Μάλτα: Στην καρδιά της Μεσογείου

Κάθε χρόνο, η μικρή νησιωτική χώρα με την πλούσια ιστορία δέχεται επισκέπτες τριπλάσιους από τους κατοίκους της! Μια τριήμερη ξενάγηση μας αποκάλυψε κάποια από τα «μυστικά» της.

«Κανένα άρθρο δεν μπορεί να μεταδώσει στον αναγνώστη τι πραγματικά είναι η Μάλτα. Ελπίζω κάποια μέρα να έχουμε την τιμή να σας υποδεχτούμε, ώστε να δείτε, να ακούσετε, να αγγίξετε και να γευτείτε μόνοι σας όλα όσα έχουμε να σας προσφέρουμε». Μια πολλά υποσχόμενη πρόσκληση… Οχι από κάποιο τουριστικό πρακτορείο, αλλά από τον ίδιο τον Μαλτέζο πρωθυπουργό. Ο Lawrence Gonzi υπογράφει το εισαγωγικό σημείωμα ενός μίνι ταξιδιωτικού οδηγού των Harrods και απευθύνεται στους Βρετανούς, τους οποίους καλεί να επισκεφτούν την πάλαι ποτέ (δηλαδή μέχρι το 1964) αποικία τους. Κι αν η υπογραφή ενός πρωθυπουργού στο τουριστικό φυλλάδιο πολυκαταστήματος κάπως με ξενίζει, δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω: κανένα άρθρο δεν μπορεί να μεταδώσει στον αναγνώστη τι πραγματικά είναι η Μάλτα. Γιατί είναι τόσο πολλά… Μια χώρα σε μέγεθος πόλης. Με μυαλό Βορρά και ψυχή Νότου, παρελθόν ιπποτικό και μέλλον καθ’ όλα ευρωπαϊκό. Με μια γλώσσα-μωσαϊκό, φτιαγμένη από αραβικές, ιταλικές, αγγλικές και γαλλικές ψηφίδες.

Μένουμε στο ψαροχώρι Marsaxlokk. Η ξεναγός αναφέρει τη λέξη τόσες φορές, που μαθαίνω να τη λέω τέλεια: «Μάρσασλοκ» (και το «x» προφέρεται σαν παχύ σίγμα). «Πάμε πρώτα στο μοναστήρι να αφήσετε τα πράγματα». Ο Padre Hosé, κατ’ εξαίρεση, επιτρέπει να μείνουμε στο μοναστήρι που διοικεί, ένα παμπάλαιο κτίσμα που δωρίστηκε στην εκκλησία από οικογένεια της μαλτέζικης αριστοκρατίας. Τριώροφο, μακρόστενο, με τοίχους σε χρώμα φιστικί και πάτωμα-σκακιέρα, είναι ένα πραγματικό ησυχαστήριο, γεμάτο αποφθέγματα («πάντα θα βρεις αυτό που θέλεις, αρκεί να το ψάξεις») γραμμένα στους τοίχους. Το θρησκευτικό στοιχείο είναι ιδιαίτερα έντονο στη Μάλτα. Εκτός από τις αμέτρητες εκκλησίες, οι άνθρωποι εκφράζουν την πίστη τους συνεχώς, με σταυρούς, εικόνες και πολλά τελετουργικά. «Και όμως, δεν είναι τόσο πιστοί όσο φαίνονται. Ο Θεός είναι κομμάτι της ιστορίας τους, αλλά στην προσωπική τους ζωή οι Μαλτέζοι δεν είναι ντροπαλοί ή πουριτανοί», θα πει η ξεναγός μας.

Μια επίσκεψη σε ένα παραδοσιακό ξυλουργείο αποδεικνύει του λόγου το αληθές: στον τοίχο, δίπλα στα κατσαβίδια, τις τανάλιες και τα γαλλικά κλειδιά, κρέμονται μια σκονισμένη Παναγία και ένα αντρικό ημερολόγιο τοίχου, με τη φωτογραφία μιας ημίγυμνης ξανθιάς. Μου θυμίζει Ελλάδα… Δεν είναι μόνο αυτή η «οικεία» σκηνή – γενικά, έχω την αίσθηση ότι με τους Μαλτέζους μοιάζουμε. Στη νοοτροπία, τη συμπεριφορά, την πρόσφατη ιστορία μας. Το ταξίδι μοιάζει λίγο με κοίταγμα στον καθρέφτη, σαν να βλέπω την Ελλάδα μερικά χρόνια πριν. Στην προκυμαία το παζάρι στήνεται νωρίς το πρωί. Διακοσμητικά από πολύχρωμο γυαλί, ιππότες-μινιατούρες, δαχτυλίδια, ποτηράκια, καρτ ποστάλ… Γεμίζουν οι πάγκοι από μικροαντικείμενα που απεικονίζουν ή συμβολίζουν τη Μάλτα. Πιάνω κουβέντα με μια ηλικιωμένη γυναίκα που πλέκει ένα ψαράδικο δίχτυ. «Τι κάνετε;» «Φτιάχνω μια τσάντα» – μια καλοκαιρινή τσάντα με κιτρινοκόκκινη πλέξη, σαν αυτές που ήταν της μόδας στην Αθήνα στα ’70s. «Από πού είσαι;» «Από την Ελλάδα». Χαμογελάει, γυρίζει προς τα πίσω και φωνάζει: «Νίκοοο». Ο γαμπρός της είναι επίσης Ελληνας. «Τρεις οικογένειες το έχουν όλο το παζάρι», μου λέει και φαίνεται ότι χαίρεται που βρήκε κάποιον να μιλήσει ελληνικά. Είναι καλή η ζωή στη Μάλτα; «Ωραία είναι. Αλλά μου λείπει λίγο και το σπίτι μου».

