«Αρχισα να ακολουθώ γυναίκες στον δρόμο, προσέχοντας να μη με καταλάβουν. Ηθελα να δω τι κάνουν μέσα στη μέρα τους. Ετσι, συνειδητοποίησα ότι αυτές οι γυναίκες ήταν σαν φαντάσματα, δεν συνδέονταν με τον υπόλοιπο κόσμο, έβγαιναν από το σπίτι τους, περπατούσαν με ταχύ βήμα μέχρι το σούπερ μάρκετ, έκαναν τα ψώνια τους αποφεύγοντας συζητήσεις και μετά επέστρεφαν πάλι γρήγορα σπίτι τους. Το ερώτημα, λοιπόν, έγινε σαφές στο μυαλό μου: Tι σημαίνει για κάποιον να ζει σωματικά σε έναν τόπο, αλλά όχι πνευματικά και ψυχικά;».
Ακουγα τα λόγια του σκηνοθέτη και εικαστικού Ντρις Φερχούφεν, σ’ ένα καφέ της Ουτρέχτης, και παράλληλα προσπαθούσα να τακτοποιήσω τα συναισθήματά μου από αυτό που μόλις είχα ζήσει, βράδυ Σαββάτου, ακολουθώντας επί μία ώρα έναν άγνωστο μετανάστη στους ξένους για μένα δρόμους της ολλανδικής πόλης.
Ο Ντρις Φερχούφεν, παιδί της πολυπολιτισμικής Ολλανδίας, αγαπάει το διαφορετικό θέατρο. Αυτό που σπάει τα στενά όρια μιας σκηνής, ανοίγεται στην κοινωνία, βγαίνει στον δρόμο. Η περιπατητική παράσταση αλλά και πολιτική πράξη με τίτλο «No Man’s Land», που θα παρουσιάσει σε λίγες μέρες στην Αθήνα, είναι μια πρωτόγνωρη, συγκλονιστική εμπειρία για όποιον την δοκιμάσει.
Είκοσι θεατές συναντιούνται με είκοσι οικονομικούς μετανάστες και πολιτικούς πρόσφυγες σε κεντρικό σταθμό της πόλης. Κάθε θεατής, κρατώντας ένα iPod που του δίνει ηχητικές πληροφορίες, ακολουθεί τον «δικό» του μετανάστη-οδηγό σε έναν αποκαλυπτικό περίπατο. Από τα ακουστικά, ο θεατής ακούει τη βιογραφία του μετανάστη ή μια αφήγηση που θα μπορούσε να αφορά τη ζωή ενός μετανάστη και έτσι, θεατής και οδηγός αποκτούν μιαν ιδιότυπη σχέση γειτνίασης, καθώς ο πρώτος αφήνεται στον δεύτερο σε μια περιήγηση στην αθέατη πλευρά της πόλης του.
Μετανάστες στην Ευρώπη
Ο Ντρις Φερχούφεν ξεκίνησε να επεξεργάζεται την ιδέα του συγκεκριμένου πρότζεκτ πριν από αρκετά χρόνια, όταν το θέμα της μετανάστευσης στην Ολλανδία άρχισε να καίει. Το πολυπολιτισμικό μοντέλο της ολλανδικής κοινωνίας, που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται ήδη από τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, με τα πρώτα κύματα μεταναστών την παρουσία των οποίων έβλεπαν με καλό μάτι οι Ολλανδοί, γεγονός, βέβαια, που είχε να κάνει με τις ανάγκες της χώρας σε ανειδίκευτη εργασία, είχε διαρραγεί. Τα τελευταία χρόνια, η ολλανδική Ακροδεξιά δεν είναι πια αμελητέα. Οι λόγοι είναι πολλοί: οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου άλλαξαν το κλίμα. Οπως και δύο δολοφονίες. Το 2002 του Ολλανδού πολιτικού και πολεμίου των μεταναστών Πιτ Φόρτουιν, που ανακηρύχθηκε μάρτυρας της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς και λίγο καιρό μετά του σκηνοθέτη Τέο βαν Γκογκ, υποστηρικτή του Φόρτουιν.
