Η προσπάθεια που έχει καταβάλει τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα στην κατεύθυνση της αναδιάρθρωσης της οικονομίας είναι πολύ σημαντική και έχει ήδη αποδώσει καρπούς ενώ έχει προετοιμαστεί το έδαφος για ακόμη περισσότερα στο άμεσο μέλλον. Σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα σε σχέση με τη διεθνή εμπειρία, σημαντικές μεταρρυθμίσεις έχουν υλοποιηθεί στα δημοσιονομικά, το ασφαλιστικό, την υγεία, την αγορά εργασίας, τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Πολλές δε από αυτές τις μεταρρυθμίσεις δεν θα μπορούσαν να γίνουν χωρίς την υποστήριξη, την τεχνογνωσία και την εμπειρία των στελεχών της Ομάδας Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ελλάδα.
Οι θετικές συνέπειες των μεταρρυθμίσεων όμως δεν είναι ακόμη ορατές στους πολίτες στον βαθμό που θα ήταν επιθυμητό. Η πρόοδος των διαρθρωτικών αλλαγών υπήρξε σε ορισμένα επίπεδα άνιση. Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί ενώ δεν έχει συμβεί το ίδιο στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Κατά συνέπεια η μείωση του κόστους εργασίας, που βρίσκεται πλέον κάτω από το 85% του μέσου όρου της Ευρωζώνης, δεν έχει περάσει στις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών στον βαθμό που αντιστοιχεί. Σε άλλους τομείς οι μεταρρυθμίσεις καθυστέρησαν ή εφαρμόστηκαν σε καθεστώς περιορισμένης αξιοπιστίας εξαιτίας των αντιδράσεων των διαφορετικών ομάδων συμφερόντων, που επέμειναν να διατηρήσουν για τον εαυτό τους η καθεμία τα προνόμιά τους, αν και συνήθως συμφωνούσαν ή και απαιτούσαν την κατάργηση των προνομίων «των άλλων». Σε έναν σημαντικό βαθμό αυτό διορθώνεται με την πρόσφατη ψήφιση του πολυνομοσχεδίου, συμπεριλαμβανομένης της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ, δηλαδή πάνω από 300 παρεμβάσεις που θα εξαλείψουν τις περιττές στρεβλώσεις της αγοράς σε τέσσερις μεγάλους τομείς της οικονομίας.
Ενας άλλος λόγος για τον οποίο οι θετικές επιδράσεις δεν είναι ακόμη ορατές είναι ότι πολλές από αυτές από τη φύση τους θα φανούν μεσοπρόθεσμα ή και μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, η βαθιά ύφεση, παρενέργεια της απαραίτητης όσο και αναπόφευκτης απότομης δημοσιονομικής προσαρμογής, και η μεγάλη μείωση της εγχώριας ζήτησης καθυστερούν την οικονομική ανάκαμψη αλλά και την εμφάνιση των πιο άμεσων οφελών από τις μεταρρυθμίσεις.
Πάντως πρόσφατες μελέτες του ΙΟΒΕ, που ζητήθηκαν από την Ομάδα Δράσης για την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιβεβαιώνουν, με τη χρήση οικονομετρικών και άλλων μεθόδων, τα σημαντικά μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οφέλη των μεταρρυθμίσεων. Για παράδειγμα, η διαφάνεια στις συμβάσεις του Δημοσίου μείωσε το κόστος προμηθειών κατά 3,5%. Η ενίσχυση του ανταγωνισμού μέσω κατάργησης των εμποδίων για την ίδρυση και λειτουργία νέων επιχειρήσεων εκτιμάται ότι θα μειώσει κατά 4,4% τον δείκτη επιπέδου τιμών στις υπηρεσίες. Ανάλογα είναι τα οφέλη από τη μείωση του χρόνου και του διοικητικού κόστους για τις επενδύσεις ή τις εξαγωγές. Διαπιστώνεται, συνεπώς, ότι βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο.
Κρίσιμο ζητούμενο είναι πώς οι μεταρρυθμίσεις θα συμβάλουν στη δημιουργία απασχόλησης ώστε να δει προοπτικές βελτίωσης της ζωής του το σημαντικό μέρος των πολιτών που έχει εγκλωβιστεί στην ανεργία. Οι μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες για τη δημιουργία ενός ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ενός γόνιμου εδάφους, αλλά χρειάζονται και ειδικά μέτρα για την απασχόληση ώστε να διασφαλίσουμε πως δεν θα έχουμε μια «ανάκαμψη χωρίς δουλειές». Για αυτό τον λόγο, το οικονομικό πρόγραμμα περιλαμβάνει και μέτρα που θα ενισχύουν το δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Για παράδειγμα, θα επεκταθούν τα προγράμματα πρόσληψης νέων και ανέργων με χρηματοδότηση από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. ενώ δρομολογείται, σε πιλοτική βάση σε δύο δήμους, πρόγραμμα εγγύησης του ελαχίστου εισοδήματος, με στόχο την επέκτασή του σε εθνική κλίμακα κατά φάσεις από το 2015. Τέτοια μέτρα ανακουφίζουν τις συνέπειες της ανεργίας, αλλά για την ουσιαστική αντιμετώπισή της χρειάζονται μέτρα ενίσχυσης των επενδύσεων γιατί αυτές δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Δυστυχώς οι δημόσιες επενδύσεις είναι αυτές που «κόβονται» εύκολα και χωρίς μεγάλες αντιδράσεις στις περιόδους δημοσιονομικής προσαρμογής, ενώ ο τομέας των πολύτιμων ιδιωτικών επενδύσεων είναι ένα σημείο που η χώρα μας παραδοσιακά υστερούσε ακόμη και στην εποχή της ευημερίας. Οι μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, αλλά και η θεαματική βελτίωση της απορροφητικότητας των ευρωπαϊκών κονδυλίων από τη χώρα, αποτελούν σημαντικά βήματα.
Αδιαμφισβήτητα, οι θετικές εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και το πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα αποτελούν μια στέρεη όσο και απαραίτητη βάση για την επιστροφή στην ανάπτυξη. Τώρα δε παρατηρείται και σημαντική πρόοδος στις μεταρρυθμίσεις στον ένα μετά τον άλλον τομέα. Οι μελέτες του ΙΟΒΕ καταδεικνύουν μάλιστα ότι αν οι μεταρρυθμίσεις αυτές είχαν εφαρμοσθεί παράλληλα με τα δημοσιονομικά μέτρα από το 2010, η ύφεση της ελληνικής οικονομίας και η ανεργία θα ήταν πιο περιορισμένες και η κρίση λιγότερο δραματική. Η Ελλάδα πρέπει να επιμείνει στο στοίχημα των μεταρρυθμίσεων, για να γίνει πιο ανταγωνιστική στη διεθνή αγορά και πιο ελκυστική στους επενδυτές και να πατήσει ξανά σταθερά στα πόδια της ώστε να μη βρεθεί ποτέ ξανά στην τραγική κατάσταση όπως αυτή που ζήσαμε τα προηγούμενα χρόνια. Δεν πρέπει να υπάρξει καμία οπισθοδρόμηση σε αυτά που έχουμε ήδη κατακτήσει.
*Ο κ. Πάνος Καρβούνης είναι επικεφαλής της αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.