Πού είναι οι εποχές που η τηλεόραση στην Ελλάδα, ακόμα και η συνδρομητική, προέβαλε τις σειρές με καθυστέρηση δύο και τριών σεζόν! Μεθαύριο, μόλις 48 ώρες από την προβολή του στην Αμερική, θα προβάλλεται στη Nova το 7ο επεισόδιο του «True Detective», αυτής της σκοτεινής ιστορίας αναζήτησης ενός σίριαλ κίλερ στα ξεροχώραφα της Λουιζιάνα, που έχει προκαλέσει φρενίτιδα παγκοσμίως. Και όμως, ακόμη και συνδρομητές θα το έχουν ήδη παρακολουθήσει από το προηγούμενο βράδυ.
Το φαινόμενο που ξεκίνησε πριν από αρκετά χρόνια με το «Lost», το «24» και τους «Sopranos», για να γίνει σήμερα καθεστώς με σειρές όπως το «House of Cards» και το «Breaking Bad», είναι μη ανιχνεύσιμο από τα εργαλεία μέτρησης της τηλεθέασης στη χώρα. Μια ενημερωμένη, κρίσιμη μάζα τηλεθεατών έχουν αφήσει οριστικά κάτω το τηλεκοντρόλ, παρακολουθώντας αποκλειστικά και μετά μανίας ξένες τηλεοπτικές σειρές, κάποιοι ενοικιάζοντάς τες και οι περισσότεροι «κατεβάζοντάς» τες από το Ιντερνετ, στην πιο διαδεδομένη και «νομιμοποιημένη» παρανομία των ημερών μας.
Ο Γιάννης, 33, έχει εδώ και χρόνια απενεργοποιήσει την τηλεόραση στο σπίτι. «Το 2007 ζητούσα στο videoclub να μου κρατήσουν τα επόμενα επεισόδια του “24” και του “Prison Break”. Οταν ήρθε το broadband στη ζωή μας, δεν ξαναμπήκα σε videoclub, παρά μόνο για να χαλάσω ρέστα από ταξί». Η πρώτη σειρά που κατέβασε ήταν το «Friends», ακολούθησαν το «Seinfeld» και το «Twin Peaks» και μετά το χάος. «Εχω “κατεβάσει” δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες σειρές. Εχω αγοράσει μερικά box sets από τις πιο αγαπημένες μου, αλλά ακόμα και αυτές, αρχικά τις είδα παράνομα κατεβασμένες. Καμιά φορά νιώθω λίγο άσχημα. Αλλά μετά βγαίνει το καινούργιο επεισόδιο “True Detective” και ξεχνιέμαι».
Η Μανίνα, 37, έμαθε να «κατεβάζει» μόλις πριν από ενάμιση χρόνο παρακολουθώντας ένα tutorial στο YouTube. «Εκτοτε βλέπω μανιακά σειρές. Η αλήθεια είναι πως με επηρέασε το πόσο βλέπω σινεμά. Οταν ξεκινάς μια σειρά βυθίζεσαι μέσα της, οι χαρακτήρες χτίζονται, τους γνωρίζεις περισσότερο, γίνονται μέρος της ζωής σου. Οταν έβλεπα “Breaking Bad”, έβγαινα με τους φίλους μου, με ρωτούσαν τι νέα και ένιωθα ότι έχω να τους πω ένα σωρό, όταν στην πραγματικότητα ήταν τα νέα από τη ζωή του Μίστερ Γουάιτ και του Τζέσι Πίνκμαν».
Αυτή η αίσθηση «συνέχειας» ήταν που οδήγησε και την Αθηνά, 42, να «κολλήσει». «Ολα ξεκίνησαν σε μια περίοδο πένθους και αϋπνίας. Ανακάλυψα ότι ήταν πολύ πιο αποδοτικό να βλέπω ήρωες που ήδη γνωρίζω παρά να ψάχνω μια ικανοποιητική ταινία κάθε μέρα. Απαιτούσε λιγότερη ψυχική προσπάθεια από μέρους μου – και ήμουν ήδη πολύ εξαντλημένη». Μεταφράστρια στο επάγγελμα, είχε ηθικό δίλημμα σε σχέση με το downloading. «Ενοικίαζα dvd, αλλά ύστερα το μεγάλο DVDάδικο της γειτονιάς εξαντλήθηκε. Δεν πέρασα εύκολα τη γραμμή. Την πέρασα λίγο καιρό μετά, με το live streaming. Επειδή όμως παίρνω κάποια λεφτά κάθε χρόνο από ένα φορέα που με αποζημιώνει για το πνευματικό μου έργο που φωτοτυπείται χωρίς άδεια, αποφάσισα τουλάχιστον να μην ξαναπάρω λεφτά για τον λόγο αυτό». Περίπλοκες ηθικές εξισώσεις που θα έκαναν σπουδαίο επεισόδιο στο «Good Wife».
Δεν είναι μόνο η ποιοτική εκτόξευση των ξένων τηλεοπτικών προϊόντων που αναγνωρίστηκε από το κοινό. Ούτε απλώς η εύκολη πρόσβαση σε αυτά που έδωσε το γρήγορο Ιντερνετ. «Η ανάδυση του social internet δημιούργησε καινούργιες σχέσεις μεταξύ ανθρώπων που δεν έχουν κοινή ιστορία, κοινό background», λέει ο Γιάννης. «Αυτή η on-line κοινότητα χρειάστηκε να θεμελιώσει την αίσθηση του “συνανήκειν” σε κάποιο καινούργιο στοιχείο. Οι ταινίες, η μουσική, οι σειρές αναδεικνύονται στον παράγοντα αυτό. Πάντοτε οι ανθρώπινες κοινωνίες χρησιμοποιούσαν τις ιστορίες, τα παραμύθια, τα έπη, τις σάγες, τα τραγούδια, για να μιλήσουν εμμέσως για τα ζητήματα που τις αφορούν. Και τώρα το ίδιο συμβαίνει, απλώς την εμπειρία τη μοιραζόμαστε στο Facebook».
Και αποκτήσαμε νέο βραχνά: τα spoilers. Η Μανίνα αποφεύγει να μπαίνει στα social media όταν προβάλλονται σημαντικά επεισόδια σε σειρές που βλέπει. «Παρ’ όλα αυτά δεν απέφυγα το χειρότερο σπόιλερ στην ιστορία, αυτό για το Red Wedding του “Game of Thrones”. Κάποιος είχε ξυπνήσει νωρίς και το είχε δει, προκειμένου να μας πει στο Facebook πόσο έξυπνος είναι που το είχε προβλέψει. Του έκανα χαμό στο inbox».
Ο νέος «χρυσούς αιών» της τηλεόρασης
Στην Ελλάδα ο Ντάνιελ Μέντελσον είναι γνωστός ως μεταφραστής του Καβάφη. Ωστόσο, στην Αμερική είναι γνωστός για τα κριτικά του δοκίμια πάνω σε τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές ταινίες, στο The New Yorker και το The New York Review of Books. Μιλώντας μου στο τηλέφωνο τις προάλλες, μου έλεγε πως εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες στην Αμερική περνάνε τον «νέο χρυσό αιώνα της τηλεόρασης».
«Ο λόγος που συνέβη αυτό», εξήγησε, «ήταν πρακτικός: λόγω της καλωδιακής τηλεόρασης. Οσο τα δίκτυα ήλεγχαν τη διαφήμιση, απέρριπταν το περιεχόμενο. Μόλις τα καλωδιακά κανάλια έκαναν τις δικές τους παραγωγές, η τηλεόραση απελευθερώθηκε: απέκτησε λοξή ματιά, έγινε σέξι, σκοτεινή, προκλητική. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι βέβαια η HBO, η οποία το 1997 έκανε το μεγάλο “μπαμ” με τους “Σοπράνος”, το 2002 με το αριστουργηματικό “The Wire” κ.ά.
»Ο πρώτος “χρυσός αιώνας της αμερικανικής τηλεόρασης” ήταν η δεκαετία του ’50, με εξαιρετικούς σεναριογράφους, συγγραφείς, σκηνοθέτες που ήθελαν να εξερευνήσουν τις πιθανότητες που προσέφερε το νέο μέσο. Από τη δεκαετία του ’60 άλλαξε αυτό, καθώς επικράτησε η λογική των μεγάλων δικτύων, των τηλεπαιχνιδιών κτλ. Το 1950, όμως, γεννήθηκαν και τα sit-coms (Situation Comedy, καταστάσεις κωμωδίας). Δεν είναι πάντως τίποτα περισσότερο από τη “νέα κωμωδία” του 4ου αιώνα π.Χ., του Μενάνδρου. Ο Αριστοφάνης ήταν το “Saturday Night Live”, πολιτική σάτιρα, ενώ ο Μένανδρος είχε σκεφτεί πρώτος ότι αν βάλεις έξι χαρακτήρες σε ένα δωμάτιο κάτι αστείο θα προκύψει – όπως στο πασίγνωστο “Friends”! Αλλά αυτό είχε ξεκινήσει από πολύ πιο νωρίς».
Ο Μέντελσον έχει και στο παρελθόν αναφερθεί στο «Wire» με παραπομπές στην αρχαία τραγωδία. «Από πολύ νωρίς κατάλαβα ότι οι Ελληνες τραγικοί έθεσαν τα θεμέλια όλων αυτών των αφηγήσεων, γι’ αυτό και όποτε κάποιοι μου λένε τι δουλειά έχεις εσύ με την ποπ κουλτούρα, ένας κλασικός φιλόλογος, τους λέω ακριβώς επειδή ξέρω την κλασική κουλτούρα, κατέχω και την ποπ. Πραγματικά, το “Wire” είναι σαν να έχει βγει από τον Αισχύλο και την “Ορέστεια” και το νέο “Battlestar Galaktica” από την “Αινειάδα”».
Πρέπει βέβαια να πούμε ότι και στη Δανία και στο Ισραήλ έχουμε τελευταία εξαιρετικά δείγματα τηλεόρασης. Το «In Treatment» και το «Homeland», που είχαν μεγάλη επιτυχία στις ΗΠΑ, βασίζονταν σε εκπληκτικές ισραηλινές σειρές.
Σύμφωνα με τον Αμερικανό συγγραφέα και κριτικό, με σειρές όπως το «The Wire» ή πιο πρόσφατα το «Boardwalk Empire», το «Six Feet Under» κ.ά., «η σύγχρονη τηλεόραση αποκτά διαστάσεις κλασικού μυθιστορήματος του 19ου αιώνα. Οι σειρές αυτές έχουν ανάλογο βάθος σε αφηγηματικό επίπεδο, σε νοήματα κ.ά. Την ίδια στιγμή έχουν το στοιχείο των επεισοδίων: όπως τα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα δημοσιεύονταν στις εφημερίδες σε συνέχειες».