Τα τελευταία χρόνια, ορισμένες χώρες που χαρακτηρίζονται «αναδυόμενες οικονομίες», κυρίως στην Ανατολική Ασία, καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις σε διεθνή συστήματα αξιολόγησης και κατάταξης της εκπαίδευσης. Αυτό το φαινόμενο συνδέεται με την επένδυση πόρων και ανθρώπινου δυναμικού αλλά και με την αξιοποίηση ιδεών και σχεδίων που αποβλέπουν στην αξιοποίηση της γνώσης στο πλαίσιο της ανάπτυξης. Στη χώρα μας, από την άλλη πλευρά, έχουμε γίνει σχεδόν όλοι και όλες «ειδικοί» στον εντοπισμό των «κακοδαιμονιών» της εκπαίδευσης. Θα ήταν, ίσως, πιο χρήσιμο να εστιάζαμε σε λίγα αλλά σημαντικά ζητήματα. Ειδικά σήμερα που η πολύπλευρη κρίση ανακλάται άμεσα στις εκπαιδευτικές πραγματικότητες, όπως π.χ. στα υψηλά ποσοστά σχολικής διαρροής. Προς αυτήν την κατεύθυνση, ορισμένες ιδέες αφορούν τα εξής θέματα:
• Αναβάθμιση της εκπαίδευσης χωρίς διάθεση αλλά και χωρίς έλλογη και διαφανή αξιοποίηση οικονομικών πόρων δεν είναι εφικτή, όπως άλλωστε δείχνει και η διεθνής εμπειρία.
• Η αντίληψη ότι η εκπαίδευση επιτελεί έναν στενά προσδιορισμένο «εθνικό ρόλο» ή ότι λειτουργεί ως μηχανισμός επαγγελματικής αποκατάστασης, κυρίως στον δημόσιο τομέα, δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες πραγματικότητες. Αντίθετα, συμβάλλει στη διαιώνιση συντηρητικών οπτικών αλλά και συγκεντρωτικών δομών που επιβάλλουν την καθολική ομοιομορφία και την «ισότητα προς τα κάτω». Ο συνδυασμός δημοκρατικών δομών και πολιτικών ένταξης στην εκπαίδευση με την αναγνώριση της αριστείας και με την αποκέντρωση των προτύπων μπορεί να αποβεί πιο δημιουργικός.
• Τα συστήματα και οι μέθοδοι αξιολόγησης ποικίλλουν. Επιπλέον, στη χώρα μας η διαδικασία προκαλεί συχνά αντιδράσεις υπό τον φόβο της έμμεσης νομιμοποίησης τιμωρητικών πρακτικών ή νέων πελατειακών δικτύων και σχέσεων. Η αξιολόγηση (και η αυτοαξιολόγηση), όμως, μπορεί να έχει ποικίλες θετικές συνέπειες, ενώ τρόποι διασφάλισης της διαφάνειας (ανεξάρτητες αρχές, εξωτερικός έλεγχος κ.λπ.) μπορούν να βρεθούν.
• Νομίζουμε μερικές φορές πως η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση εξαντλείται στην «ψήφιση κάποιου νομοσχεδίου». Στην πραγματικότητα, κάθε αλλαγή ή νεωτερισμός στην εκπαίδευση είναι μια σύνθετη διαδικασία που απαιτεί τη συνεργασία της πολιτείας, των εκπαιδευτικών, των μαθητών και των οικογενειών. Αυτή η διαδικασία απαιτεί αλληλοσεβασμό και κλίμα εμπιστοσύνης. Αλλιώς, σκοντάφτουμε ακόμα και στα αυτονόητα. Τυχαίο είναι ότι ακόμα συζητάμε για το «ένα και μοναδικό εγχειρίδιο»;
* Αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.