Η παγκόσμια κυριαρχία του δυτικού πολιτισμού τους τελευταίους αιώνες στηρίχθηκε σε ένα πρότυπο παιδείας, σύμφωνα με το οποίο το κράτος έχει την υποχρέωση να στηρίζει πλήρως τη λειτουργία και την ανάπτυξη της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και να εξασφαλίζει την προσφορά της ανώτατης παιδείας στους πολίτες με παροχή ίσων ευκαιριών πρόσβασης, για όλες τις κοινωνικές τάξεις.
Κατά την τελευταία όμως εικοσαετία, η διάβρωση των κοινωνικών αξιών και συνακόλουθα των αξιών για την παιδεία σε συνδυασμό με τη συνεχώς διογκούμενη οικονομική κρίση οδήγησε σε αδυναμία οικονομικής υποστήριξης του ευρωπαϊκού προτύπου που συνδυάζει τις γνώσεις τις ανώτατης παιδείας με τη γενικότερη μόρφωση και τον πολιτισμό. Για τον λόγο αυτό υιοθετήθηκε και στην Ευρώπη η άποψη ότι και η παιδεία πρέπει να υπαχθεί στους κανόνες της αγοράς, γεγονός που οδήγησε στη συνέχεια στην υιοθέτηση ενός «αλλοτριωμένου» στόχου, σύμφωνα με τον οποίο είναι επαρκής η επαγγελματική μόνο κατάρτιση των αποφοίτων, με σαφώς μικρότερο για την πολιτεία κόστος.
Το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο αντιτάχθηκε με επιτυχία στις παραπάνω λογικές που επιχείρησαν να το μετατρέψουν σε απλή επαγγελματική σχολή. Διατήρησε τον στόχο δημιουργίας στους αποφοίτους ενός γερού θεωρητικού υπόβαθρου με ανανεώσιμη επιστημονική γνώση ώστε να είναι δυνατή η προσαρμογή τους στο ευμετάβλητο σημερινό και μελλοντικό επαγγελματικό πεδίο.
Με την επιδείνωση όμως της οικονομικής κρίσης την τελευταία πενταετία και με την οριζόντια εφαρμογή των κανόνων της αγοράς ακόμη και σε στοιχειώδεις κοινωνικές ανάγκες των πολιτών, το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο δέχθηκε ενορχηστρωμένη επίθεση με στόχο τη μείωση της κρατικής επιχορήγησης για το αγαθό της ανώτατης παιδείας. Δυστυχώς η πρόσφατη εμπειρία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπό τη δαμόκλειο σπάθη των γενικότερων οικονομικών στόχων η πολιτεία αρνείται να καλύψει ακόμη και βασικές ανάγκες του πανεπιστημίου σε έμψυχο υλικό και υλικοτεχνική υποδομή.
Είναι υποχρέωση όλων των διοικήσεων των πανεπιστημίων αλλά και των διαφόρων κοινωνικών εταίρων να αναδεικνύουν με σύστημα και επιμονή την υποχρέωση της πολιτείας να διατηρήσει τη χρηματοδότηση σε επίπεδο επαρκές για την εξασφάλιση ανώτατης εκπαίδευσης υψηλής στάθμης. Είναι όμως επίσης κοινωνική απαίτηση, ιδιαίτερα στις σημερινές δύσκολες οικονομικές συνθήκες, η παραπάνω υποχρέωση της πολιτείας να υλοποιείται με την προϋπόθεση ότι η πανεπιστημιακή διοικητική πρακτική θα εγγυάται τη βέλτιστη χρήση των πόρων που παρέχονται στο πανεπιστήμιο.
Η ακαδημαϊκή παράδοση που επιζητεί τις ευρύτερες δυνατές συναινέσεις δεν δικαιολογεί φαινόμενα καταστρατήγησης βασικών κανόνων αποτελεσματικής οικονομικής διαχείρισης. Απαραίτητα εργαλεία των διοικήσεων των πανεπιστημίων προς την κατεύθυνση αυτή είναι:
• Η υιοθέτηση βραχυπρόθεσμου και μεσοπρόθεσμου αξιόπιστου προγράμματος ανάπτυξης για την εκπαίδευση, την έρευνα καθώς και για την απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή με παράλληλη θέσπιση συγκεκριμένων ορθολογικών μετρήσιμων στόχων, που θα δεσμεύουν τις διοικήσεις.
• Η άρτια οργάνωση των διοικητικών υπηρεσιών με παράλληλο εκσυγχρονισμό των διαδικασιών και με υιοθέτηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Συνεχής παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας και του κόστους λειτουργίας τους.
• Η τακτική αξιολόγηση του ακαδημαϊκού επιπέδου κάθε Ιδρύματος αλλά και του τρόπου διαχείρισης των διαθέσιμων πόρων για τη διδασκαλία και την έρευνα.
• Η εξασφάλιση πλήρους διαφάνειας σε όλα τα επίπεδα ακαδημαϊκής και διοικητικής δομής και η δυνατότητα αναλυτικής ενημέρωσης για όλες τις διοικητικές και οικονομικές αποφάσεις.
Η εγκαθίδρυση ενός τέτοιου πλαισίου παρακολούθησης της χρηστής διαχείρισης θα αποκαταστήσει την αμφισβητούμενη αξιοπιστία του ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου και θα αφαιρέσει στην πράξη κάθε δικαιολογία από την πολιτεία να προβάλει επιχειρήματα περί σπατάλης και αντιπαραγωγικότητας του πανεπιστημίου για να προχωρά σε αποφάσεις οικονομικού στραγγαλισμού και διοικητικής αποψίλωσης, που θα το οδηγήσουν με μαθηματική ακρίβεια σε πλήρη απαξίωση.
* Ο κ. Γιάννης Γκόλιας είναι καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, υποψήφιος πρύτανης.