JOHN GRAY Αχυρένια σκυλιά
μτφρ.: Γιώργος Λαμπράκος
εκδ. Οκτώ, σελ. 272
JOHN GRAY Η σιωπή των ζώων
μτφρ.: Γιώργος Λαμπράκος
εκδ. Οκτώ, σελ. 216
Σε μια εποχή εμπρηστικών αφορισμών και ακραίων μηδενιστικών τάσεων σαν τη σημερινή, το ανανεωμένο ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για τον κατεξοχήν πεσιμιστή φιλόσοφο της ανθρωπότητας είναι κάθε άλλο παρά συμπτωματικό. Ο Σοπενχάουερ είναι ο πρώτος φιλόσοφος που έκανε επίθεση κατά μέτωπο στον ανθρωπισμό: απέρριψε τον ορθολογισμό, το νευρικό σύστημα του ουμανισμού, και υποστήριξε ότι οι νοητικές λειτουργίες μας είναι ακάματοι υπηρέτες των συναισθηματικών. Παράλληλα, ανέδειξε στο φιλοσοφικό προσκήνιο την ασυνείδητη και πανίσχυρη βούληση τόσο ως ζωογόνα πηγή των πάντων όσο και ως δικαιολογία για το παράλογο του κόσμου στον οποίο ζούμε.
Τα «Αχυρένια σκυλιά» και η «Σιωπή των ζώων», τα δύο βιβλία του Βρετανού πολιτικού στοχαστή Τζον Γκρέι, είναι δύο από τις πιο πρόσφατες και ενδιαφέρουσες προσθήκες στη μακρά παράδοση των κειμένων ενάντια στην ιδέα του ανθρωπισμού που αναδύθηκε στην εποχή της Αναγέννησης και σμιλεύτηκε στον Διαφωτισμό. Η παράδοση αυτή ξεκινάει φυσικά με τα κείμενα του Σοπενχάουερ και συνδέει φιλοσόφους και στοχαστές όπως ο Νίτσε και ο Φουκώ αλλά και επιστήμες όπως η ψυχανάλυση και η νευροεπιστήμη. Κοινός παρονομαστής των θεωριών αυτών είναι η επίμονη προσπάθεια εκρίζωσης της «θεμελιώδους πλάνης» στην οποία υποτίθεται ότι στηρίζεται το οικοδόμημα του ανθρωπισμού: ο άνθρωπος δεν είναι απλώς συνειδητά υπεύθυνος για τις πράξεις του αλλά και εκείνος που ορίζει την ύπαρξή του –ακόμα και το μέλλον του– με βάση τις ορθολογικές, ως επί το πλείστον, επιλογές του.
Στα «Αχυρένια σκυλιά» ο Γκρέι τροχίζει με σαδιστική απόλαυση το βάθρο που έχει στήσει ο άνθρωπος για τον εαυτό του. Η προνομιακή θέση που έχει επιφυλάξει για τον ίδιο προέκυψε, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ως απόρροια της υπερεκτίμησης των δυνατοτήτων του σε σύγκριση με τα άλλα ζώα. Προκειμένου να φέρει σε πέρας το έργο του, ο Γκρέι φιλτράρει μέσα από το σκωπτικό και αφοριστικό ύφος του θεωρίες και επιχειρήματα από ανθρωπιστές αλλά και σεσημασμένους πολέμιους του ανθρωπισμού.
Ακολούθως, στη «Σιωπή των ζώων» προσπαθεί να θωρακίσει τα επιχειρήματα που προέβαλλε στα «Αχυρένια σκυλιά», αναζητώντας συμμάχους σε λιγότερο γνωστά έργα επιφανών συγγραφέων και διανοητών.
Ανάμεσα σε άλλα, επικαλείται το «Ενα προκεχωρημένο φυλάκιο της προόδου» του Τζόζεφ Κόνραντ όπου προεικονίζονται τα μοτίβα και η θεματική της «Καρδιάς του σκότους», προκειμένου να ισχυροποιήσει ένα εκ των κεντρικών επιχειρημάτων που ανέπτυξε αρχικά στα «Αχυρένια σκυλιά»: η πίστη στον «μύθο της προόδου» προέκυψε έπειτα από διαδοχικές μεταλλαγές της χριστιανικής ιστορίας· η χριστιανική ιδέα της λύτρωσης ταυτίζεται μάλιστα με τη νεωτερική ανάγκη για συσσώρευση γνώσης και ισχύος.
Παρότι οι θέσεις του είναι συχνά εριστικές έως αλαζονικές και προσφέρουν απλόχερα στον αναγνώστη όλους τους λόγους που χρειάζεται για να διαφωνήσει έντονα μαζί του, ο Γκρέι δεν πέφτει ποτέ στην παγίδα του εντυπωσιοθηρικού μηδενισμού, μια πρακτική που τείνει να εδραιωθεί ως μόδα στις μέρες μας. Απεναντίας, η φιλοσοφική αποστολή του δεν διαφέρει από εκείνη που θα πρέπει να καθοδηγεί κάθε μείζων ή ελάσσων στοχαστή: να ξεβολέψει το κοινό από την επανάπαυση των ιδεολογικών προκαταλήψεών του. Οι μεταφράσεις του Γιώργου Λαμπράκου μεταφέρουν επιτυχώς στη γλώσσα μας το ιδιόρρυθμο ύφος των πρωτοτύπων.