Ο Τζέιμς Γκαλμπρέιθ είναι γιος του Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ, ενός εκ των κορυφαίων Αμερικανών κεϊνσιανών οικονομολόγων. Στην Αθήνα βρέθηκε με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου «Μια μετριοπαθής πρόταση για την επίλυση της κρίσης του ευρώ», που συνέγραψε με τους Γιάννη Βαρουφάκη και Στιούαρτ Χόλαντ. O 60χρονος σήμερα Τζέιμς Γκαλμπρέιθ είναι καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου του Τέξας, μέλος του Ινστιτούτου Οικονομικών Levy, μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της Διεθνούς Ενωσης Οικονομολόγων, ενώ έχει υπηρετήσει κατά καιρούς σε καίριες κυβερνητικές θέσεις, στο Κογκρέσο των ΗΠΑ και αλλού. Είναι δε, τακτικός αρθρογράφος εφημερίδων όπως οι New York Times και η Wall Street Journal. Κατά την εδώ παραμονή του, μίλησε στην «Κ».
– Θα ήθελα να ξεκινήσω ρωτώντας σας για την προχθεσινή έκθεση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, ο οποίος καταγράφει πρόοδο της Ελλάδας.
– Στ’ αλήθεια εμπιστεύεστε το ΕΜΣ γι’ αυτά τα θέματα; Είναι παντελώς αναξιόπιστοι – απλά δείτε τις παρελθούσες προβλέψεις τους για την ελληνική οικονομία και θα καταλάβετε τι εννοώ.
– Ομως, την ίδια ημέρα, επισκέφθηκε την Ελλάδα ο Κινέζος πρωθυπουργός διεκδικώντας την υπογραφή εμπορικών συμφωνιών της τάξεως των 7 δισ. ευρώ. Δεν αποτελεί αυτό μια επιβεβαίωση ότι το πρόγραμμα διάσωσης δουλεύει;
– Οι Κινέζοι θέλουν να κερδίσουν την καλή πρόθεση της κυβέρνησης μέσω της εμβάθυνσης της συνεργασίας σε τομείς όπως οι μεταφορές και ο τουρισμός, με απώτερο σκοπό να διασφαλίσουν την πρόσβασή τους στη μεγάλη ευρωπαϊκή αγορά. Επιπλέον, τους ενδιαφέρει να διευρύνουν λίγο ακόμα το χαρτοφυλάκιο των περιουσιακών τους στοιχείων. Ομως δεν πιστεύω ότι αυτές οι επενδύσεις κατανοούνται ως αμιγώς οικονομικές από τους ίδιους. Σχεδόν καμία από τις διεθνείς επενδύσεις της Κίνας δεν έχει γίνει για αμιγώς οικονομικούς λόγους, αλλά μάλλον για πολιτικούς. Και γι’ αυτό, ξεκάθαρα, τέτοιες πρωτοβουλίες δεν σχετίζονται καθόλου με το πρόγραμμα διάσωσης της ελληνικής οικονομίας ή τη λιτότητα. Αντίθετα, παρουσιάζονται ως ευκαιρία για τους Κινέζους, που απορρέει από την αποτυχία της Ευρώπης να δημιουργήσει ανάλογες επενδύσεις – όπως θα μπορούσε για παράδειγμα να κάνει υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
– Πάντως, η ελληνική κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι το πρόγραμμα θεωρείται επιτυχημένο και ότι μάλιστα δεν θα χρειαστούν νέα μέτρα λιτότητας.
