Η Κίνα και οι Αλλοι, Σωτήρης Πετρόπουλος & Αστέρης Χουλιάρας
(επιμ.), Εκδόσεις Παπαζήση,
Αθήνα, 2014
Το βιβλίο αυτό, το πρώτο του είδους του στην ελληνική βιβλιογραφία, καλύπτει τις σχέσεις της Κίνας με ολόκληρο σχεδόν τον υπόλοιπο κόσμο. Χρησιμοποιεί έναν συνδυασμό γεωγραφικής (ΗΠΑ, Ε.Ε., Ιαπωνία, Β. Κορέα, Ταϊβάν, Νοτιοανατολική Ασία, Αφρική) και θεματικής προσέγγισης (ιστορική εξέλιξη, ενεργειακή ταυτότητα, περιβαλλοντική πολιτική, εσωτερικές συνιστώσες εξωτερικής πολιτικής), ενώ τελειώνει με ένα πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο για τις ελληνοκινεζικές σχέσεις.
Ασφαλώς μια σύντομη παρουσίαση αυτού του είδους αδικεί έναν συλλογικό τόμο που επιχειρεί να προσεγγίσει –και τα καταφέρνει σε πολύ μεγάλο βαθμό– ένα ζήτημα κρίσιμης σημασίας για τη διεθνή πολιτική στον 21ο αιώνα. Θα σταχυολογήσουμε απλώς ορισμένες κεντρικές διαπιστώσεις, ξεκινώντας με το ότι η «εσωτερική μεταμόρφωση της Κίνας επηρέασε και επηρεάζει τις ασταθείς ισορροπίες του μετα-διπολικού κόσμου» και ότι «σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, η Κίνα, με το τεράστιο μέγεθός της, τον οικονομικό της δυναμισμό και τις πολιτικές δεξιότητες των ηγετών της, είναι μακροπρόθεσμα ο πιο σοβαρός διεκδικητής της παγκόσμιας ηγεμονίας». Οι συγγραφείς πολύ ορθά επισημαίνουν όμως ότι «υπάρχουν δύο προϋποθέσεις για να επιτύχει κάτι τέτοιο: πρώτον, να συνεχιστεί η οικονομική της ανάπτυξη και, δεύτερον, να διατηρηθεί η πολιτική σταθερότητα. Τίποτε από τα δύο δεν είναι βέβαιο. Παρά το ότι πολλοί μιλούν για την «ανερχόμενη υπερδύναμη» και για τον «κινεζικό αιώνα», οφείλει κανείς να είναι προσεκτικός. Οι προβλέψεις στις κοινωνικές επιστήμες είναι πάντοτε επισφαλείς και το μέλλον συχνά επιφυλάσσει εκπλήξεις». Τονίζουν επίσης ότι υπάρχει μια τάση υποβάθμισης της πολυπλοκότητας της Κίνας, υποτίμησης εσωτερικών διαφωνιών και αντιθέσεων και άγνοιας αδυναμιών και εξαρτήσεων.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι και οι ακόλουθες τρεις διαπιστώσεις: (1) Η άποψη ότι η Κίνα είναι ένας ενιαίος δρων μ’ ένα γεωπολιτικό σχέδιο «ειρηνικής ανόδου» ή «στρατηγικής επέκτασης» είναι προβληματική (2) Οι κινεζικές κρατικές επιχειρήσεις λειτουργούν όλο και πιο αυτόνομα, κάνοντας τις δικές τους επιλογές που δεν συμπίπτουν κατ’ ανάγκη με τις γεωπολιτικές επιλογές της κινεζικής ηγεσίας (3) Είναι αδύνατο να κατανοηθούν σε βάθος οι διεργασίες που μεταλλάσσουν την κινεζική κοινωνία, τα αδιέξοδα και οι προκλήσεις αν δεν έχουμε υπόψη το ιστορικό της συνάντησής της με τον κόσμο της νεωτερικότητας. Εκφράζεται επίσης η άποψη ότι η Κίνα επιζητεί αναγνώριση, αποδοχή και σεβασμό, ότι ο βασικός στόχος του ΚΚΚ είναι η παραμονή στην εξουσία και ότι το στοιχείο της συνέχειας είναι ισχυρότερο από το στοιχείο της αλλαγής στην εξωτερική πολιτική της Κίνας.
