Στη μελέτη του «On Killing» (Back Bay Books, 1996), ο Αμερικανός ψυχίατρος Ντέιβ Γκρόσμαν, αντισυνταγματάρχης του αμερικανικού στρατού, παραθέτει τα αποτελέσματα μιας μεγάλης έρευνας που διεξήγαγε εν μέσω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο συνταγματάρχης Σ. Λ. Μάρσαλ. Ο τελευταίος υπέβαλε σε λεπτομερές ερωτηματολόγιο άνδρες που είχαν υπηρετήσει σε 400 και πλέον λόχους πεζικού στον κεντρικό Ειρηνικό και στην Ευρώπη. Μεταξύ των άλλων, κατέληξε σε ορισμένα στατιστικά στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, «μόνον το 15-20% των μάχιμων τυφεκιοφόρων του πεζικού επεδείκνυαν προθυμία στο να βάλλουν εναντίον του εχθρού». Ο Μάρσαλ συνέχισε τις έρευνές του και στον πόλεμο της Κορέας, όπου διαπιστώθηκε ότι το ποσοστό αυτό ανέβηκε στο 50%, ενώ σε ανάλογες έρευνες του αμερικανικού στρατού στο Βιετνάμ, σκαρφάλωσε ακόμα και στο 90%.
Ο δισταγμός μπροστά στον φόνο. Και όμως, ο άνθρωπος θέλει ένα «κλικ» για να μετατραπεί σε φονιά. Και όχι μόνο σε καιρό πολέμου. Αυτές τις μέρες κυκλοφόρησαν τα «Εγκλήματα που συγκλόνισαν την Ελλάδα όπως τα έζησα» (εκδ. Πατάκη), του πιο διάσημου Ελληνα αστυνομικού ρεπόρτερ, του Πάνου Σόμπολου, ο οποίος συγκέντρωσε σε έναν τόμο σχεδόν πεντακοσίων σελίδων όλα όσα έζησε, καλύπτοντας εγκλήματα, συχνά ειδεχθή, εδώ και δεκαετίες.
Η ανάγνωση του βιβλίου δεν προσφέρεται για διασκέδαση. Θέλει γερό στομάχι. Εντάξει: μπορεί ορισμένες περιπτώσεις από αυτές που μνημονεύει ο βετεράνος ρεπόρτερ να υπάγονται στον τομέα της ψυχοπαθολογίας, όμως, θυμίζω, σε πολλές άλλες ο θύτης είναι ο διπλανός μας, είναι ένας άνθρωπος «υπεράνω υποψίας», ένας καθημερινός, απλός πολίτης που «δεν θα πείραζε ούτε μύγα». Τι τον ώθησε στο έγκλημα; Δύσκολη η απάντηση και δεν είναι μόνο μία.
Σχεδόν όλοι οι φόνοι που μνημονεύει ο Π. Σόμπολος συνέβησαν σε μιαν Ελλάδα ευμάρειας, σταθερότητας και, πάντως, γενικής ηρεμίας. Διαβάζοντας όμως το βιβλίο σήμερα, πέρα από τις όποιες ψυχολογικές, κοινωνιολογικές ή και φιλοσοφικές ακόμα παραμέτρους, το διαβάζει κανείς αλλιώς. Σε καιρούς, όπως οι σημερινοί, κατά τους οποίους η ακραία πόλωση, η απαξίωση των δημοκρατικών θεσμών και οι ιδεολογίες του μίσους θεριεύουν, είναι πολύ εύκολο να επέλθει και η απαξίωση της ίδιας της ανθρώπινης ζωής.
Σύμφωνα με το μυαλό ορισμένων, κάποιοι πρέπει να πεθάνουν (ή δεν πειράζει αν πεθάνουν) διότι είναι «προδότες», «ξένοι», «εκπρόσωποι του συστήματος». Στη Μεταπολίτευση, κάπως έτσι λειτούργησε η τρομοκρατία. Στον καιρό της κρίσης, οι νοσταλγοί του ναζισμού.
Δεν θα λείψει ποτέ το έγκλημα από τις ανθρώπινες κοινωνίες. Συμβαίνει ακόμα και στις πιο προηγμένες, στις θεωρούμενες και πιο πολιτισμένες. Σε εποχές κρίσης, όχι μόνον οικονομικής, αλλά κυρίως θεμελιωδών αξιών, οφείλει ο σύγχρονος πολίτης να είναι νηφάλιος μα σε διαρκή εγρήγορση. Ο σεβασμός προς τον συμπολίτη αποτελεί κατάκτηση του ουμανισμού και της δημοκρατίας. Εστω κι αν κάθε τόσο ένα θηρίο ξυπνάει μέσα στον άνθρωπο.