Τα χρόνια της τρυφηλότητας που πυροδότησαν τα πακέτα Ντελόρ και τα δανεικά και μαζί η αντικατάσταση του πελιδνού δεξιού ψευτο-ταξικού κράτους από το πασοκικό πελατειακό κράτος (όπου ακόμη περισσότεροι αποκτούσαν το δικαίωμα να πουλήσουν τις ψήφους τους για πλούσια ανταλλάγματα) έδωσαν στους Ελληνες πολίτες την εσφαλμένη και στρεβλή εντύπωση μιας δικαιοσύνης: ότι δήθεν οποιοσδήποτε Ελληνας μπορούσε πια να «τα καταφέρει» στη ζωή, να βγάλει λεφτά και να μπορεί να πηγαίνει στα μπουζούκια και διακοπές στη Μύκονο – ή ό,τι άλλο κάνουν οι πλούσιοι. Μια ψευδαίσθηση ανοδικής κινητικότητας στην τσάτρα πάτρα ελληνική κοινωνική διαστρωμάτωση, κάτι σαν το «αμερικάνικό όνειρο», αλλά χωρίς την μπελαλίδικη αξιοκρατία, τη σκληρή δουλειά κι όλα αυτά τα περιττά. Πράγματι, βλέποντας έναν υπόδικο επιχειρηματία, που κατηγορείται για υπεξαίρεση δεκάδων εκατομμυρίων, να ξοδεύει δεκάδες χιλιάδες ευρώ για να γιορτάσει τα γενέθλιά του στη Μύκονο, μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι εδώ σ’ αυτό το μέρος όλα είναι δυνατά, οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει πλούσιος, διάσημος και επιτυχημένος, φτάνει να είναι ηθικά ευέλικτος και/ή επιδειξιομανής.
Ακόμα κι αυτό το στρεβλό και φρικτό μοντέλο, όμως, στην πραγματικότητα δεν λειτούργησε ποτέ. Οπως αποδεικνύεται από έρευνες, από το «Capital in the Twenty-First Century» του Τομά Πικετί και από την πραγματικότητα, ο καπιταλισμός αναπόφευκτα οδηγεί στη συσσώρευση του κεφαλαίου στα χέρια μιας μειονότητας και σε σοβαρές οικονομικές ανισότητες που δεν διορθώνονται από μόνες τους ή εύκολα. Αυτό συμβαίνει ακόμη και σε χώρες με μακρά δημοκρατική παράδοση και στιβαρούς θεσμούς, όπως η Αγγλία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ. Στην Ελλάδα, όπου φιλοξενούμε μιαν ιδιαίτερη βερσιόν κρατικοδίαιτου διεφθαρμένου καπιταλισμού, η κατάσταση είναι πολύ πιθανό να είναι χειρότερη. Εδώ δεν έχουμε περισσότερη ανοδική κινητικότητα επειδή ήρθε το ΠΑΣΟΚ κι ο Τσοβόλας τα ’δωσε όλα – έχουμε λιγότερη.
Ενας βυσματίας φαντάρος που φέρνει μια πορνοστάρ τραγουδίστρια στον θάλαμο μέσα στη νύχτα για να κάνει πλάκα μετά τις βόλτες στα μπουζούκια μπορεί, πράγματι, ύστερα από τέσσερα χρόνια να γίνει επιστημονικός συνεργάτης ευρωβουλευτού στις Βρυξέλλες με γιγάντιο μισθό. Αλλά μόνο αν έχει μπαμπά κομματικό στέλεχος του ίδιου κόμματος με την ευρωβουλευτή.
Σε όλο τον πλανήτη είναι δύσκολο για έναν νέο ή μια νέα χωρίς πλούσιους γονείς ή χρήσιμες κουμπαριές να σκαρφαλώσει στις κοινωνικές τάξεις και να διεκδικήσει μια πιο άνετη ζωή απ’ ό,τι προϋποθέτουν οι καταβολές του. Βεβαίως, κάτι τέτοιο είναι συγκριτικά πιο εύκολο να συμβεί στη Δανία απ’ ό,τι στην Ινδία. Αυτό όμως που αποδεικνύεται είναι ότι σε όλες τις χώρες, ακόμη και στις πιο προοδευτικές, η ανοδική κινητικότητα είναι μικρότερη απ’ ό,τι πιστεύει ή φαντάζεται ο πολίτης.
Εδώ, στην πτωχευμένη Ελλάδα, υπάρχουν ακόμα νέοι από φτωχές οικογένειες (όπου ως φτωχές οικογένειες λογίζονται πλέον όλες της στραγγαλισμένης μεσαίας τάξης) που δίνουν πανελλήνιες με αληθινή ελπίδα για ένα μέλλον με ασφάλεια και ευημερία. Εδώ, επαναλαμβάνω, στην Ελλάδα, όπου οι άνεργοι ξεπερνούν το 1,5 εκατομμύριο, τα πανεπιστήμια δεν έχουν σχέση με την αγορά εργασίας και τις ανάγκες της οικονομίας και, τι άλλο, α, ναι, έχουμε πτωχεύσει. Την ίδια ώρα, όλη η ασφάλεια και η ευημερία που έχει απομείνει μετατρέπεται σε ακίνητα αγορασμένα κοψοχρονιά ή φυγαδεύεται σε φορολογικούς παραδείσους από τους ίδιους που έκαναν και παλιότερα τα πάρτι στη Μύκονο ή τα παιδιά τους.
Οι περισσότεροι «αυτοδημιούργητοι» Ελληνες που διαβάζουμε ότι πετυχαίνουν και δίνουν μιαν ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον έχουν ευκατάστατους γονείς που τους στήριξαν ή γνωριμίες που τους έδωσαν πρόσβαση σε φτηνά δανεικά ή «ευρωπαϊκά προγράμματα». Μπορεί οι «κοινωνικές τάξεις» που έχουμε εδώ να είναι πιο θολές και μπουρδουκλωμένες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πιο κοντά μεταξύ τους.
Αυτό μοιάζει να μην έχει γίνει αντιληπτό από την προαναφερθείσα μεσαία τάξη, η οποία (καθώς πλέον δεν περισσεύουν ψίχουλα πακέτων Ντελόρ για να αγοράσει με την ψήφο της) χάνει κάθε ελπίδα για ασφάλεια ή ευημερία, πιθανότατα για πολλές γενιές. Και το χειρότερο είναι ότι τα ένστικτα αυτοσυντήρησης, δημιουργικότητας και επιβίωσης που υποτίθεται ότι διέθεταν οι προηγούμενες γενιές φτωχών και μικρομεσαίων Ελλήνων μοιάζουν μέσα στα τελευταία 40 χρόνια να έχουν διηθηθεί, να έχουν ατροφήσει.
Αυτό είναι το πιο τρομακτικό απ’ όλα.
Ο Δανός φιλόσοφος Σέρεν Κίρκεγκορ συνήθιζε να λέει παραβολές, ενίοτε με πρωταγωνίστριες πάπιες. Μία πάει κάπως έτσι:
Ενας άνθρωπος τάιζε τις αγριόπαπιες που μετανάστευαν στον Νότο κάθε χειμώνα, όταν περνούσαν από τη φάρμα του. Λίγο αργότερα, κάποιες από τις πάπιες δεν έκαναν τον κόπο να πετάξουν στον Νότο – τα έβγαζαν πέρα με αυτά που τους τάιζε κι έμειναν στη φάρμα. Υστερα από τρία-τέσσερα χρόνια έγιναν τόσο ήμερες, που σχεδόν δεν μπορούσαν να πετάξουν. Και ο άνθρωπος διαπίστωσε το εξής:
Δεν μπορείς να εξ-αγριώσεις τις εξημερωμένες πάπιες.