Η ιστορία του καπιταλισμού είναι γεμάτη με ανατρεπτικούς καταλύτες – κοινωνικούς ή τεχνολογικούς. Αυτοί προκαλούν «αλλαγές φρουράς», με μικρές ή μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ πρώην και επόμενων: Στον Μεσαίωνα, οι επαγγελματίες της εποχής επινόησαν μηχανισμούς συγκέντρωσης κεφαλαίου που σήμαναν την αρχή του τέλους της αποκλειστικότητας των γαιοκτημόνων στον πλούτο ή στις επενδύσεις. Σε κάθε βήμα της εξέλιξης των αγορών, το νέο παράδειγμα παρεισφρέει, παρακάμπτει τις διαδικασίες του παλιού και τελικά επικρατεί, αν προσφέρει φθηνότερη ή αποδοτικότερη εναλλακτική. Οταν η εφαρμογή Napster ανέτρεψε το έως τότε επιχειρηματικό μοντέλο της μουσικής βιομηχανίας, οι δισκογραφικές εταιρείες –ύστερα από ατελέσφορη νομική άμυνα– αναγκάστηκαν να επανεφεύρουν τον εαυτό τους σε μια δεκαετία. Για τη βιομηχανία του τουρισμού, η Νέμεση ακούει στο όνομα airbnb.com.
Το airbnb.com είναι μια ιστοσελίδα που φέρνει σε επαφή ιδιώτες, ταξιδιώτες και οικοδεσπότες. Οποιος θέλει να νοικιάσει ένα δωμάτιο ή ολόκληρο το σπίτι του το αναρτά στην ιστοσελίδα με το αντίτιμο. Ο επισκέπτης επιλέγει και συναλλάσσεται απευθείας με τον ιδιοκτήτη. Οι τιμές που διαμορφώνει η «διαδικτυακή» αγορά είναι πιο χαμηλές από ξενοδοχείο. Η ποικιλία είναι τεράστια, η επιτυχία επίσης. Η αξία της airbnb εκτιμάται πως έχει ξεπεράσει την αξία των μετοχών της παραδοσιακής ξενοδοχειακής αλυσίδας Hyatt. Το μοντέλο εξαπλώθηκε ταχύτατα, καθώς έχει τεράστια πλεονεκτήματα για τους χρήστες. Επιτρέπει σε έναν κάτοχο διαμερίσματος να κερδίσει από «χαρτζιλίκι» μέχρι δεύτερο εισόδημα. Δίνει σε έναν ταξιδιώτη επιλογές καταλυμάτων παντού, με ελάχιστο κόστος. Ομως έχει ένα πρόβλημα: Είναι παράνομο – και το επισημαίνουν ισχυροί παράγοντες, οι οποίοι χάνουν εισόδημα: το κράτος (που χάνει φορολογικά έσοδα) και τα ξενοδοχεία (που χάνουν διανυκτερεύσεις).
Η πολιορκία της airbnb από φορολογικές αρχές και ενώσεις ξενοδόχων έχει επίκεντρο το Μανχάταν. Νόμος του 2010 επιχείρησε να προστατεύσει τους ξενοδόχους με προϋποθέσεις που κηρύσσουν ουσιαστικά παράνομη την υπενοικίαση κάτω των 30 ημερών. Αυτή την εβδομάδα οι δικαστικές αρχές της Νέας Υόρκης ξαναχτύπησαν. Ο γενικός εισαγγελέας ζήτησε προσωπικά δεδομένα για όσους εμφανίζονται να διαθέτουν πολλά ακίνητα προς ενοικίαση. Η εταιρεία απάντησε αφαιρώντας πάραυτα τα εν λόγω ακίνητα από τους καταλόγους της… Επιπλέον, ελίσσεται υποσχόμενη ότι θα διαμορφώσει μηχανισμό απόδοσης φόρων σύντομα. (Ωστε να μείνουν μόνο οι ξενοδόχοι παραπονούμενοι.)
Το ζήτημα αφορά κατεξοχήν την Ελλάδα. Η πρακτική είναι τόσο διαδεδομένη όσο παράνομη – και οι παρανομούντες πολλοί: επτά χιλιάδες ακίνητα διαφημίζει μόνο στην Αθήνα η ιστοσελίδα της airbnb. Σε όλη τη χώρα μετριούνται σε δεκάδες χιλιάδες. Απέναντί τους στέκονται οι φορολογικές αρχές και οι ξενοδοχειακές ενώσεις. Δεν μπορεί –λένε– τα οργανωμένα ξενοδοχεία που επενδύουν, πληρώνουν φόρους και εισφορές να χάνουν πελάτες από τους «παράνομους μικροπωλητές» φιλοξενίας. Δεν μπορεί –λένε οι φορολογικές αρχές– το κράτος να κάνει τα στραβά μάτια και να επιτρέπει αφορολόγητα ενοίκια σε μια κατηγορία ιδιοκτητών. Τα επιχειρήματα είναι ισχυρά. Απέναντί τους, η ανατρεπτική δύναμη της τεχνολογίας, μια κρίσιμη μάζα χρηστών που έχουν κάνει την ιστοσελίδα «θεσμό» και η επιχειρηματική επινοητικότητα.
Η ελληνική διοίκηση τώρα διαμορφώνει διάταξη –όπως Αμερική– που κάτω από τον τίτλο απελευθέρωσης των βραχυχρόνιων μισθώσεων, θα απαγορεύσει και τυπικά τις εντελώς βραχυχρόνιες, το «ψωμοτύρι» του airbnb. Οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις θα ικανοποιηθούν, όπως οι δισκογραφικές στις πρώτες νομικές νίκες κατά των «πειρατών του Διαδικτύου» τη δεκαετία του 1990. Τα φορολογικά έσοδα δεν είναι σίγουρο ότι θα ενισχυθούν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η φυσική εξέλιξη των αγορών δεν θα έχει πει την τελευταία της λέξη.