– Ελπίζω η κυβέρνησή σας να έχει δίκιο. Αν όμως είναι έτσι, τότε δεν μπορεί παρά να αντανακλά μια αλλαγή θέσης από την πλευρά της τρόικας. Και η αιτία αυτής της αλλαγής –εφόσον έχει συμβεί– δεν είναι δύσκολο να αναζητηθεί: προκύπτει από την άνοδο της επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ. Σε αυτήν την περίπτωση το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι της Ελλάδος απαντούν στην αλλαγή του πολιτικού κλίματος στη χώρα, επειδή ανησυχούν ότι ίσως αντιμετωπίσουν ένα πολύ πιο σκληρό διαπραγματευτή στην επόμενη ελληνική κυβέρνηση. Μια άλλη επιπλοκή, βεβαίως, είναι ότι η αλλαγή στάσης δεν μπορεί παρά να καταδεικνύει πως τα μέτρα λιτότητας ήταν από τη σύλληψή τους ακόμα πολιτικά και όχι οικονομικά. Ζητήθηκαν για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους, ιδιαίτερα στη Γερμανία. Τώρα που η γερμανική κυβέρνηση πέρασε τον σκόπελο των εκλογών και έχει εγκατασταθεί στην ασφάλεια της εξουσίας, έρχεται στην επιφάνεια ένα πολιτικό κίνητρο μεγαλύτερο και σημαντικότερο, το οποίο απαιτεί αλλαγή πολιτικής. Και φέρνει αλλαγή. Συμπέρασμα: Η πολιτική της λιτότητας δεν σχετιζόταν ποτέ με το οικονομικό πρόβλημα.
Ευρωσκεπτικισμός
– Ομως, η οικονομία δείχνει να σχετίζεται με την άνοδο του ευρωσκεπτικισμού. Θεωρείτε επικίνδυνη την τάση για τη συνοχή της Ε.Ε.;
– Ναι, πρόκειται πράγματι για ένα επικίνδυνο φαινόμενο, αν και θα ήθελα να επισημάνω ότι το ευρωσκεπτικιστικό κόμμα της Γερμανίας, AfD, δεν πήγε καλά στις εκλογές. Η Γερμανία είναι χώρα με καθοριστικό ρόλο σε αυτά τα θέματα και θεωρώ σημαντικό το γεγονός.
– Πώς μπορεί να αναστραφεί αυτή η τάση;
– Είναι απαραίτητο ο ευρωπαϊκός Νότος να αποκτήσει ένα σαφή και αποφασιστικό πολιτικό λόγο μέσα στους θεσμούς της Ε.Ε. Πιστεύω ότι η διαδικασία άρθρωσης ενός τέτοιου λόγου βρίσκεται, ήδη, σε εξέλιξη, τόσο στην Ιταλία όσο και στην Ελλάδα. Ο λόγος αυτός δεν μπορεί να επικεντρώνεται στο επιχείρημα ότι οι χώρες που βρίσκονται σε κρίση χρειάζονται «βοήθεια»· αντιθέτως, πρέπει να εξηγεί ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα κινδυνεύει από τις πολιτικές που ακολουθούνται. Πρέπει να πείσει ότι η Ε.Ε. μπορεί να σωθεί, αλλά γι’αυτό απαιτούνται αλλαγές τόσο στο επίπεδο των αξιών όσο και της εφαρμοζόμενης πολιτικής. Ο πολιτικός εκφραστής αυτού του λόγου θα πρέπει να διαπραγματευθεί με τους Ευρωπαίους εταίρους και βεβαίως μένει να δούμε αν μπορεί, στ’αλήθεια, να μεταστραφεί η κοινή γνώμη στη Βόρεια Ευρώπη υπέρ μιας πολιτικής αλλαγής. Ομως, γνωρίζουμε ότι μια καλή εξέλιξη καθίσταται εφικτή μόνον αφότου οι πολιτικοί ηγέτες αρχίσουν να εκφράζουν νέες ιδέες και δείξουν νέες κατευθύνσεις για την ανάληψη πρωτοβουλιών.
– Πρόσφατα, ο Μάριο Ντράγκι όρισε αρνητικά επιτόκια προκειμένου να αντιμετωπίσει τον αποπληθωρισμό. Αρκεί αυτό κατά τη γνώμη σας;
– Οχι. Τα όπλα της Κεντρικής Τράπεζας σε αυτήν την υπόθεση είναι πολύ αδύναμα. Η ιδέα πίσω από τα αρνητικά επιτόκια φαίνεται να είναι ότι οι τράπεζες χρειάζονται ένα κίνητρο προκειμένου να προχωρήσουν σε δανεισμό των αποθεματικών τους. Ομως, οι τράπεζες δεν δανείζουν αποθεματικά. Οι τράπεζες δημιουργούν καταθέσεις, χορηγώντας δάνεια, και χορηγούν δάνεια μόνο όταν απευθύνονται σε λογικούς και ικανούς δανειολήπτες, με καλές προοπτικές στην αγορά και εμπράγματες εξασφαλίσεις. Η ΕΚΤ έχει την ικανότητα να καταστείλει τον πανικό που περιβάλλει το ευρώ και τη συντονισμένη κερδοσκοπία εις βάρος των μικρών χωρών της Ε.Ε. Αυτό που δεν μπορεί να κάνει μόνη της είναι να δημιουργήσει τις αναγκαίες συνθήκες για την ανάκαμψη μιας γενικευμένης πιστωτικής επέκτασης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο επιμένουμε σχετικά με τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων, λέγοντας ότι η εμβέλεια δράσης αυτών των θεσμικών οργάνων θα πρέπει να επεκταθεί σε μεγάλη κλίμακα.
– Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ζητάει μεταξύ άλλων μερική διαγραφή του χρέους. Βρίσκετε ρεαλιστική αυτήν την απαίτηση; Μπορεί να βγει η Νότια Ευρώπη από την κρίση χωρίς διαγραφή μέρους του χρέους;
– Η ιδέα της μετριοπαθούς πρότασης αφορά τη δημιουργία ενός μηχανισμού που μπορεί να λειτουργήσει μέσω της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας με σκοπό να βοηθήσει την Ελλάδα και άλλες χώρες που βρίσκονται σε οικονομική κρίση να καταστήσουν το χρέος τους διαχειρίσιμο. Χρειάζονται παράλληλα μέτρα που να βοηθούν την αποκατάσταση της οικονομικής δραστηριότητας και ως εκ τούτου (τελικά) τη φορολογική ικανότητα του ελληνικού κράτους. Πιστεύουμε ότι η πρόταση είναι απολύτως ρεαλιστική, ιδιαίτερα μέσα στο υφιστάμενο πλαίσιο ευρωπαϊκού δικαίου. Για την περίπτωση της Ελλάδας, πιστεύουμε ότι μόλις το χρέος που διακρατείται από ευρωπαϊκά κράτη γίνει διαχειρίσιμο, τότε αυτομάτως θα γίνει εύκολα διαχειρίσιμη η εξυπηρέτηση του μέρους του χρέους που παραμένει στα χέρια ιδιωτών. Πρέπει να υπογραμμίσω πάντως, ότι, σε αυτές τις περιπτώσεις, εάν δεν ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα εγκαίρως, τότε πιο επώδυνα μέτρα καθίστανται στη συνέχεια αναγκαία. Χρέος που δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί, απλώς δεν θα εξυπηρετηθεί. Τα προβλήματα γίνονται πιεστικά, όσο περνάει ο χρόνος χωρίς να αναλαμβάνεται δράση.
– Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Γιώργου Παπανδρέου και του σοσιαλδημοκρατικού ΠΑΣΟΚ είχατε την ευκαιρία να εκθέσετε αυτές τις απόψεις;
– Επισκέφθηκα την Ελλάδα πολλές φορές κατά τη διάρκεια της θητείας του Γιώργου Παπανδρέου. Είναι παλιός μου φίλος και, όπως ξέρετε, οι οικογενειακοί μας δεσμοί χρονολογούνται ήδη από τη δεκαετία του 1940. Τα σχόλιά μου προς την τότε κυβέρνησή σας περιορίζονταν στο να εξηγώ τους λόγους για τους οποίους ήμουν βαθιά απαισιόδοξος για την ευρωπαϊκή αντιμετώπιση της κρίσης, ιδιαίτερα σε ό,τι είχε να κάνει με την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση, τότε, έτεινε να υιοθετεί την αισιόδοξη άποψη και δεν μπορώ να τους κατηγορήσω γι’ αυτό. Φοβάμαι όμως ότι οι εξελίξεις επιβεβαίωσαν τη δική μου άποψη.