«Υστερα απ’ αυτά τα γεγονότα, πολλοί άνθρωποι έβλεπαν με άλλο μάτι τους μετανάστες, ειδικά τους μουσουλμάνους», λέει ο Ντρις Φερχούφεν. «Η δημόσια συζήτηση έγινε εξαιρετικά έντονη, η ατμόσφαιρα πολώθηκε και όλοι μάς πίεζαν να πάρουμε θέση. Είχα πάντα μια σαφή άποψη για το τι σημαίνει πολυπολιτισμική κοινωνία. Αλλά εκείνη την περίοδο συνειδητοποίησα ότι επρόκειτο για μια θεωρία και όχι για βιωμένη άποψη, που να πηγάζει, δηλαδή, από την ουσιαστική επαφή μου με αυτούς τους ανθρώπους. Παρ’ όλο που τότε ζούσα σε μια γειτονιά με πολλούς μετανάστες, δεν είχα καθήσει ποτέ με κάποιον με προσφυγικό παρελθόν να συζητήσω μαζί του, να του κάνω ερωτήσεις, να καταλάβω. Κι έτσι, είπα, ας το κάνω. Αλλωστε, πιστεύω ότι αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα για πολλούς ανθρώπους που ζουν σήμερα στην Ευρώπη. Μπορεί να κατοικούν σε μια ευρωπαϊκή πόλη, αλλά δεν έχουν λάβει ειλικρινή πρόσκληση να γίνουν μέρος της κοινωνίας».
«Κάναμε έκπτωση στην ανοχή»
«Ημασταν μια πολύ ανοιχτή κοινωνία, ίσως και λόγω των ενοχών που είχε γεννήσει το αποικιοκρατικό μας παρελθόν», σημειώνει ο Ντρις Φερχούφεν. «Σήμερα μπορώ να πω ότι επικρατούν δύο παραδόσεις. Η μία είναι ότι η Ολλανδία είναι μια ανοιχτή κοινωνία, με ανοχή στους γκέι, στην πορνεία, στη διαφορετικότητα, και η άλλη που διαμορφώνεται και καθορίζεται από το χρήμα. Το χρήμα είναι πολύ σημαντικό αυτή τη στιγμή στην Ολλανδία. Και όταν η δυνατότητα στο κέρδος μειώνεται, η ανοχή οπισθοχωρεί. Ετσι, και λόγω της κρίσης, το πρώτο πράγμα στο οποίο κάναμε έκπτωση, ήταν η ανοχή».
Για τις ανάγκες της παράστασης ο Ολλανδός σκηνοθέτης πήρε πολλές συνεντεύξεις, πέρασε πολλές ώρες με τους μετανάστες που συμμετέχουν προσπαθώντας να τους κάνει να τον εμπιστευθούν, να δεχθούν να λάβουν μέρος. Κάποιοι είναι ερασιτέχνες ηθοποιοί, άλλοι δεν έχουν καμία σχέση με την υποκριτική. Είναι άντρες και γυναίκες από διάφορα μέρη, όπως το Σουδάν, το Ιράν, το Αφγανιστάν κ.ά. Ανάλογα με την πόλη όπου φιλοξενείται, η παράσταση αναπροσαρμόζεται με τη συμβολή τοπικών συνεργατών.
Το «No Man’s Land» έχει ήδη παρουσιαστεί στην Ολλανδία, στη Γερμανία, στην Ισπανία. Δεν έλειψαν τα απρόοπτα: «Πριν από πέντε χρόνια, σε μια περιοχή της Ουτρέχτης με πολλούς μετανάστες, μας πέταξαν ντομάτες γιατί δεν μπόρεσαν να καταλάβουν τι κάναμε, το θεώρησαν προσβολή απέναντί τους. Αλλά μέχρι εκεί. Αυτό που έμαθα μέσα απ’ αυτήν την παραγωγή είναι πως πρέπει να μιλάμε, ακόμη κι αν κάποιες φορές χρησιμοποιήσουμε σκληρές λέξεις. Ακόμη και σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, που ξέρω ότι έχει μεγάλο πρόβλημα με τον αριθμό των μεταναστών που δέχεται, είναι σημαντικό κανείς να παραμένει ευαίσθητος σ’ αυτό το θέμα και πάντα να σκέφτεται τι μπορεί να έχουν ζήσει αυτοί οι άνθρωποι».
Το «No Man’s Land» φιλοξενείται από τη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών του ιδρύματος Ωνάση, από τις 9 ώς τις 18 Μαΐου. Τηλ. 210-90.05.800.