«Eπτακοσίας χιλιάδας ρούβλια να μεταχειρισθώσιν εις καθίδρυσιν εν Ελλάδι, όπου κριθή κατάλληλον μετά της αδείας τής εκεί κυβερνήσεως, λυκείου προς διηνεκή εκπαίδευσιν της νεολαίας», έγραφε ο Ιωάννης Α. Βαρβάκης στη διαθήκη του, την οποία συνέταξε στο Ναύπλιο στις 8 Νοεμβρίου 1824.
Ο Βαρβάκης πέθανε το 1825, αλλά πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να βρεθεί η καταλληλότερη θέση για την εγκατάσταση του Βαρβακείου το οποίο και θεμελιώνεται το 1857 παρουσία του βασιλιά Οθωνα, στη συμβολή των οδών Αθηνάς, Αρμοδίου, Αριστογείτονος και Σωκράτους. Πολύ γρήγορα ανεγείρεται εκεί ένα εντυπωσιακό για τα μέτρα της εποχής κτίριο με την υπογραφή του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου, όπου το σχολικό έτος 1859-1860 πρωτολειτουργεί ένα Ελληνικό Σχολείο και ένα Κλασικό Γυμνάσιο.
Ετσι ξεκινάει η ιστορία του Βαρβακείου Σχολείου, μια ιστορία γοητευτική, συναρπαστική, ταραχώδης, που διατρέχει χρόνια δύσκολα για την Ελλάδα με περιόδους μεγάλων οικονομικών δυσκολιών και τον ελληνικό λαό να διακατέχεται από ιδεολογική σύγχυση και εθνικές ανησυχίες. Αυτήν την ιστορία, συγκεκριμένα τα πρώτα 150 χρόνια του Βαρβακείου, παρουσιάζει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον λεύκωμα με τίτλο «150 χρόνια Βαρβάκειο. Η σχολική ζωή σε ένα ιστορικό σχολείο», που κυκλοφόρησε με πρωτοβουλία του Βαρβακείου Ιδρύματος.
Οι Ελένη Γκίκα και Μαίρη Μπελογιάννη, φιλόλογοι, καθηγήτριες του Βαρβακείου Πειραματικού Γυμνασίου, υπογράφουν την καλλιτεχνική επιμέλεια του λευκώματος. Γοητευμένες τόσο από την ιστορία του Βαρβακείου όσο και από την προσωπικότητα του Ιωάννη Βαρβάκη, εδώ και χρόνια συλλέγουν ψηφίδες της ιστορίας του σχολείου, καταγράφουν ζωντανές μαρτυρίες αποφοίτων, δουλεύουν με ένα πρωτότυπο υλικό το οποίο και αποτέλεσε την πρώτη ύλη του λευκώματος που έχει χωριστεί σε τέσσερις ενότητες. Τον σχολικό χώρο, τους καθηγητές, τους μαθητές –Γεώργιος Δροσίνης, Αντώνης Σαμαράκης, Κωνσταντίνος Δοξιάδης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ευάγγελος Αβέρωφ, Τίτος Πατρίκιος μεταξύ άλλων–, τα πρότυπα και τις αξίες.
Εκτός από τους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της ιστορίας και τις αφηγήσεις αποφοίτων, το λεύκωμα αναφέρεται και στις διδακτικές μεθόδους που ακολουθούσαν οι καθηγητές τις δεκαετίες του ’20, του ’30, του ’40. Μπορεί να ήταν χρόνια εξαιρετικά δύσκολα τόσο για τους μαθητές όσο και για τους καθηγητές, η δουλειά που γινόταν, όμως, ήταν υψηλής ποιότητας. Ανθρωποι που είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό και εκτός από τον απαραίτητο οπλισμό γνώσης διέθεταν και έναν πολύτιμο για εκείνη την εποχή στην Ελλάδα κοσμοπολιτισμό, εφάρμοζαν πρωτοποριακές μεθόδους: δημιουργική γραφή, διδασκαλία in situ, ομαδικές εργασίες.
Πιστές στην «παράδοση» του Βαρβακείου, οι Ελένη Γκίκα και Μαίρη Μπελογιάννη ενέπλεξαν μαθητές του Γυμνασίου στην περιπέτεια της έρευνας και της συγγραφής του λευκώματος ώστε να δουν την ιστορία από μέσα ως βίωμα.