Εκπαίδευση δύο κοινωνικών ταχυτήτων στην Αμερική

Εκπαίδευση δύο κοινωνικών ταχυτήτων στην Αμερική

8' 44" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Στην προηγούμενη καριέρα μου ήμουν θιασώτης των συνδικάτων. Τώρα δεν είμαι. Εχουν γίνει εμπόδιο για την πρόοδο της εκπαίδευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες». Ο Μάικ Μπακάλης, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας διαχείρισης σχολείων American Quality Schools, μιλάει ευθέως – ίσως επειδή δεν είναι πια πολιτικός. Πρώην αναπληρωτής υφυπουργός Παιδείας των ΗΠΑ επί προεδρίας Τζίμι Κάρτερ, αλλά και υποψήφιος των Δημοκρατικών για τη θέση του κυβερνήτη του Ιλινόι, ο δρ Μπακάλης από το σημερινό του πόστο βλέπει με διαφορετικό μάτι τους συνδικαλιστές των δασκάλων, που έχουν διαχρονικούς δεσμούς με το κόμμα του.

Η συνάντηση με τον κ. Μπακάλη και τον κ. Χάρη Πατρινό, manager εκπαίδευσης στην Παγκόσμια Τράπεζα (ο οποίος όμως ξεκαθάρισε εξαρχής ότι θα μιλήσει «προσωπικά» και όχι ως εκπρόσωπος της Τράπεζας), έλαβε χώρα στο εστιατόριο της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης, στο πλαίσιο της συμμετοχής τους στο πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιδιωτικών Εκπαιδευτηρίων. Στη θέα δέσποζε η Ακρόπολη και, πιο νότια, η ασημένια θάλασσα ενός ακόμα ηλιόλουστου χειμερινού απογεύματος – «έτη φωτός» μακριά από τις πολικές θερμοκρασίες της Ουάσιγκτον και του Ιλινόι.

Τα σχολεία υπό τη διαχείριση της μη κερδοσκοπικής εταιρείας που διευθύνει ο κ. Μπακάλης είναι charter schools. Οπως εξηγεί: «Το κίνημα των charter schools ξεκίνησε στην πολιτεία της Μινεσότα στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Η βασική ιδέα ήταν η απελευθέρωση από ασφυκτικούς γραφειοκρατικούς κανόνες, που θα επέτρεπε την εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων στην εκπαίδευση. Το τίμημα του αυξημένου αυτού βαθμού ελευθερίας είναι ένα αυξημένο επίπεδο λογοδοσίας σε σχέση με το παραδοσιακό δημόσιο σχολείο. Αν αυτά τα σχολεία δεν πετύχουν καλές επιδόσεις, κινδυνεύουν με κλείσιμο – μάλιστα, πολλά έχουν όντως κλείσει». Η φοίτηση στα charter schools είναι δωρεάν.

Πώς ξεκινάει να λειτουργεί ένα τέτοιο πειραματικό σχολείο; «Οποιαδήποτε ομάδα πολιτών μπορεί να καταθέσει την πρότασή της», τονίζει ο κ. Μπακάλης. Οσο για τους φορείς αδειοδότησης, «οι νόμοι διαφέρουν σε κάθε πολιτεία. Στο Ιλινόι, όπου κατοικώ, μόνο η τοπική σχολική περιφέρεια έχει δικαιοδοσία να δώσει άδεια για την ίδρυση ενός charter school. Στη γειτονική πολιτεία της Ιντιάνα, μπορεί κι ένα πανεπιστήμιο να δώσει την άδεια. Στο Ουισκόνσιν, μπορεί ο φορέας να είναι το δημοτικό συμβούλιο». Αν δοθεί άδεια λειτουργίας, οι «εμπνευστές» του σχολείου μπορούν να αναλάβουν τη διαχείρισή του οι ίδιοι ή να την αναθέσουν σε οργανώσεις σαν την American Quality Schools.

Παρά τους πειραματισμούς αυτούς και άλλους με συστήματα κουπονιών (π.χ. στο Μιλγουόκι και στο Κλίβελαντ), η ποιότητα της εκπαίδευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθεί σήμερα να είναι ευθεία συνάρτηση της κοινωνικής προέλευσης του μαθητή και του φοιτητή. Ενώ τα παιδιά των οικονομικά ισχυρών διδάσκονται και κοινωνικοποιούνται –με το αζημίωτο– σε κορυφαία ιδρύματα, για τη μεγάλη μάζα των Αμερικανών και ιδιαίτερα για τους γόνους των μειονοτήτων, η κοινωνική κινητικότητα έχει δώσει τη θέση της στη στασιμότητα και το αμερικανικό όνειρο έχει ξεθωριάσει επικίνδυνα.