Η άνοδος
Κεντρικής σημασίας ερωτήματα είναι κατά πόσον η συνεχιζόμενη ανοδική πορεία της Κίνας θα έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της συνεργασίας ή της σύγκρουσης στη διεθνή σκηνή, αν θα οδηγήσει η άνοδος της Κίνας στον επαναπροσδιορισμό του εθνικού της συμφέροντος και, τέλος, πόσο πιθανό είναι να εξελιχθεί η Κίνα σε μια αναθεωρητική δύναμη στο διεθνές σύστημα; Τα ερωτήματα αυτά εξετάζονται από τη σκοπιά του επιθετικού, αμυντικού και κλασικού ρεαλισμού. Ενδιαφέρουσα είναι και η άποψη του Brzezinski ότι οι στρατηγικές επιλογές της Κίνας μπορεί να επηρεασθούν αρνητικά από απρόβλεπτες εξελίξεις στο εσωτερικό της. Πράγματι, καθώς οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης της Κίνας μειώνονται, η πολιτική ελίτ της μπορεί να αναζητήσει ακόμη περισσότερη νομιμοποίηση μέσω του εθνικισμού, ενώ τονίζεται ότι η πρόκληση για τη νέα ηγεσία είναι η διαχείριση θεμάτων ανισότητας και αναδιανομής πλούτου, διαφθοράς, αναζήτησης ενεργειακών πόρων και αντιμετώπισης περιβαλλοντικών απειλών και ότι θα δοθεί έμφαση στην αύξηση της κοινωνικής ευημερίας και της εσωτερικής κατανάλωσης.
Οσον αφορά τις σχέσεις της με την Ευρώπη, εκφράζεται η άποψη ότι η Κίνα προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την Ε.Ε. ως αντίβαρο στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης της αμερικανικής ηγεμονικής κυριαρχίας και δίδει έμφαση στις διμερείς επαφές με τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός «κινεζικού λόμπι» στο εσωτερικό της Ε.Ε. το οποίο δύναται να υπονομεύσει μια πιο δυναμική και διεκδικητική στάση της Ε.Ε. απέναντι στην Κίνα. Η δε Ελλάδα ως μέλος της Ε.Ε. λειτουργεί ως πύλη εισόδου των κινεζικών προϊόντων στην τεράστια ευρωπαϊκή αγορά, ενώ οι καλές οικονομικές σχέσεις δημιουργούν ένα σύμμαχο στις διαφωνίες της Κίνας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ζητήματα εμπορικών πρακτικών, οι οποίες αναμένεται να πολλαπλασιαστούν όσο οι εμπορικές σχέσεις Ε.Ε. – Κίνας αναπτύσσονται. Οι ελληνοκινεζικές σχέσεις παρουσιάζουν μια αξιόλογη δυναμική, με τη ναυτιλία και τους Ελληνες εφοπλιστές να παίζουν κυρίαρχο ρόλο.
Ελάχιστες οι αδυναμίες: θα ήταν χρήσιμη μια εκτενέστερη αναφορά στην παρουσία της Κίνας στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, καθώς και στις σχέσεις της με τη Ρωσία. Τέλος, οι αμερικανικές αμυντικές δαπάνες δεν είναι 15 φορές μεγαλύτερες της Κίνας, όπως αναφέρεται, αλλά σαφώς λιγότερο από πενταπλάσιες, σύμφωνα με το ΙISS και άλλες έγκυρες πηγές. Ησσονος σημασίας παρατηρήσεις για έναν συλλογικό τόμο που δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από αντίστοιχα έργα της διεθνούς βιβλιογραφίας.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.