Επιδοτήσεις για… πρίγκιπες

Σε ένα εστιατόριο στην πρωτεύουσα Βαλέτα μάς περιμένει ο υπεύθυνος του τουριστικού γραφείου της Μάλτας. Ευφυής, ευγενικός, διπλωμάτης όσο πρέπει, μιλάει για τον τουρισμό και τις ευρωπαϊκές προοπτικές της χώρας του. Από τα πιο νέα μέλη, η Μάλτα μπήκε στην Ε.Ε. πριν από οκτώ χρόνια. Το ευρωπαϊκό logo, με το μπλε φόντο και τα κίτρινα αστεράκια, κοσμεί κάθε είδους επιχείρηση, από τράτες μέχρι εστιατόρια. Η Ευρώπη επιδοτεί κυριολεκτικά τα πάντα! Σε μια βόλτα στα στενά της μεσαιωνικής Vittoriossa, ανάμεσα σε παλιά σπίτια και γλάστρες με πρασινάδες, σταματάμε μπροστά από μια μισάνοιχτη πόρτα. «Θέλω να το δείτε αυτό…» μας λέει η ξεναγός. Είναι ένα πρώην εγκαταλελειμμένο palazzo που βρίσκεται στο τελικό στάδιο ανακαίνισης. Ενα ζευγάρι Ολλανδών έχει πάρει επιδότηση από την Ε.Ε. για να το μετατρέψει σε υπερπολυτελές τουριστικό κατάλυμα. Με εσωτερικό αίθριο, πισίνα στην ταράτσα και χορταστική θέα στη θάλασσα, απευθύνεται σε «πολύ εκλεκτή πελατεία». Δηλαδή; «Πρίγκιπες της Μέσης Ανατολής, αστέρια του Χόλιγουντ ή ανθρώπους που γενικώς έχουν πάρα πολλά λεφτά».

Μελαγχολώ από τον υπερβολικό πλούτο… Οχι για πολύ. Με μια βάρκα σε σχήμα γόνδολας πλέουμε στο Grand Harbour. Από μακριά φαίνεται πόσο πυκνοκατοικημένη είναι η Βαλέτα. Τα κτίρια είναι ασφυκτικά κολλημένα το ένα με το άλλο. Και ενώ εξωτερικά είναι ομοιόμορφα και λιτά, το εσωτερικό τους θαμπώνει… Τα περισσότερα ιστορικά κτίρια της Μάλτας κρύβουν εντός το μεγαλείο τους.

«Προσκύνημα» στον Καραβάτζο

Ετσι είναι και ο καθεδρικός του Αγίου Ιωάννη. Μπροστά σε ένα τεράστιο ταμπλό θαυμάζουμε τον «Αποκεφαλισμό του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή», το αριστούργημα του Καραβάτζο. «Ηταν από τους πρώτους ζωγράφους που έφερε τον Θεό στα ανθρώπινα μέτρα, αλλά, δυστυχώς γι’ αυτόν, οι σύγχρονοί του θεωρούσαν ότι καταστρέφει τη ζωγραφική», εξηγεί στο διπλανό γκρουπ Αυστραλών η ξεναγός τους. «Κάτω από τα πόδια σας βρίσκονται θαμμένοι 370 Ιωαννίτες Ιππότες», μας λέει η δική μας, δείχνοντας τις επιτύμβιες πλάκες πάνω στις οποίες στεκόμαστε. Η ζωή των πασίγνωστων Ιπποτών της Μάλτας, ενός στρατιωτικού θρησκευτικού τάγματος, ήταν γεμάτη όρκους πίστης, φτώχειας και περίθαλψης. Ακόμη και του εχθρού. «Την περίοδο της πολιορκίας της Μάλτας», τον 16ο αιώνα, όταν οι Οθωμανοί επιχείρησαν να πάρουν την εξουσία από τους Ιππότες, «οι Ιωαννίτες σφάζονταν μαζί τους, αλλά στο νοσοκομείο ήταν υποχρεωμένοι να τους περιθάλπουν». Στο Αρχαιολογικό Μουσείο μαθαίνουμε και την υπόλοιπη, προ Ιπποτών, ιστορία: Μουσουλμάνοι, Βυζαντινοί, Ρωμαίοι και, ακόμη πιο πριν, Φοίνικες, «τα αυτοαποκαλούμενα και “παιδιά της Χαναάν”, ένας από τους σημαντικότερους λαούς της Μεσογείου, χάρη στον οποίο επικοινωνούμε γραπτώς», αφού οι Φοίνικες επινόησαν το πρώτο αλφάβητο. Κι έχει κι άλλο… Η ιστορία της Μάλτας φτάνει μέχρι το 5200 π.Χ., οπότε κατοικήθηκε από τους πρώτους «Μαλτέζους».

