ΑΛΚΗ ΖΕΗ
Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο
εκδ. Μεταίχμιο σελ. 392
Μπαίνω κατευθείαν στο θέμα: η αυτοβιογραφία της Αλκης Ζέη είναι ένα απολαυστικό κείμενο. Θερμό, απλό, ανάλαφρο και μαζί βαθύ, γεμάτο χιούμορ, το βιβλίο της πληροί την αυτοβιογραφική συνθήκη όπως την ορίζει ο πατριάρχης των αυτοβιογραφικών σπουδών Φιλίπ Λεζέν: η ώριμη αφηγήτρια, που παρεμβαίνει ελάχιστα και με πλαγιογράμματη γραφή, αφηγείται αναδρομικά πώς έγινε αυτό που έγινε, εν προκειμένω πώς έφτασε στη γραφή και στην πολιτική – για να ανανεώσει αργότερα, μαζί με την αγαπημένη της φίλη Ζωρζ Σαρή, την εφηβική λογοτεχνία. Εκεί σταματά η εξιστόρηση διότι, όπως η ίδια λέει, τη συνέχεια την έχει αφηγηθεί στην «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα», υπό μορφή μυθοπλασίας πια, όπως και άλλες περιόδους σε άλλα βιβλία της. Μήπως όμως, τελικά, παρότι η αυτοβιογραφία αποτελεί σήμερα κυρίαρχο είδος που αποδεικνύει, υποτίθεται, την έφεση του κοινού για το «αληθινό» έναντι του «μυθοπλασιακού», έχει δίκιο ο Αντρέ Ζιντ, όταν δηλώνει ότι τα κάθε λογής «απομνημονεύματα» δεν λένε ποτέ όλη την αλήθεια; Μήπως «πλησιάζουμε περισσότερο την αλήθεια στο μυθιστόρημα»;
Την απάντηση θα τη δώσει ο αναγνώστης. Πέραν της απάντησης αυτής, για τα όρια μεταξύ αλήθειας –και ποια είναι άραγε τα όρια ανάμεσα στην υποκειμενική και την αντικειμενική αλήθεια;– και μυθοπλασίας, στην αυτοβιογραφία της Ζέη το ήθος που γίνεται ύφος καθιστά το κείμενο αξιανάγνωστο. Ξεκίνησε να αφηγείται τη ζωή της σαν παραμύθι στα εγγόνια της – κάπως σαν τον Ζαν-Πιερ Βερνάν που ιστορούσε στον εγγονό του μικρό αρχαιοελληνικούς μύθους. Αυτή την απλότητα και μαζί τη σαγήνη του παραμυθιού διατηρεί η αφήγησή της, η οποία, ως οφείλει, αρχίζει πριν από τη γέννησή της και φτάνει έως την ενηλικίωση μέσα από τον έρωτα και τον γάμο της με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου. Στο πλαίσιο της σύμβασης αληθείας που τη συνδέει με τον αναγνώστη, η Ζέη επικαλείται την αδελφή της Λενούλα, στην οποία αφιερώνει και το βιβλίο, η οποία ενώνει και τη δική της μνήμη για την καταγραφή της κοινής τους ζωής. Επισφραγίζει την ανασύσταση, και επανεπινόηση, της ζωής τους καθώς διασταυρώνεται με τόσων σημαντικών άλλων.
Η ελευθερία και η ξεγνοιασιά στη Σάμο, ο αυστηρός πατέρας, η πανέμορφη μητέρα με τις κρυφές ευαισθησίες, οι υπέροχες και μοναδικές θείες, οι ιδιαίτεροι θείοι, οι παιδικοί καβγάδες, οι αγωνίες και οι φόβοι. Διδώ Σωτηρίου, θείος Πλάτων, η Ζωρζ Σαρή που δεν λέει το ρο, ο Κώστας Αξελός ως ταραξίας και μέγας διδάσκαλος στα ψέματα, σχολεία, ποδιές, εκδρομές. Και η γραφή να επιβάλλεται ως συνέχεια των διαβασμάτων: στο τραπέζι της κουζίνας, τα μυθιστορήματα γίνονται, με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, δακρύβρεχτες ερωτικές επιστολές των υπηρετριών στους αγαπημένους τους. Μετά έρχεται το κουκλοθέατρο, η αναπότρεπτη Ιστορία και, τελευταίος, ο έρωτας, που στερεώνει τη γραφή.
Μια αστική οικογένεια που οι γυναίκες της παίρνουν θέση στα κρίσιμα χρόνια του πολέμου και της Κατοχής, κρυφά από τον ουδέτερο πατέρα. Το Κουτοκούλι, όπως τη φώναζαν τρυφερά, και οι παρέες με όλους τους σημαντικούς διανοούμενους, καλλιτέχνες, συγγραφείς και ποιητές της δύσκολης εποχής, οι έρωτες της Λενούλας, ο Κουν, ο Γκάτσος, ο Ελύτης, ο Εμπειρίκος. Το Κομμουνιστικό Κόμμα και το Παρίσι που μένει για χρόνια όνειρο απατηλό.
Σαν παραμύθι, λοιπόν, η αυτοβιογραφία της Ζέη είναι δροσερή και μαζί σκοτεινή, καθώς το κακό, ο αντίμαχος, πάντα καραδοκεί. Η Ζέη ανασυστήνει μια εποχή και τις δύσκολες αποφάσεις της, μέσα από τη δική της καθημερινότητα και των αγαπημένων της, θυμίζοντάς μας πόσο πολύτιμο αγαθό είναι η ζωή για να το σπαταλά κανείς στον αυτόματο πιλότο – ειδικά σε τρομερές και ενδιαφέρουσες εποχές σαν αυτή που εδώ και κάμποσο καιρό έχει και πάλι ανατείλει.