Η μεσαία τάξη αποτελούσε πάντα το πολυπληθές σταθερό κέντρο των κοινωνιών, το ευρύ μαξιλάρι που απορροφούσε τους κραδασμούς της ανισομερούς κατανομής πλούτου, άμβλυνε τις συγκρούσεις μεταξύ των άκρων, συντηρούσε την ομαλότητα, κινούσε την οικονομία με τη σταθερή ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών. Μπορεί τα άκρα να αυξομειώνονταν, όμως η μεσαία τάξη παρέμενε αλώβητη. Μέχρι τη χρηματοοικονομική κρίση, όταν μια κάθε άλλο παρά ερεβώδης αλυσίδα αιτιών και επιλογών την κατακρήμνισε στο τάγμα των έκπτωτων αγγέλων ή των θυμάτων… Θέτοντας, όπως πανθομολογείται, σε κίνδυνο την κοινωνική σταθερότητα. Το υπενθύμισε προ ημερών ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς. «Από τον Αριστοτέλη ώς τον Ντιντερό και τον Μαξ Βέμπερ, υπάρχει γενική συμφωνία ότι μια ισχυρή μεσαία τάξη είναι η σταθερή βάση ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Δεν μπορούμε να αφήσουμε τις μεσαίες τάξεις των κοινωνιών μας να σαρωθούν. Γιατί όταν αυτές καταρρέουν, τα θεμέλια της Δημοκρατίας υπονομεύονται».
Δεν έχουν άραγε σαρωθεί; Με το ξέσπασμα της κρίσης, που στην Ελλάδα έλαβε τη μορφή του τεράστιου δημοσιονομικού ελλείμματος και του βαρύτατου δημόσιου χρέους (το κράτος για χρόνια αποτελούσε μηχανή αλόγιστης σπατάλης δανεικού χρήματος), η ψαλίδα άνοιξε δραματικά, η πολιτική επίλυση των προβλημάτων έγινε οικονομική προσταγή, η δημοσιονομική εξυγίανση στηρίχθηκε κυρίως σε περικοπές και φορολόγηση και οι άνθρωποι της μεσαίας τάξης διολίσθησαν βίαια προς τα χαμηλότερα κοινωνικά σκαλοπάτια, πέρασαν από τη ζώνη της ευημερίας σε συνθήκες κλιμακούμενης ανασφάλειας. Βασικός πόρος για να νοικοκυριά (έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) έγιναν οι συντάξεις (48,6%)· υποχώρησαν ως πηγή εσόδων οι μισθοί (35,9%) και τα επιχειρηματικά κέρδη (10,3%). Οι μέσες ετήσιες αποδοχές στην Ελλάδα το 2013 ήταν μικρότερες από αυτές της Σλοβενίας και της Κύπρου, 22.325 ευρώ έναντι περίπου 34.000 στη Ισπανία, 38.000 στη Γερμανία, 49.000 στη Γαλλία, 45.000 στην Ιρλανδία (Ετήσια έκθεση 2013 ΙΝΕ -ΓΣΕΕ). Η κοινωνική βάση των μικρομεσαίων υποχώρησε. Από καταστηματάρχες, βιοτέχνες, μικροεπιχειρηματίες, υπάλληλοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, που ζούσαν άνετα, ενδεχομένως με δανεικά, με τα αυτοκίνητα και τα εξοχικά τους, τις εξόδους τους, τις χαρές τους, κατέληξαν άνεργοι, χαμηλοαμειβόμενοι, περιστασιακά απασχολούμενοι ή υπο-απασχολούμενοι, χωρίς κοινωνική ασφάλιση και προστασία. Να σηκώνουν κυρίως αυτοί το βάρος της κρίσης. Χωρίς ελπίδα για ανάκτηση του χαμένου εδάφους, με την απογοήτευση να αδρανοποιεί, να απομυζά την ενεργητικότητα, που αποτελεί τη δρώσα αρχή της κοινωνικής προόδου. Οχι μόνο στην Ελλάδα. Εν γένει στον ευρωπαϊκό Νότο. Στις ισχυρές οικονομίες η μεσαία τάξη συρρικνώθηκε αδιόρατα, κατά λίγες ποσοστιαίες μονάδες, απλά επιβεβαιώνοντας την παγκόσμια τάση υπερσυγκέντρωσης του πλούτου στα πιο υψηλά εισοδηματικά κλιμάκια, την παράλογη μοιρασιά.
Πώς θα αναστηλωθεί η μεσαία τάξη; Πάντως όχι με το να βαφτίσουμε τα δηλητήρια ανταλλακτικές αξίες, τη φθορά θετική λειτουργία – είναι μια πανικόβλητη πράξη αναγκαία μόνο στο πνεύμα που αρέσκεται στη φενάκη. Αλλά με αυτά που λέγονται και ίσως δεν εννοούνται. Οι πολίτες συνηθίζουν να λένε, «υπό τις παρούσες συνθήκες, τίποτα δεν θα αλλάξει». Ομως αν πολιτικοί και πολίτες συμμορφώνονταν σε ορισμένα από τα χιλιοειπωμένα πράγματα, η μορφή της χώρας μας θα άλλαζε.