Καθισμένοι κάτω από τον ήλιο, στα παγκάκια της κεντρικής πλατείας, πληροφορούμαστε από την ξεναγό ότι «το όνομά μας μας το χάρισαν οι Ελληνες». «Μάλτα» από το «Μελίτη», λοιπόν, λόγω του αρωματικού τοπικού μελιού. Περπατάμε στην πολυσύχναστη οδό Repubblika, o κόσμος κάνει στην άκρη για να περάσει η μπάντα του δήμου. «Τι γιορτάζετε σήμερα;» «The Army Day», μας λέει ένας αρκετά ευγενικός αστυνομικός. Στρίβουμε στην οδό Melita και τη διαχίζουμε μέχρι τέλους, μέχρι τους Upper Barrakka Gardens. Εξω από τον κήπο στέκονται οι αμαξάδες με τα καροτσάκια. «Πόσο πάει;» «Μια βόλτα σε όλη τη Βαλέτα με στάσεις για ξενάγηση, πενήντα ευρώ». Πολλά είναι. Προτιμώ να ανεβώ στον κήπο και να αγναντέψω τη θάλασσα…

Στα μονοπάτια των Φοινίκων

«Ενα μονοπάτι που ακολουθεί τη θαλάσσια διαδρομή των Φοινίκων σε ιστορικές πόλεις της Μεσογείου». Αυτό είναι το Mare Nostrum (www.eh4-marenostrum.net), ένα πρόγραμμα της Ε.Ε. μέσω του οποίου πραγματοποιήθηκε το ταξίδι στη Μάλτα. Προσκεκλημένοι ήμασταν τέσσερις δημοσιογράφοι και την ξενάγηση ανέλαβε η ιστορικός Jane Simpson. «Το Mare Nostrum σχεδιάστηκε πάνω σε έξι σημεία από τα οποία πέρασαν οι Φοίνικες: Ταρτούς (Συρία), Τύρος (Λίβανος), Ρόδος, Συρακούσες (Ιταλία), Μάλτα και Καρχηδόνα (Τυνησία)». Σε ποιον απευθύνεται το πρόγραμμα; «Σε όλη την Ευρώπη. Οι Φοίνικες, οι επονομαζόμενοι και “Πορφυροί Ανθρωποι”, επειδή εμπορεύονταν πορφύρα, συνέβαλαν τα μέγιστα στην εξέλιξη του κόσμου. Αξίζει να εξερευνήσει κανείς την πορεία τους, αφού οι πόλεις από τις οποίες πέρασαν είναι μέχρι σήμερα κατοικημένες και ζωντανές» (εξαίρεση στο Mare Nostrum αποδείχτηκε η Συρία, που εδώ και μήνες δοκιμάζεται από τον πόλεμο). Εκτός από την ιστορική πλευρά, το Mare Nostrum έχει ακόμη μία. «Την προβολή παραδοσιακών επαγγελμάτων που επιβιώνουν μέχρι σήμερα στις κοινωνίες της Μεσογείου. Ψαράδες, κτηνοτρόφοι, ελαιοπαραγωγοί, ξυλουργοί, αρτοποιοί, χρυσοχόοι, δερματοποιοί, έμποροι που φτιάχνουν με τα χέρια τους την παραγωγή τους. Η επαφή του κόσμου με αυτά τα επαγγέλματα είναι ευεργετική για την τοπική οικονομία». Μόνο για την τοπική οικονομία; «Οχι, βοηθάει και τους ίδιους τους επισκέπτες να γνωρίσουν σε βάθος τον κάθε τόπο και να γίνουν… περισσότερο “ταξιδιώτες”».