Απίστευτο κόστος

«Το μεγάλο πρόβλημα είναι το απίστευτο κόστος της ανωτάτης εκπαίδευσης», εξηγεί ο δρ Μπακάλης. «Εγώ όχι μόνο δίδαξα, αλλά και φοίτησα στο Πανεπιστήμιο Northwestern. Αν ήμουν φοιτητής σήμερα, δεν θα είχα την οικονομική δυνατότητα να εγγραφώ εκεί». Για τη μεγάλη πλειοψηφία των φτωχότερων μαθητών, το παιχνίδι έχει χαθεί πολύ νωρίτερα. «Εχω μαθητές σε λύκεια των οποίων οι επιδόσεις στην ανάγνωση είναι επιπέδου δευτέρας δημοτικού», μας λέει ο επικεφαλής της American Quality Schools.

Παίρνοντας αφορμή από την αναφορά στους μαθητές χαμηλών επιδόσεων, ο κ. Χάρης Πατρινός αφηγείται την ιστορία ενός καθηγητή του Harvard που πρότεινε σε δημόσια σχολεία να υιοθετήσουν το μοντέλο «no excuses» («όχι δικαιολογίες») των πιο επιτυχημένων charter schools – το οποίο δίνει μεγαλύτερη αυτονομία στη διοίκηση του σχολείου, ακόμη και σχετικά με τη διαχείριση του διδακτικού προσωπικού. Προσφέρθηκε, μάλιστα, να διεξαγάγει ο ίδιος τις σχετικές αξιολογήσεις. Οπως αποκαλύπτει ο δρ Πατρινός, «μόνο μία σχολική περιφέρεια δέχθηκε την πρόταση» (υπάρχουν περίπου 15.000 στις ΗΠΑ). «Το αποτέλεσμα της αξιολόγησης ήταν παρεμφερές με αυτό που παρατηρούνταν στα καλά charter schools», συμπληρώνει με νόημα.

Εδώ και περίπου μισό αιώνα, από την εποχή του κοινωνιολόγου Τζέιμς Κόουλμαν, η επιστημονική βιβλιογραφία αναδεικνύει την κοινωνικο-οικονομική προέλευση των μαθητών ως τον βασικότερο παράγοντα που διαμορφώνει την εκπαιδευτική τους επίδοση – περισσότερο από το σχολείο στο οποίο διδάσκονται. Για τον κ. Πατρινό, «το πρόβλημα της αξιολόγησης συνίσταται στον εντοπισμό της προστιθέμενης αξίας που προσφέρει ένα ιδιωτικό σχολείο». Οπως εξηγεί, «στα charter schools που έχουν μεγάλη ζήτηση, γίνεται κλήρωση για να επιλεγούν οι μαθητές. Αυτό δίνει στους ερευνητές μία στέρεη βάση για να ανακαλύψουν γιατί το συγκεκριμένο σχολείο έχει καλύτερα αποτελέσματα».

Ενα κρίσιμο πλεονέκτημα των επιτυχημένων σχολείων είναι η καλύτερη ποιότητα διδασκαλίας – από την έλλειψη της οποίας πάσχουν χρονίως τα αμερικανικά δημόσια σχολεία. Τα τελευταία χρόνια, μία οργάνωση που επιχειρεί να ανατρέψει τα δεδομένα στο μέτωπο αυτό είναι το Teach for America, που «στρατολογεί» νέους που δεν είναι πιστοποιημένοι δάσκαλοι και, με μόλις πέντε εβδομάδες εκπαίδευση, τους στέλνει σε σχολεία στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές της χώρας. «Εγώ δεν είχα μεγάλη επιτυχία με δασκάλους από το Teach for America», σημειώνει ο δρ Μπακάλης. Οπως εξηγεί, «το να ξέρεις Φυσική δεν σημαίνει ότι ξέρεις και πώς να διαχειριστείς παιδιά. Επιπλέον, τους επαινώ που δίνουν δύο χρόνια από τη ζωή τους – αλλά συνήθως μετά φεύγουν».

Το σύστημα κρατικής χρηματοδότησης των σχολείων με κουπόνια

Στην πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ για την εκπαίδευση, γίνεται αναφορά σε έκθεση του ΟΟΣΑ (2012) σύμφωνα με την οποία, ανάμεσα σε 29 χώρες-μέλη του Οργανισμού, η Ελλάδα ανήκει στη μειονότητα μόλις τριών κρατών όπου δεν παρέχεται καθόλου κρατική χρηματοδότηση στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Η ίδια έκθεση συμπεραίνει ότι στις χώρες όπου τα ιδιωτικά σχολεία λαμβάνουν υψηλότερη δημόσια χρηματοδότηση είναι μικρότερες οι διαφορές στο κοινωνικο-οικονομικό προφίλ των μαθητών δημοσίων και ιδιωτικών ιδρυμάτων, με αποτέλεσμα να πραγματώνεται πιο ουσιωδώς η ισότητα των ευκαιριών.

Η πιο γνωστή εκδοχή κρατικής χρηματοδότησης είναι το σύστημα των κουπονιών (vouchers), βάσει του οποίου το κράτος παρέχει πόρους στους γονείς ώστε να επιλέξουν το σχολείο όπου θέλουν να στείλουν το παιδί τους. Ο πιο φημισμένος υποστηρικτής της ιδέας ήταν ο νομπελίστας οικονομολόγος Μίλτον Φρίντμαν, που έγραφε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 ότι τα κουπόνια «δεν είναι αυτοσκοπός», αλλά «ένα μέσο για να επιτευχθεί η μετάβαση από ένα κρατικό σύστημα σε ένα σύστημα της αγοράς». Αυτό έπρεπε να συμβεί, κατά τον Φρίντμαν, γιατί το δημόσιο σύστημα «γίνεται πιο ελαττωματικό όσο γίνεται πιο συγκεντρωτικό», καθώς τα δημόσια σχολεία «στην πραγματικότητα δεν είναι δημόσια, αλλά αποτελούν ιδιωτικά φέουδα των διοικητικών υπαλλήλων και των συνδικαλιστών».

«Θεωρητικά, ένα σύστημα κουπονιών συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας, της αποδοτικότητας και στη μεγαλύτερη ισότητα. Το δύσκολο είναι να εφαρμοστεί σωστά», τονίζει ο δρ Πατρινός. Ενα από τα πιο πετυχημένα παραδείγματα, όπως λέει, είναι αυτό της Ολλανδίας, όπου τα σχολεία σε ποσοστό 70% είναι ιδιωτικά, αλλά ειδικού τύπου: χρηματοδοτούνται από το κράτος, το οποίο πληρώνει ακόμη και τους μισθούς των δασκάλων, ενώ οι γονείς δεν πληρώνουν δίδακτρα.

Οπως σημειώνει ο Ελληνοκαναδός οικονομολόγος, που μεταξύ άλλων διδάσκει και στο Πανεπιστήμιο του Georgetown, το ολλανδικό σύστημα, το οποίο μετράει ήδη σχεδόν έναν αιώνα ζωής (ξεκίνησε να λειτουργεί το 1917), «δεν υπολείπεται κανενός άλλου εκπαιδευτικού συστήματος στην Ευρώπη όσον αφορά την ισότητα πρόσβασης και παράλληλα η Ολλανδία βρίσκεται τα περισσότερα χρόνια στις κορυφαίες θέσεις στην κατάταξη της PISA». Το ολλανδικό κράτος περιορίζεται σε έναν εποπτικό και ελεγκτικό ρόλο. «H κυβέρνηση θέτει εθνικά στάνταρ, αλλά δεν ορίζει τι θα διδάσκεται και πώς», εξηγεί. «Τα σχολεία αξιολογούνται από μία ανεξάρτητη επιτροπή, τα αποτελέσματα δημοσιοποιούνται και οι γονείς επιλέγουν το κατάλληλο σχολείο με βάση τα αποτελέσματα».

Τα αποτελέσματα, φυσικά, δεν είναι πάντα τα αναμενόμενα. Στη Σουηδία, όπου το σύστημα κουπονιών εισήχθη το 1992 και εξαπλώθηκε κυρίως την τελευταία δεκαετία, «οι περισσότεροι γονείς είναι ικανοποιημένοι με την επιλογή που τους παρέχει», κατά τον κ. Πατρινό. Ωστόσο, «τα αποτελέσματα της Σουηδίας στον δείκτη PISA δεν έχουν βελτιωθεί πραγματικά σε σχέση με το προηγούμενο σύστημα». Σημειώνεται ότι στη Σουηδία επιτρέπεται η ίδρυση σχολείων –ακόμη και «αλυσίδων» σχολείων– από κερδοσκοπικούς οργανισμούς, που κάνουν και εξαγωγές (ιδρύουν σχολικές μονάδες στο εξωτερικό). Στην Ολλανδία, τα ιδιωτικά σχολεία είναι αποκλειστικά μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί.

Το κόστος ενός συστήματος κουπονιών εξαρτάται αποκλειστικά από τις επιλογές της κυβέρνησης που το εφαρμόζει και δεν είναι εκ των προτέρων –για δημοσιονομικούς λόγους– απαγορευτικό για καμία χώρα, εξηγεί ο κ. Πατρινός. «Εχουμε προγράμματα κουπονιών σε χώρες με υψηλά εισοδήματα, αλλά και σε χώρες με μέσα και χαμηλά εισοδήματα. Εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς σε κάθε χώρα – στον αναπτυσσόμενο κόσμο, είναι κυρίως ένας τρόπος να αυξηθούν οι εγγραφές μαθητών».

Σε γενικότερη ερώτηση για τις περικοπές στις δαπάνες Παιδείας σε περιόδους κρίσης, που έχει πλήξει πολλές χώρες της Ευρώπης, η απάντηση του κ. Πατρινού είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα: «Αυτό που έχουμε δει είναι ότι οι άνθρωποι με υψηλά προσόντα προσαρμόζονται καλύτερα στην κρίση και, κυρίως, στην περίοδο μετά την κρίση. Αρα το χάσμα διευρύνεται μετά την κρίση». Συνεπώς, παρότι επιβάλλεται σε περιόδους κρίσης να διασφαλιστεί η πρόσβαση των φτωχότερων στρωμάτων στην εκπαίδευση, συνήθως, όταν έχει πια ξεκινήσει η κρίση, «είναι δύσκολο να γίνουν αλλαγές που θα βοηθήσουν τους λιγότερο μορφωμένους, που δεν έχουν τα προσόντα και την ευελιξία να αλλάξουν επάγγελμα». «Η απάντηση στην κρίση πρέπει να έλθει πολύ πριν από την κρίση», συνοψίζει το σκεπτικό του ο κ. Πατρινός.

Οπως υπογραμμίζει, πάντως, ο οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα οφέλη των επιτυχημένων συστημάτων κουπονιών –όπως είναι η δυνατότητα επιλογής για τους γονείς και ο ανταγωνισμός μεταξύ σχολείων– θα μπορούσαν κάλλιστα να επιτευχθούν και στο πλαίσιο ενός αμιγώς δημοσίου συστήματος. Εξυπακούεται, όμως, ότι θα ήταν ένα δημόσιο σύστημα πολύ διαφορετικό από οτιδήποτε έχουμε γνωρίσει στην Ελλάδα…

Η συνάντηση

Βρεθήκαμε στο εστιατόριο της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης, στο ρετιρέ του κτιρίου της οδού Μασσαλίας, όπου διεξαγόταν και το συνέδριο των Ιδιωτικών Εκπαιδευτηρίων. Γευματίσαμε με πράσινη σαλάτα, ρεβιθάδα, μακαρόνια με κιμά και ήπιαμε όλοι νερό. Το κόστος, παρά τις προσπάθειες που καταβάλαμε, δεν το μάθαμε ποτέ: το κάλυψε ο Σύνδεσμος Ιδρυτών Ελληνικών Ιδιωτικών Εκπαιδευτηρίων, του οποίου οι δύο συνομιλητές μας ήταν προσκεκλημένοι.

Χάρης Πατρινός, οικονομολόγος

Oι σταθμοί του

1963

Γεννιέται στην Οττάβα.

1992

Διδακτορικό με τίτλο «Παιδεία, αποδοχές και ανισότητα στην Ελλάδα» στο Πανεπιστήμιο του Sussex.

1995

Οικονομολόγος στο Τμήμα Παιδείας και Κοινωνικής Πολιτικής της Παγκόσμιας Τράπεζας.

2004

Δημοσιεύει, μαζί με τον Γ. Ψαχαρόπουλο, άρθρο-ορόσημο για την απόδοση των επενδύσεων στην Παιδεία.

2006

Επικεφαλής οικονομολόγος σε θέματα Παιδείας.

2012

Μάναντζερ του τομέα Παιδείας στην Παγκόσμια Τράπεζα, με συντονιστικό ρόλο στην κατάρτιση της τομεακής στρατηγικής. Δημοσιεύει πρωτοπόρα ευρήματα για τη φτώχεια μεταξύ των αυτόχθονων λαών.

2013

Καθηγητής στο Georgetown.

Μάικ Μπακάλης, εκπαιδευτικός

Oι σταθμοί του

1938

Γεννιέται στο Σικάγο, με καταγωγή από την Αρκαδία.

1966

Διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο Northwestern.

1970

Επιθεωρητής Δημόσιας Εκπαίδευσης του Ιλινόι.

1976

Υπουργός Οικονομικών (comptroller) του Ιλινόι.

1978

Βάζει υποψηφιότητα για κυβερνήτης του Ιλινόι, αλλά ηττάται.

1980

Αναπληρωτής υφυπουργός Παιδείας των ΗΠΑ, επί διετία.

1994

Καθηγητής Management στη Σχολή Μεταπτυχιακών Σπουδών Kellogg του Πανεπιστημίου Northwestern, επί δεκαετία.

1999

Ιδρύει και αναλαμβάνει τη διοίκηση της American Quality Schools.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή