Ζ.: Τα πράγματα είναι εύθραυστα σ’ εμάς… Συνοψίζοντας θα έλεγα ότι αισιοδοξώ για το μέλλον της Εθνικής Βιβλιοθήκης, για το παρόν της επιθυμώ αξιοπρεπή κανονικότητα λειτουργίας και έναν καλό σχεδιασμό της μετάβασης. Θέλουμε, πρώτα απ’ όλα, να έχουμε νερό, τηλέφωνο και φως.