Πόλλές φορές τον τελευταίο καιρό ακούω και διαβάζω για το ποια πρέπει να είναι η σχέση των εταιρειών με τα πανεπιστήμια. Υπάρχουν απόψεις ότι δεν θα πρέπει να έχουν καμία σχέση οι εταιρείες με τα πανεπιστήμια γιατί κατευθύνουν τη γνώση σε αγοραίες λογικές. Αλλες απόψεις λένε ότι θα πρέπει να υπάρχει ελεύθερη σχέση των εταιρειών με τις ερευνητικές ομάδες. Να δούμε κατ’ αρχάς τι ισχύει σήμερα στη χώρα, τι δεν ισχύει και τι θα έπρεπε να ισχύει· κατά τη γνώμη του γράφοντος πάντα.
Πρώτα πρώτα, εδώ και πολλά χρόνια ισχύει η σύναψη συμφωνίας ερευνητικών προγραμμάτων ανάμεσα σε εταιρείες και ερευνητικά εργαστήρια. Δεν απαγορεύεται. Μάλιστα, σε αυτήν τη λογική βρίσκουν δουλειά χιλιάδες νέοι επιστήμονες. Θα μπορούσε να πει κανείς να μην επιτρέπεται κάτι τέτοιο και όλη η έρευνα να γίνεται είτε στα κρατικά εργαστήρια για λογαριασμό του κράτους είτε στα εργαστήρια των εταιρειών για λογαριασμό τους.
Να τα δούμε λίγο αυτά τα δύο.
Αν επιτρεπόταν η έρευνα στα κρατικά εργαστήρια να γίνεται μόνο με κρατικά -ή με κρατικά και ευρωπαϊκά- χρήματα, τότε θα είχαμε δύο ειδών προβλήματα: πρώτον, θέματα επάρκειας της φθίνουσας χρηματοδότησης για τη συντήρηση του ερευνητικού δυναμικού και, δεύτερον, θέματα επιπτώσεων της χρηματοδότησης στην εθνική οικονομία. Οι κρατικές δαπάνες για την έρευνα βαίνουν μειούμενες σε πραγματικές τιμές και πρέπει να μοιράζονται σε μια ολοένα διευρυνόμενη βάση ερευνητών. Βαθμιαία, αν δεν προκύψει κάποιου είδους στόχευση, η κρατική ερευνητική δαπάνη θα καταλήξει να είναι ένα «ερευνητικό χαρτζιλίκι» ανά ερευνητή. Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να αποτελέσει σημαντική πηγή χρηματοδότησης σ’ αυτή την περίπτωση. Το σπουδαιότερο όμως θέμα είναι η επίπτωση της ερευνητικής δαπάνης στην οικονομική ανάπτυξη. Αν η δημόσια ερευνητική υποδομή παράγει ερευνητικά αποτελέσματα που δεν είναι, εν μέρει, σχετικά με τις ανάγκες του ελληνικού οικονομικού ιστού, τότε θα διαπιστώσουμε ότι λειτουργεί προς όφελος οικονομιών εκτός Ελλάδας. Δηλαδή, οι κρατικές δαπάνες για την έρευνα στην Ελλάδα (όπως και το ρεύμα των καλά εκπαιδευμένων αποφοίτων των πανεπιστημίων μας) δημιουργούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε άλλες οικονομίες! Είμαστε σίγουροι ότι το θέλουμε αυτό; Η λογική λέει «όχι» και ο τρόπος για να το λύσουμε είναι να ενισχύσουμε τους δεσμούς της έρευνας με την παραγωγή.
Θα μπορούσε όμως επίσης το κράτος (το πανεπιστήμιο δηλαδή) να ιδρύει σε κάθε πανεπιστήμιο εταιρείες αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων και να λειτουργεί ως ένας σκληρός ιδιώτης που προστατεύει τα δημόσια χρήματα. Δεν το κάνει όμως. Με το να μην το κάνει, υπακούοντας στη «σοφή» υπόδειξη «έξω οι εταιρείες από τα πανεπιστήμια», ουσιαστικά παίζει τον broker των εταιρειών, αφού, σύμφωνα με τον νόμο, όταν τα ερευνητικά αποτελέσματα δημοσιευτούν προτού γίνει κατοχύρωση από πλευράς πανεπιστημίου, θεωρείται πλέον δημόσιο αγαθό (public domain) και μπορεί κάθε εταιρεία να τα εκμεταλλευτεί χωρίς να πληρώσει τίποτα. Αρα μη φτιάχνοντας μια εταιρεία αξιοποίησης των αποτελεσμάτων, το πανεπιστήμιο βοηθά αυτούς που υποτίθεται θέλει να αποκλείσει.
Αρα το σύνθημα «έξω οι εταιρείες από τα πανεπιστήμια» μάλλον είναι ψευδεπίγραφο και δεν προστατεύει το δημόσιο συμφέρον, μάλλον το καταστρατηγεί. Θεωρώ ότι μπορούν να συμβούν και τα δύο. Δηλαδή και οι εταιρείες να συμβάλλονται με καλές ερευνητικές ομάδες (γιατί δεν είναι χαζός ο ιδιώτης να δώσει τα λεφτά του σε μια άχρηστη ερευνητική ομάδα), ώστε να παράγονται αποτελέσματα, με όφελος την εύρεση εργασίας σε νέους επιστήμονες που διαφορετικά θα έφευγαν έξω. Και το πανεπιστήμιο (αν έχει τα κότσια) να φτιάξει εταιρεία και να σέβεται τα κρατικά λεφτά, προασπίζοντας το δημόσιο συμφέρον. Μην ξεχνάμε ότι είμαστε η μόνη χώρα που παίρνει το 0,6% του ΑΕΠ στα πανεπιστήμια για έρευνα και δίνει πίσω πολύ λιγότερο ως προστιθέμενη αξία στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν. Με τον υγιή ανταγωνισμό ίσως γίνουμε μια σωστή ευρωπαϊκή χώρα, με δημοκρατία στην έρευνα.
Ξέχασα να αναφέρω το πώς λειτουργεί η ΓΓΕΤ στη χώρα μας και πώς προασπίζει το δημόσιο συμφέρον. Αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση.
* Ο κ. Δημήτρης Κουρέτας είναι καθηγητής και πρώην αναπληρωτής πρύτανη στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας