Ανταλ Σερμπ
«Ταξιδιώτης και φεγγαρόφωτο».
μετ. Μανουέλα Μπέρκι
Χίλων εκδοτική, 2013
σελ. 329, τιμή 15 ευρώ.
Αγνωστο γιατί ο Ούγγρος συγγραφέας Ανταλ Σερμπ (Αntal Szerb, 1901-1945) δεν είχε ποτέ ώς τώρα μεταφραστεί στα ελληνικά. Διάβασα το μυθιστόρημά του «Ταξιδιώτης και φεγγαρόφωτο» από τις νέες εκδόσεις Χίλων, που έχουν εντάξει στους σκοπούς τους να εκδίδουν στα ελληνικά παλαιότερα έργα της παγκόσμιας γραμματείας που δεν είχαν έως τώρα μεταφραστεί. Γραμμένο το 1937, το «Ταξιδιώτης και φεγγαρόφωτο» είναι ένα παράδοξο μυθιστόρημα που μετεωρίζεται ανάμεσα στον ρεαλισμό και το παράλληλο βίωμα με έναν τρόπο που προσεγγίζει την προβολή της επιθυμίας, τον τρόμο ή την ανάγκη για την απόλυτη υπέρβαση.
Είναι ένα κατ’ επίφασιν αστικό μυθιστόρημα, όπως αστός υπήρξε και ο συγγραφέας του. Αλλά κάτω από τον καμβά της αφήγησης που ξεκινάει με το ταξίδι ενός ζευγαριού από τη Βουδαπέστη στην Ιταλία, ο Ανταλ Σερμπ χτίζει το παράλληλο, γκροτέσκο, σαρκαστικό και σκοτεινό κόσμο του. Σκοτεινός στο βάθος της εικόνας ο κόσμος, αν και υπάρχει μεγάλη δόση ελαφράδας και χιούμορ, που δροσίζει την αφήγηση, της δημιουργεί ξέφωτα και ανάσες και της χαρίζει πνοή. Ο Μίχαγι, ο ήρωας, παντρεμένος με την Ερζι, ταξιδεύουν στην Ιταλία. Είμαστε στη δεκαετία του 1930. Στη διάρκεια του ταξιδιού, με έναν τρόπο απολύτως κωμικό που θυμίζει γκαγκ σε βωβό κινηματογράφο, ο Μίχαγι χάνει το τρένο. Ενώ έχει κατέβει για λίγο στον σταθμό, βλέπει το βαγόνι να αναχωρεί, με την Ερζι, τη γυναίκα του, να είναι μέσα και να βλέπει απορημένη κενή τη θέση του συζύγου της.
Με ένα «μπαμ» (που τελικά ήταν τόσο απλό), ο Μίχαγι αλλάζει τη ζωή του. Είναι ελεύθερος και περιηγείται στην Ιταλία, της τέχνης, των απωθημένων και των φαντασμάτων. Το μυαλό του στοιχειώνεται από τη σκιά της νεκρής Εύας και του Τάμας, αδέλφια μεταξύ τους και φίλοι των νεανικών χρόνων στη Βουδαπέστη (στην αρχή του βιβλίου δίνεται εξαίσια η ατμόσφαιρα της «μοντέρνας» νεολαίας του 1914). Η Εύα γίνεται μοχλός, φρένο, ελιξίριο, παρεμβαίνει στο μυαλό και δημιουργεί εικόνες και αισθήσεις, προϊόντα, θα έλεγε κανείς, παραισθησιογόνων.
Από την άλλη, η Ερζι καταλήγει στο Παρίσι, βρίσκεται με μια φίλη της ενώ εμφανίζεται ο πρώτος της σύζυγος που γράφει επιστολή στον Μίχαγι ως εγγυητής της ψυχικής σταθερότητας της Ερζι, την οποία εξακολουθεί να αγαπάει. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η ευρύτερη οικογένεια, πίσω στη Βουδαπέστη, αχνοφαίνεται σαν μια σκονισμένη φέτα μιας αδιέξοδης μικρομπουρζουαζίας. Ο Μίχαγι γίνεται ο ίδιος ένα πειραματόζωο του ίδιου του εαυτού, ένας συμπαθής ήρωας με την ικανότητα να μεταβάλλεται σε ένα ον συγγενών επιθυμιών και κατανοητών δεσμεύσεων. Δίχως να είναι ένα «μεγάλο» μυθιστόρημα, το «Ταξιδιώτης και φεγγαρόφωτο» είναι ένας διάδρομος παράλληλης αυτογνωσίας των ηρώων του, σε ένα κλίμα αναγεννησιακής ευφορίας όπως συμβολικά και ποιητικά εμφανιζόταν η γεμάτη τέχνη Ιταλία στα μάτια ενός Κεντροευρωπαίου.
Ο Ανταλ Σερμπ βρήκε τραγικό θάνατο στα στρατόπεδα των ναζί. Καλλιεργημένος αστός της Βουδαπέστης, ανήκε σε εβραϊκή οικογένεια που ασπάστηκε τον καθολικισμό προφανώς για να αντιμετωπίσει τον αντισημιτισμό. Είναι μια τραγικά ωραία μορφή.