Στον πρόλογο του βιβλίου του «Το φάντασμα της όπερας» (η επιστήμη στον πολιτισμό μας), ο Στέφανος Τραχανάς κάνει μια πολύ σύντομη προσωπική αναφορά: «Η έκδοση τούτου του βιβλίου συμπίπτει με τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από την ίδρυση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, και επίσης την αποχώρησή μου από την ενεργό τους διεύθυνση με τη “μετακόμισή” μου στη θέση του προέδρου της εκδοτικής τους επιτροπής».
Τι σημαίνει η επέτειος αυτή για έναν άνθρωπο που αποφεύγει χρόνια τώρα τη δημόσια έκθεση γιατί θεωρεί ότι «κύρια κοινωνική προσφορά είναι η αφοσιωμένη και δημιουργική εργασία»;
Τι αποτύπωμα έχει αφήσει στον διακεκριμένο επιστήμονα, απόφοιτο του ΕΜΠ και του Χάρβαρντ, (διδάσκει στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης) το γεγονός ότι επί 20, περίπου, χρόνια έζησε μια εξουθενωτική περιπέτεια, με προσωπικό κόστος, αποκαλύπτοντας ένα «πρωτοφανές σε έκταση και θρασύτητα σκάνδαλο» (σύμφωνα με το βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών Αθηνών) εις βάρος του ελληνικού Δημοσίου: τις παράνομες υπερτιμολογήσεις πανεπιστημιακών συγγραμμάτων που απέφεραν στους εκδότες τους έσοδα εκατοντάδων εκατομμυρίων δραχμών.
Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης από την ίδρυσή τους θεωρούνται υπόδειγμα λειτουργίας και αποτελεσματικότητας. Η οικονομική κρίση όχι μόνο δεν τις έκαμψε, αλλά είχαν και αύξηση εσόδων 25% μέσα στο 2013. Ενας δημόσιος οργανισμός αυτοχρηματοδοτούμενος (οι μισθοί και το ενοίκιο καλύπτονται από τις εισπράξεις) ο οποίος αποδεικνύει ότι «υπάρχει κοινωνία πολιτών με ποιοτικές απαιτήσεις που επιβραβεύει όποιον κάνει καλά τη δουλειά του», όπως έχει πει ο κ. Τραχανάς.
Μότο του: «Αυτή η χώρα είναι καλύτερη απ’ ό,τι νομίζουμε». Βασική του έγνοια, εξαρχής: να επενδύσει στη διάδοχη γενιά. Στους νεότερους που αναλαμβάνουν τώρα τα ηνία. Ο ίδιος, στα 70 του χρόνια, αφιερώνεται στην ανοιχτή διαδικτυακή εκπαίδευση, μιλά με ενθουσιασμό γι’ αυτό το «φόρουμ αλληλοδιδασκαλίας» μέσα από το οποίο αλλάζουν και οι σχέσεις διδάσκοντος και διδασκομένου.
Πριν από τρία χρόνια ο Στ. Τραχανάς δήλωνε στην «Κ» ότι «το πρώτο πράγμα που πρέπει να διδάσκει ένα πανεπιστημιακό περιβάλλον είναι ότι δεν υπάρχει μονοσήμαντη αλήθεια σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Και ανεξάρτητα από την άποψη που έχουμε, πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στο ενδεχόμενο να έχει και ο άλλος δίκιο. Το ανοιχτό μυαλό είναι ό,τι πολυτιμότερο μπορεί να δώσει το εκπαιδευτικό σύστημα στους ανθρώπους. Και εμείς καλλιεργούμε μια νοοτροπία ανθρώπων τόσο πεπεισμένων ότι η δική τους αλήθεια είναι η μοναδική, ώστε να ασκούν βία για να μην ακουστεί η αλήθεια ενός άλλου. Ο,τι πιο καταστροφικό για ένα εκπαιδευτικό σύστημα είναι να εξοπλίζει με βεβαιότητες». Μέσα από το βιβλίο του επανέρχεται για να επιβεβαιώσει, να θεμελιώσει τον «αντιδογματισμό, το πνεύμα του υγιούς σκεπτικισμού».
Οι απολογισμοί δεν κλείνουν μόνον, ανοίγουν και νέα κεφάλαια. Ενεργοποιούν ή καθησυχάζουν φαντάσματα, δυνάμεις φιλικές ή ανοίκειες. Κυρίως, όμως, βοηθούν να πάρουμε αποστάσεις από την έως τώρα ζωή μας, κάνοντας καινούργια βήματα. Παραλλαγή των προηγούμενων, ίσως, αλλά πάντως πιο απελευθερωμένα γιατί έχουν καταρριφθεί οι περισσότερες βεβαιότητες.
Η αναφορά στα τριαντάχρονα των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης και στον ιδρυτή τους Στέφανο Τραχανά είναι μια ανάσα. Αναστάσιμη, εορταστική, εαρινή. Και μια σκέψη που αποτυπώνεται σ’ ένα χαμόγελο αισιοδοξίας. Οχι κατασκευασμένης αλλά δημιουργικής, που τεκμηριώνεται σε μια τριακονταετία. Και συνεχίζει.