«Η καθημερινή ζωή ολοένα και περισσότερο χάνει τη θαλπωρή, τη γλυκιά ζεστασιά της. Είναι ένας χειμώνας χωρίς αλκυονίδες. Η “καλημέρα”, αυτό το χαρούμενο άνοιγμα παραθύρου προς τον αίθριο ουρανό, μεταβάλλεται σιγά σιγά σε μορφασμό». Ο καθένας, κι ας μην είναι εκπαιδευτικός, μπορεί να υποθέσει τι συνειρμούς και ποιες σκέψεις μπορούν να προκαλέσουν στο μυαλό ενός εφήβου οι παραπάνω φράσεις. Τι άλλο εκτός από ευγνωμοσύνη μπορεί να αισθάνεται ο έφηβος για το εκπαιδευτικό σύστημα που του μαθαίνει τη σημασία που έχει ο Μπακαλιάρος στη δημόσια ζωή αυτού του τόπου, όπου «μπακαλιάρος» στη ραδιοφωνική κοινή Βουλαρίνου-Νικολάου είναι η ακροτάτης κενολογίας έκφραση η οποία χρησιμοποιείται με στόχο την υπερφόρτωση των πιο κοινών συναισθημάτων και απώτατο σκοπό την καταστροφή εν τω γεννάσθαι οποιασδήποτε αντίδρασης των νευρώνων του εγκεφάλου προς χάριν των δακρυγόνων αδένων. Αλήθεια, τι μπορεί να σημαίνει η «θαλπωρή» και η «γλυκιά ζεστασιά» της καθημερινής ζωής ή ο «χειμώνας χωρίς αλκυονίδες» στο μυαλό ενός παιδιού που ζει στην Ελλάδα του 2014; Τι παραπάνω από το γεγονός ότι η λογοτεχνία υπάρχει γιατί στην καλύτερη περίπτωση κάτι είχε να πει, ενώ σήμερα δεν έχει πια τίποτε να πει, και στην χειρότερη ότι η λογοτεχνία υπάρχει για να μη λέει τίποτε με ωραίες λέξεις. Κι όμως, το κείμενο αυτό προτάθηκε ως θέμα στο κατ’ εξοχήν μάθημα κρίσης, στην Εκθεση, που συνηθίζουμε να την αποκαλούμε «ιδεών» παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι ενίοτε και οι ιδέες είναι ανίδεες, κοινώς παρωχημένες και αχρηστευμένες από τους καιρούς.
Οπως ενδεχομένως ήδη γνωρίζετε, πρόκειται για ένα δοκίμιο του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου το οποίο τιτλοφορείται «Ο σύγχρονος άνθρωπος», κυκλοφόρησε το 1966 και βραβεύθηκε με το κρατικό βραβείο το 1967, κοινώς από επιτροπή που είχε διορίσει η δικτατορία. Στο δοκίμιο αυτό ο καλός συγγραφέας, τον οποίον η επιτροπή εξετάσεων δεν είναι πρώτη φορά που τιμά, αναπτύσσει την εξαιρετικά πρωτότυπη ιδέα ότι η «ανθρωπιά» είναι μια πολύ μεγάλη αξία η οποία στον σύγχρονο κόσμο εμφανίζεται ελλειμματική. Φέρνει δε ως παράδειγμα τον Ερρίκο Ντυνάν, ιδρυτή του Ερυθρού Σταυρού, έναν άνθρωπο που είμαι σίγουρος ότι αγγίζει την ψυχή του σημερινού εφήβου όπως η Lady Gaga ή περίπου. Εκτός των άλλων, ο συγγραφέας ταυτίζει την «ανθρωπιά» με τον «ανθρωπισμό», γνωρίζοντας προφανώς, διότι ο ίδιος αμόρφωτος δεν ήταν, πως απευθύνεται σε ανθρώπους γενικώς οι οποίοι δεν γνωρίζουν και δεν θέλουν να μάθουν τι υπήρξε ιστορικά η Αναγέννηση και τι σημαίνει Ανθρωπισμός στον πολιτισμό που γεννήθηκε από αυτήν. Το συμπέρασμα πάντως είναι ότι η ανθρωπιά ισούται με τον ανθρωπισμό και τα δύο μαζί είναι καλά πράγματα, συμπέρασμα με το οποίο δύσκολα θα διαφωνούσε κανείς. Υποθέτω ότι και τον Στάλιν αν τον ρωτούσες, θα συμφωνούσε.
Δεν ξέρω ποιοι επιλέγουν τα θέματα για τις πανελλήνιες εξετάσεις. Δεν ξέρω τι έχουν στο μυαλό τους, αν έχουν κάτι στο μυαλό τους ή αν, απλώς, με την ίδια βαρεμάρα που επιλέγει κάποιος τον βουλευτή που θα σταυρώσει, παίρνουν ένα κείμενο που το γνωρίζουν καλά και έχει το πλεονέκτημα να θίγει ένα ζήτημα πάντα επίκαιρο. Ασχέτως αν το κείμενο αυτό είναι εκτός τόπου και χρόνου. Υποθέτω δε πως θα είναι ικανοποιημένοι διότι το έπαιξαν εκ του ασφαλούς και πήραν τον έπαινο των φροντιστών και των διαγωνιζομένων που χαρακτήρισαν το θέμα «βατό». Δεν ξέρω πώς βλέπουν τους εφήβους αυτοί οι άνθρωποι. Δεν ξέρω αν είναι χειρότερο να πιστέψουμε ότι τους θεωρούν ανόητους και ρίχνουν τον πήχυ των απαιτήσεών τους για να τους βοηθήσουν. Ή μήπως θα πρέπει να το πάρουμε απόφαση πως οι περίφημες πανελλήνιες εξετάσεις δεν είναι παρά το επιστέγασμα μιας δοκιμασίας που εθίζει τον έφηβο στη μετριότητα και την κοινοτοπία; Και μετά μας φταίνε τα παιδιά.